راهی از سرزمین هرز تا بهشت گمشده

روزبه آرش: آنها زمانی تحت خلافت داعش زندگی می کردند؛ دورانی از توحش و عقب افتادگی. حالا تلاش دارند تا از خاکسترهای شهر دوباره برخیزند. افراط گرایان داعش در سال 2014 کنترل کامل موصل را به دست داشتند و شهری عجیب را ساختند؛ تمام پایه های تمدن را نابود کردند و قوانینی غریب را بنا نهادند. «هیولای حسبه» همه چیز را در دست داشت. این هیولا پلیس مذهبی داعش بود که حتی به کودکان اجازه نمی داد برای خودشان آبنبات بخرند. دختر بچه ای هفت ساله به جرم اینکه با فروشنده تنها بوده و آبنبات خریده سربریده شد. پلیس حسبه مردان و زنان را دنبال می کرد و کوچک ترین دست از پا خطا کردنی، بدترین و بزرگ ترین مجازات ها را در پی داشت. راه رفتن در خیابان ها، ترسناک و هولناک بود. ارتش داعش مدارس موصل را در دست داشت. این مدارس در دوران داعش، انبار سلاح یا محل تولید بمب های دستی می شدند و اگر تدریسی هم در آنها صورت می گرفت، بر اساس متون مدنظر داعش بود. اتومبیل ها از صاحبانشان گرفته و تبدیل به ماشین های جنگی داعش می شدند. داعش دور اتومبیل ها را با سپرهایی آهنی می پوشاند و آنها را تبدیل به ماشین های مرگی مخوف می کرد. داعش کتابخانه مرکزی موصل را سوزاند. کتابخانه دانشگاه موصل که صدها هزار کتاب و مجله را در خود جا داده بود به مخروبه ای عظیم تبدیل شد.
قدمت عصر جدید دانشگاه موصل به سال 1967 بازمی گردد. این دانشگاه تا پیش از دوران مدرن خود، به شکلی سنتی اداره می شد. دانشگاه موصل در سال 2014 و پیش از اعلام خلافت خودخوانده ابوبکر البغدادی، حتی در بین 250 دانشگاه برتر جهان نیز قرار گرفته بود. دانشکده های مهندسی و پزشکی موصل از اعتبار بالایی برخوردار بودند و بورسیه های تحقیقاتی زیادی در رشته های تاریخ و علوم سیاسی به دانشجویان اهدا می شد اما کتابخانه عظیم دانشگاه، مرکزی بود که موصلی ها به آن افتخار می کردند. هزاران کتاب به زبان های انگلیسی و عربی، نقشه قدیمی و اسناد تاریخی مربوط به دوره عثمانی آنجا نگهداری می شدند. نسخه های خطی اسناد و قرآن های خطی قدیمی مربوط به قرن نهم بخشی از گنجینه عظیم این کتابخانه بودند. پس از حضور داعش اما کتابخانه دانشگاه بسته و کتابخانه به همراه کتاب هایش به آتش کشیده شد. استادان دانشگاه دستگیر یا اخراج شدند و از محیط دانشگاه برای تولید سیستم آموزشی جدید دوران خلافت استفاده شد. 
حالا پس از بازپس گیری موصل از چنگال داعش، هر روز بخشی جدید از خرابی های این شهر نمایان می شود. «چشم موصل» عنوان گروهی است که در سال 2016 و از آغاز جنگ با داعش خود را به شهر رساندند، درباره آن نوشتند و حالا قصد دارند با جمع آوری کمک های مردمی و جهانی پروژه بازسازی کتابخانه مرکزی موصل را کلید بزنند. برخی از اعضای «چشم موصل» خود در این دانشگاه درس خوانده اند یا آنجا تدریس می کردند. خبرنگار بازفید نیوز در مصاحبه با یکی از اعضای این گروه دریافت که او استاد تاریخ دانشگاه موصل بود. این فرد که نخواست نامش فاش شود، گفت: «کتابخانه دانشگاه تقریبا همه چیز ما بود. ساعت ها آنجا وقت صرف می کردیم، کتاب می خواندیم، مقالات را نگاه می انداختیم و تحقیق می کردیم. حالا امیدواریم که بتوانیم این کتابخانه را احیا کنیم. برای مبارزه با داعش باید از اینجا شروع کنیم، نه با بمب و ارتش و گلوله.» به محض اینکه گروه «چشم موصل» فراخوان بازسازی کتابخانه را اعلام کرد گروهی از مردم محلی برای آغاز عملیات بازسازی داوطلب شدند. اگرچه تقریبا تمام کتاب ها نابود شده بودند اما هنوز اسکلت کتابخانه پابرجا بود. در همان ابتدا نزدیک به دو هزار کتاب از کتابخانه های خصوصی و کلکسیونرهای شخصی به این کتابخانه اهدا و سیستم استفاده از کتابخانه به شکل محدود دوباره دایر شد. کتابفروشی های شهر بغداد که دیگر مغازه ای نداشتند و تا پیش ازاین در کنار خیابان ها بساط می کردند به کمک کتابخانه موصل آمدند و چیزی طول نکشید که الزامات اولیه داشتن یک کتابخانه فراهم شد. «چشم موصل» تاکنون توانسته 10هزار کتاب جمع آوری کند و آنها با کمک مردم هدف خود را جمع آوری 200هزار کتاب برای کتابخانه اعلام کرده اند. برای رسیدن به این هدف گروه «چشم موصل» فستیوالی هنری به پا کرد؛ فستیوالی که دانشجویان و هنرمندان شهر برای پاگرفتن آن کمک زیادی کردند. یکی از اولین گروه هایی که به این فستیوال پیوستند دانشجویان دانشکده موسیقی موصل بودند. این دانشجویان زودتر از بازگشایی دانشگاه با آلات و ادوات موسیقی خود که در زمان داعش ممنوع بودند، به محوطه کتابخانه آمدند و با اجراهای هنری تبلیغ تلاش برای بازگشایی این کتابخانه را جهانی کردند. یکی از اعضای این گروه چهارنفره موسیقی گفت: «ما تا پیش ازاین همدیگر را نمی شناختیم. در یک دانشکده بودیم اما همدیگر را ندیده بودیم. ما برای موصل به اینجا آمدیم و امیدواریم بتوانیم با این کار خود چند کتاب برای کتابخانه پیدا کنیم.» عکاسان موصلی نیز نمایشگاه های عکسی در محوطه کتابخانه درحال بازسازی برپا کرده اند. عکس های آنها بیشتر حول و حوش موصل در زمان داعش، موصل در دوران آزادی، مشکلات مردم و زنده شدن دوباره شهر می چرخد. آنها عکس های خود را برای فروش گذاشته ‎اند و درآمد آن برای بازسازی کتابخانه موصل صرف خواهد شد. یکی از این عکاسان می گوید: «ما این عکس های تلخ را لازم نداریم، به جایش آزادی و ساخته شدن دوباره موصل را می خواهیم.» گروه «چشم موصل» امیدوار است که ساختن کتابخانه تا سال 2018 به پایان برسد تا «سرزمین هرز» (نام کتابی از تی.اس الیوت) به «بهشت گمشده» (کتابی از جان میلتون) تغییر یابد.