احیای غرب بسیار سخت است

نویسنده: خاویر سولانا، استروب تالبوت

دیپلماسی ایرانی: ایالات متحده آمریکا، کانادا و بسیاری از کشورهای اروپایی در طی هفتاد سال گذشته گستره وسیعی مملو از صلح، رفاه و دموکراسی را در غرب بوجود آورده­ اند. جامعه "ترنس-آتلانتیک" شامل بیش از 30 کشور جهان است و جمعیتی بیش از 900 میلیون نفر را در خود جای داده است. این جامعه زمانی به عنوان تکیه­ گاه اصلی نظم جهانی لیبرال و الگویی برای همکاری­ های منطقه ­ای در آفریقا، آمریکای لاتین و آسیای جنوب­ شرقی به شمار می ­رفت.

اما این دستاورد امروز در معرض خطر قرار دارد. مدتی است که ارتباط و پیوندهای میان اروپاییان سست و تضعیف شده و حتی در چند ماه اخیر روابط میان آنان رو به وخامت رفته است. نگرانی­ های حاصل از این شرایط نیز تا بدان حد بود که «ژان کلود یانکر»، رئیس کمیسیون اروپا و عالیترین مقام این اتحادیه ماه گذشته در اظهاراتی عنوان کرد که این اتحادیه با یک "بحران حیاتی و وجودی" روبروست.

روابط دو حزب داخلی آمریکا نیز بر سر موضوع موافقتنامه تجارت آزاد با اروپا و آسیا به شدت تیره­ و ­تار شده است. دونالد ترامپ، نامزد حزب جمهوری­خواه آمریکا از تصمیم بریتانیا برای خروج از اتحادیه اروپا استقبال کرد، متحدان آمریکا را مورد تمسخر و استهزا قرار داد و ولادیمیرپوتین، رهبر مستبد و خودکامه روسیه را نیز مورد ستایش قرار داد؛ رهبری که همواره از اتحاد و همبستگی غرب واهمه داشته و به دنبال آن است تا این اتحاد و همبستگی را تضعیف کند. بنابراین، با توجه به فشارهای موجود سال پیش رو می ­تواند بسیار تعیین­ کننده باشد و مشخص کند که آیا غرب می­ تواند بر مشکلات فعلی خود فائق آید یا خیر. درس بسیار مهمی که می­ توان از دوران مدرنیته گرفت این است که انترناسیونالیزم جهان را به سوی ثبات و پایداری هر چه بیشتر برده اما گرایش به سوی میهن­ پرستی متجاوزانه و خصمانه موجب بروز ویرانی­ های عظیمی در جهان شده است.

جنگ جهانی اول مجموعه­ ای از شکست­ ها و حماقت­ ها را با خود به همراه داشت؛ معاهده صلح ورسای پس از جنگ جهانی اول، ناکارایی مجمع اتفاق ملل، رکود بزرگ و ظهور استبداد. تمامی این مسائل جهان را دست خوش بحران مجددی کرد که اجتناب از آن غیرممکن بود. اما فاتحان جنگ جهانی دوم مصمم شدند تا اشتباهات پیشینیان خود را تکرار نکنند. آنها با بررسی تاریخ تمدن غرب به اصول و دستورالعمل­ هایی دست یافتند که نشان می­ داد جامعه جهانی علاوه بر ارزش­ ها، منافع و نهادهای مشترک، برای تقویت هرچه بیشتر نیازمند ایجاد یک ائتلاف نظامی بسیار قدرتمند جهانی است.

غرب و به ویژه اروپا برای ایجاد یک جامعه متحد و یکپارچه اقدامات بسیاری را صورت دادند. اولین گام به سوی ایجاد یک اروپای متحد ایجاد بازار مشترکی برای ذغال و فولاد بود. فرانسه و آلمان که در هر دو جنگ جهانی به عنوان دشمن در مقابل یکدیگر قرار گرفته بودند، در زمان صلح به شرکای جدید یکدیگر تبدیل شده و همکاری خود را در بخش صنعت و تجارت آغاز کردند. فروپاشی نظام متزلزل اتحاد جماهیر شوروری در سال 1991 نیز روند تکامل جامعه اقتصادی اروپا را تسریع کرد و اتحادیه اروپای امروزی را به وجود آورد. "ایجاد اتحاد و همبستگی" اصلی­ ترین شعار کشورهای اروپایی و هدف آنان ایجاد روند ثابتی بود که سیاست­ های تمام کشورهای اروپایی را با یکدیگر هماهنگ ساخته و آنها را به یک سیاست واحد و مشترک تبدیل می­ کرد. بدین­ ترتیب همکاری­­ میان آنان ساده­ تر می­ شد و این همبستگی و وابستگی متقابل برای تمامی طرفین منافعی را در بر داشت.

در دهه 1970 میلادی، یوروکرات­ها در بروکسل واژه کم­ کاربرد "جهانی سازی" را بر سر زبان­ ها انداختند و از آن جا که این واژه اولین بار از سوی آنان مطرح شد به خود می­ بالیدند. بسیاری از کارشناسان بر سر این موضوع اتفاق­ نظر دارند که پیدایش بازار جهانی به کاهش نابرابری میان مناطق فقیر و ثروتمند جهان انجامید و صدها میلیون نفر را به خصوص در منطقه آسیایی از فقر و تنگدستی نجات داد. البته روند جهانی­ شدن در مناطق توسعه­ یافته به خصوص شمال آمریکا و اروپا تأثیراتی منفی داشت چراکه صنایعی که مجبور به رقابت با رقیبان خارجی بودند را در معرض خطر قرار داد و موجب کاهش تعداد مشاغل و همچنین میزان دستمزدها شد. البته تا زمانی که چرخ اقتصاد جهانی در حال چرخیدن بود، کسادی و ابعاد منفی روند جهانی­ شدن در مناطق توسعه­ یافته به نظر قابل کنترل می­ آمد.

در طول دهه 1990 میلادی، اقتصاد بسیاری از بخش­ ها و مناطق جهان رشد چشمگیری را شاهد بود، متوسط درآمدها افزایش پیدا کرد؛ تعداد مشاغل چند برابر شد و بازاهای جهانی نیز آینده­ ای روشن را نوید می­ دادند. در سال 2007 میلادی، شاخص اقتصادی "میانگین صنعتی داو جونز" به بالاترین میزان خود رسید و رکورد تازه­ ای را ثبت کرد. یک سال بعد، واحد یورو به بالاترین میزان ارزش خود در مقابل دلار رسید. اما در عرض چند ماه، بخش بانکداری و مسکن آمریکا دچار آن چنان افت شدیدی شد که می ­توان آن را بزرگترین بحران مالی آمریکا از دهه 1930 میلادی تاکنون دانست. در طول این بحران مالی، حدود 9 میلیون آمریکایی شغل خود را از دست داده و بسیاری از مردمی که صاحب خانه بودند حق مالکیت خانه­ های خود را از دست دادند یا وادار به فروش ملک خود شدند. در طی رکود اقتصادی و کاهش ثروت ملی آمریکا نیز بیشترین آسیب به قشر فقیر و متوسط وارد شد.

آثار و پیامدهای این رکود بزرگ اقتصادی در اروپا بیشتر از آمریکا احساس شد. در طی این مدت و به ویژه در مناطق حاشیه دریای مدیترانه تجارت با سایر نقاط جهان کمتر شد و تعداد مشاغل نیز به شدت کاهش یافت. بحران اقتصادی اتحادیه اروپا را نیز در معرض خطر قرار داد و نقایض ساختاری موجود در این اتحادیه را تشدید کرد تا آن جا که حتی در شرایط خوب نیز میان اعضای بدهکار و بستانکار اتحادیه اروپا تنش و درگیری­ هایی دیده می­ شد. نهایتاً نقایص و مشکلاتی از این دست موجب تشدید بحران بدهی در اتحادیه اروپا و کاهش شدید تعداد مشاغل در این منطقه شد.

سال گذشته را نیز باید سال فاجعه­ باری برای اروپا دانست؛ چرا که از یک سو حملات تروریستی انجام شده موجب شد تا نگرانی­ های امنیتی در این منطقه به اوج خود برسد، از سوی دیگر تصمیم بریتانیا مبنی بر خروج از اتحادیه اروپا باعث افزایش نگرانی اعضای این اتحادیه در مورد امکان خروج دیگر کشورهای عضو شد و هجوم مهاجران و پناهندگان از منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا نیز موجب تحمیل فشار بیشتری به بازار کار و خدمات اجتماعی و افزایش نگرانی­ های عمومی شد.

آمریکا نیز شرایط مشابهی با اروپا دارد و رقابت­ های انتخاباتی اخیر وضعیت ناخوشایندی را در این کشور بوجود آورده است. بسیاری از مردم طبقه روستایی و کارگری آمریکا نسبت به آینده این کشور بدبین بوده و در حسرت گذشته به سر می­ برند. درست همانند اروپا، در آمریکا نیز بی­ اعتمادی گسترده­ ای نسبت به نخبگان و کارشناسان و شور و اشتیاق خاصی نسبت به پوپولیست­ های مخالف با نهادهای حاکم و مسلط به وجود آمده است.

خوشبختانه طرفداران و حامیان این اتحاد و همبستگی در اکثر کشورهای اروپایی همچنان قدرت را در دست دارند و بسیاری از شهروندان اروپایی به ویژه نسل­ های جوان تر نیز فارغ از ملیت خود تمایل دارند که به عنوان یک اروپایی شناخته شوند. همین امر مسئولیت خطیری را متوجه مقامات و مسئولان منتخب در اتحادیه اروپا می­ کند؛ چراکه مقامات اروپایی باید اکثریت شهروندان خود را متقاعد سازند که وجود این اتحادیه لازم است و باعث می­ شود تا  27 کشور عضو به خوبی بتوانند از مردم و شهروندان خود محافظت کنند.

برای نیل به این هدف، نهادهای داخلی اتحادیه اروپا باید روند تصمیم­ گیری را کارآمدتر کرده و همکاری­ های میان خود را نیز بهبود بخشند. به عبارت دیگر، آنها باید نشان دهند که می ­توانند خطرات ناشی از تروریست ها، (چه تروریست­ های داخلی و چه تروریست­ هایی که از منطقه خاورمیانه به اروپا نفوذ پیدا کرده­ اند) را به خوبی خنثی کنند. حملات تروریستی صورت گرفته توسط شهروندان اروپایی در سال جاری ضرروت اتخاذ یک استراتژی بلندمدت برای مقابله با بیگانگی و رادیکالیزه شدن در درون جوامع مسلمان اروپایی را نشان داد.

اروپاییان برای حفظ اتحاد و یکپارچگی، اقدامات جدیدی را نیز ترتیب داده­ اند. به عنوان مثال چندین شهرداری در کشوهای اروپایی به جای تفکیک مهاجران و پناهجویان و محصور کردن آنان در اردوگاه­ ها و شهرک­ های اطراف بروکسل یا شهرک «بانلیو» در پاریس، به دنبال راه­ هایی برای تسریع فرآیند همگون­ سازی این گروه­ ها با جوامع خود و فراهم­ سازی مسکن ارزان قیمت، آموزش و پرورش و همچنین ارائه آموزش­ های شغلی هستند. حتی در اوضاع و شرایط عادی نیز شروع چنین برنامه­ هایی و تأمین بودجه لازم برای آنها کار بسیار دشواری خواهد بود، اما در شرایط کنونی که تمامی دولت­ های غربی عملاً در موضع دفاعی قرار گرفته و برخی از آنها نیز در سال آینده با چالش­ های انتخاباتی بسیاری از سوی مخالفان داخلی روبه رو هستند، قطعاً ترتیب دادن اقدامات و برنامه­ هایی از این دست با مشکلات و چالش ­های بیشتری همراه خواهد بود.

از سوی دیگر، اقدامات اخیر روسیه در زمینه حمایت از احزاب «منتقد اروپا» و آزار و اذیت کشورهای همسایه، تلاش برای خنثی کردن تحریم­ های بین المللی در پی الحاق کریمه و مداخله نظامی این کشور در شرق اوکراین نیز باید مد نظر قرار گیرد. تقویت اتحاد ناتو به منظور مقابله با اقدامات خرابکارنه روسیه و همچنین جلوگیری از تجزیه و فروپاشی سیاسی اروپا امری لازم و ضروری است و باید به عنوان یکی از اولویت­ های اصلی دولت جدید آمریکا در دستور کار این دولت قرار گیرد. آنچه مسلم است این است که برای ایجاد اتحاد و همبستگی دوباره در غرب، این نسل از رهبران غربی با بزرگترین و مهم­ترین آزمون خود در طی هفتاد سال گذشته روبرو هستند.

منبع: نیویورک تایمز / تحریریه دیپلماسی ایرانی/35