روسیه از چنگ و دندان‌های امریکا نمی‌ترسد

نویسنده: سید احمد حسینی، کارشناس ارشد مسائل اورآسیا

دیپلماسی ایرانی: با شکست آتش بس کوتاه مدت مورد توافق روسیه و آمریکا در سوریه، روابط مسکو و واشنگتن وارد مرحله جدیدی شده و آهنگ مواضع طرفین علیه یکدیگر، شکل تهدیدآمیزی به خود گرفته است. در برابر مطرح شدن گزینه های مختلف از سوی واشنگتن، مسکو این بار، هم مواضع تند سیاسی در برابر آمریکا گرفته و هم انواع جنگ افزارها و سلاح های راهبردی خود را به منطقه گسیل داشته است.

نظر به اهمیت موضوع، در این نوشته تلاش می شود برداشت و دلائل روسیه در پافشاری بر مواضع خود در برابر آمریکا، مورد بررسی و فرصت ها و تهدیدهای فراروی این کشور در موضوع سوریه، مورد تحلیل قرار گیرد:

تنگناهای ژئوپلتیک روسیه:

گستردگی سرزمین از یک سو و تنگناها و محدودیت های ژئوپلتیک روسیه از جانب دیگر اهمیت مواضع این کشور در دو موضوع سوریه و اوکراین را کاملا نمایان می کند.

اگر فرض کنیم که روسیه این مواضع را در بحران های یاد شده نمی گرفت و بازوهای خود در سوریه و سواحل مدیترانه از یک سو و پایگاه استراتژیک خود در شبه جزیره کریمه را از دست می داد یا دچار محدودیت می شد، امروز معلوم نبود که مسکو چه وضعیتی داشت و چگونه می توانست منافع راهبردی خود در مناطق پیرامونی و خاورمیانه را دنبال کند آن هم در شرایطی که غرب از طریق راهکارهای سیاسی و نظامی دائما به مرزهای این کشور نزدیک و حتی در صدد ورود به فضای داخلی این کشور بود.

سوریه، بحرانی با پیامدهای جهانی:

    از نظر مسکو، بحران سوریه نه تنها نقطه ای برای بازگشت به خاورمیانه بلکه دارای ابعاد: سیاسی، ژئوپلتیک، قومی، اقتصادی، مذهبی و دارای پتانسیل و ظرفیت جهانی است که از طریق آن می توان بسیاری از کشورها از جمله ایالات متحده و اروپا را وارد یک پروسه پیچیده کرده و خود را به عنوان یکی از طرف های اصلی این منازعه، مطرح و تثبیت کند.

    هر چند در ابتدای بحران سوریه، تصور چنین قابلیتی برای نقش آفرینی روسیه کمی دشوار می نمود اما امروز به مدد عناصر و مولفه های بسیار، روس ها به چنین اهرمی با ارزشی دست یافته و به همین خاطر، روند تحولات و اشتباهات کشورهای غربی به آنها فرصت نقش آفرینی سطح بالائی داده است.

روسیه در بحران سوریه تلاش کرده همه جوانب بازی را مد نظر داشته باشد و همه تخم مرغ های خود را در یک سبد نگذارد. تلاش ها، رفت و آمدها و میانجیگری کشورهائی مانند فرانسه نشان از آن دارد که سیاست ایستادگی به جای مماشات و عقب نشینی روسیه، جلوه خاصی به سیاست خارجی این کشور داده است و روس ها از این بابت، قدرت مانور و انتخاب بسیار بهتری نسبت به همتای آمریکائی خود پیدا کرده اند.

رویاروئی سخت افزاری:

برخلاف مواجهه نرم و هوشمند که روسیه در برابر مجموعه غرب، دارای نقاط ضعف و آسیب است در بعد سخت افزاری توان بازدارندگی و مواجهه این کشور قابل توجه و متناسب با تهدیدات احتمالی است.

یکی از تحولات سال های اخیر دگرگونی در مواجهه روسی آمریکائی، تغییر تهدیدات از بعد نرم افزاری به سخت افزاری است و این دقیقا بعدی از بازی این دو کشور است که مسکو نه تنها در آن مشکلی ندارد بلکه به مدد یارگیری ها و راهبردهای شرکای منطقه ای خود به وضعیت مناسبی رسیده است.    

از این منظر بی جهت نیست که روسیه در مقابل چنگ و دندان نشان دادن های آمریکا نه تنها نگران نمی شود بلکه بسیار راحت و بی دغدغه سناریوهای بازدارنده خود را عملیاتی می کند. البته دشوار است که روس ها هم مانند آمریکائی ها به رویاروئی و درگیری مستقیم در این موضوع فکر کنند اما باید دانست بحران ها تا آخرین مرحله قابل پیش بینی نیستند و چه بسا که کنترل اوضاع در مراحلی از اختیار دو طرف خارج شود.

مواجهه با سناریو آمریکائی:

باراک اوباما در حالی به پایان دوره ریاست جمهوری خود نزدیک می شود که غیر از توافق هسته ای با ایران هیچ دستاورد ملموسی در سیاست خارجی و خاورمیانه ای خود ندارد. این کارنامه ضعیف و غیر قابل دفاع در کارزار انتخاباتی می تواند با یک اقدام غیر قابل پیش بینی در موضوع سوریه همراه شده و جلوه جدیدی از سیاست خارجی این کشور نمایش داده شود.

از منظر مسکو، هر چند بعید است که اوباما قدرت را با یک ماجراجوئی تحویل دهد اما تکرار سناریوئی همانند خلع سلاح شیمیائی سوریه می تواند در این مقطع به کار گرفته شود. در آن تجربه، روس ها پیش قدم شده و با پیشنهاد خارج ساختن سلاح های شیمیائی سوریه مانع از حمله آمریکا به این کشور شدند. اما وضعیت کنونی با آن زمان تغییر پیدا کرده است و روسیه با تمام توان تلاش دارد مانع از هر گونه توفیق ایالات متحده در ضربه زدن به متحدی که جنبه حیثیتی و پرستیژی برای این کشور پیدا کرده است گردد.

انتخابات ریاست جمهوری آمریکا:

یکی از دل مشغولی های روسیه در تحولات جاری، شرایط و وضعیت این کشور برای مواجهه با رئیس جمهور آتی آمریکاست. از آن جا که مواضع روسیه در سوریه و اوکراین باعث وضع تحریم و تنگناهای اقتصادی علیه این کشور از سوی غرب شده است روسیه باید با دست پر به استقبال سیاست خارجی آتی ایالات متحده آمریکا برود.

واکنش همه جانبه روسیه به تهدیدات آمریکا در موضوع سوریه علاوه بر آن که واشنگتن را با تنگناهای سیاسی در کارزار انتخاباتی مواجه می سازد این پیام محکم را به واشنگتن منتقل می کند که روسیه واقعیتی آشکار در موضوع سوریه است و دست این کشور از نظر شرایط میدانی در سوریه و تنوع کشورهائی که در سبد سیاست خاورمیانه ای این کشور قرار دارند کاملا باز است و باید در مواجهه با روسیه، این واقعیت ها را کاملا درک کنند.

روسیه و تجربه اشغال افغانستان:

ورود روس ها به موضوع سوریه با یک ذهنیت هشدار دهنده برجای مانده از دوران اشغال افغانستان در دوره شوروی همراه است. روس ها با این سابقه، مراقب هستند که سوریه در کنار ظرفیتی که برای این کشور ایجاد می کند به نقطه پرهزینه و تله ای برای آن کشور تبدیل نشود. به همین خاطر در کنار افزایش توان جنگی، با سیاست های ائتلاف سازی، تقسیم نقش و سهمین کردن سایر شرکاء، در دستور قرار دادن دیپلماسی و تعامل با همه طرف های درگیر در خاورمیانه تلاش دارند تا نقش آفرینی خود را به گونه ای تنظیم کنند تا سوریه در کنار جای پائی که برای این کشور ایجاد می کند وسیله و ابزاری برای چانه زنی با غرب تبدیل و مانع از بن بست استراتژیک در سیاست خارجی این کشور و تحمیل هزینه های غیرقابل تحمل شود.

انتشار اولیه: دوشنبه 19 مهر 1395 / انتشار مجدد: 3 آبان 1395