سه چالش اصلی پیش روی غول انرژی روسیه

دیدبان روسیه: گازپروم مسائل نگران کننده ای بیش از تحریم های غربی و قیمت های پایین نفت دارد و آن هجوم رقبای خارجی جدید و تهدید انقلاب LNG در اروپا است.

گازپروم غول انرژی دولتی روسیه نیز به دنبال تغییر روند در بازرهای جهانی نفت و گاز، اخیرا جایگاه و موقعیت خود را به عنوان باارزش ترین شرکت روسیه در زمینه سرمایه گذاری در بازار از دست داده است. این جایگاه در حال حاضر به روس نفت بزرگ ترین تولیدکننده نفت روسیه تعلق دارد.

سهام روس نفت در ماه آوریل در لندن افزایش 4.8 درصدی داشت که ارزش بزرگ ترین تولیدکننده نفت روسیه را به 52 میلیارد دلار افزایش داد. گازپروم با کسب 0.3 افزایش سرمایه بازار خود را به 51 میلیارد دلار رسانده است. سرمایه بازار روس نفت در حال حاضر برای نخستین بار از آغاز مبادلات سهام گازپروم در سال 2006 بیشتر از این شرکت است.

علاوه بر آن گازپروم اخیرا تخت فشار چشم گیری بوده و درآمد صادراتی آن در سال 2015 ، 23 درصد کاهش داشته است که به دنبال کاهش حجم و نوسانات ارزی بوده است. جریان نقدی نیز با ادامه کاهش قیمت گاز در اروپا در زیر 200 دلار برای هر هزار متر مکعب و دسترسی به بازار فاینانس بین المللی منفی شده و به واسطه تحریم های آمریکا که در سپتامبر 2014 معرفی شد، محدود گشته است.

جاه طلبی های استراتژیک گازپروم نیز در مواجهه با رشد شدید رقبای داخلی و چالش های خارجی با ابهام مواجه شده  است.


► چالش نخست: رقابت داخلی

تولیدات گاز گازپروم به کم تر از 418.47 میلیارد متر مکعب رسیده که 65 درصد از مجموع تولیدات روسیه را به خود اختصاص داده است و در سال 2015 و نخستین ماه 2016 نیز نشان ادامه روند کاهش تولید وجود دارد.
 
مشکل در گرو چالش های پیچیده و چند لایه ناشی از شرایط فعلی بازارهای گاز اروپا و جهانی و همچنین کاهش مصرف داخلی در روسیه است. شرایط سخت اقتصادی فعلی، مدرن سازی تاسیسات تولیدی و انطباق با فناوری های کارآمد انرژی مسیر را برای کاهش مصرف گاز فراهم ساخته است.

سهم بازار داخلی گازپروم نیز تحت فشار چشم گیر است، چراکه کاهش سالیانه دو درصدی بین سال های 2008 و 2015 داشته است ( از 82.8 درصد در سال 2008 به 65 درصد در سال 2015 رسیده است).

نواتک بزرگ ترین تولید کننده مستقل گاز طبیعی روسیه تولید سالیانه 51.9 میلیارد متر مکعب را داشته است. تولید سایر تولیدکنندگان شامل روس نفت (42.3 میلیارد مکعب در سال 2015)، لوک اویل (18.8 میلیارد مکعب در سال 2015)، گازپروم نفت  (12.5 میلیارد معب در سال 2015) و سورگوت نفته گاز (9.6 میلیارد مکعب در سال 2015) بوده است.

از آن جایی که تنها گازپروم حق قانونی صادرات گاز طبیعی از طریق خطوط لوله را دارد این شرکت ها در بازارهای داخلی حضور دارند. 

 
►چالش دوم: انقلاب LNG

جدای از نگرانی های داخلی، چالش های خارجی متعددی در پیش روی گازپروم قرار دارد. انقلاب گاز طبیعی مایع (LNG) بر طرح های گازپروم تاثیر می گذارد. براساس آژانس بین المللی انرژی، ظرفیت صادرات گاز طبیعی مایع تا سال 2020 افزایش 40 درصدی در جهان خواهد داشت که بیشتز از سوی استرالیا و ایالات متحده امریکا صورت می گیرد.

صادرات معمول آمریکا به اروپا نیز تا سال 2018 تحقق نخواهد یافت، زمانی که قرار است اکثر ظرفیت های جدید عملیاتی شوند. به همان صورتی که صادرات عربستان سعودی با تهدید انقلاب شیل در ایالات متحده روبرو شده است، سهم بازار گاز روسیه در اروپا می تواند از سوی واردات گاز طبیعی مایع آمریکا مورد مخاطره قرار گیرد.

هزینه های خالص گاز روسیه بسیار کم تر از گاز طبیعی مایع آمریکا و یا استرالیاست. بنابر گزارش شرکت مشاوره ای IHS، هزینه تولید گازپروم که شامل مالیات صادرات و و تعرفه ترانزیت هم می شود همچنان کم تر از 100 دلار برای هر هزار متر مکعب است. با کمک نرخ مالیات ترجیحی نیز این هزینه کم تر نیز می شود.


► چالش سه: تحریم های غربی و قیمت های پایین نفت

تحریم ها نیز شرایط را برای گازپروم پیچیده می کند خصوصا اینکه مانع حضور در بازار اعتباری امریکا می شود و محدودیت های مستقیم بر مالکیت های دریایی و فناوری های غیرمتعارف و آب عمیق ایجاد می کند.

اگرچه تولید نفت تحت تحریم دولت آمریکا قرار گرفت، اما ممنوعیت کلی بر صادرات کالا، خدمات و فناوری نیز بر گازپروم اعمال شد؛ چراکه بیشتر میدان های گازی شامل نفت و رسوبات آن می شود. از آنجایی که بانک های بزرگ روسیه از وام های اعتباری بلند مدت باز مانده اند، گازپروم باید در جای دیگر به دنبال فاینانس باشد، بانک های چین در این میان وارد شده تا جای خالی بانک های غربی را پر کنند.


► فرصت های جدید برای گازپروم با اروپا

علیرغم این چالش ها، گازپروم این شانس را دارد تا بر روی کاهش منابع در کشورهای اروپایی حساب کند. برای مثال نروژ یکی از تامین کننده های سنتی اتحادیه اروپا، اوج تولید گاز و سطح صادرات خود را در سال 2015 می بیند. حجم صادرات آن در طی پنج سال آینده 105 تا 110 میلیارد متر مکعب در سال کاهش خواهد داشت.

هلند که مرکز بزرگترین میدان گاز طبیعی در اروپاست نیز با کاهش شدیدتر در تولید مواجه خواهد شد. تولید آن در حال حاضر 27 میلیارد مترمکعب در سال است در دو دهه آینده به تدریج کاسته خواهد شد.

روسیه 159 میلیارد مکعب گاز طبیعی به اروپا در سال 2015 صادر کرد و باوجود تنش های سیاسی انتظار می رود که تا سال 2020 ، 150تا 160 میلیارد مکعب را تامین کند.

حجم سالیانه نیز مشروط به شرایط آب و هوایی خواهد بود: برای مثال فصل زمستان در سال 2015 هوای نسبتا معتدلی داشت و نیاز قاره ای به گاز را کم کرد. به تدریج و با در نظرگرفتن اینکه روند کاهش قیمت نفت گریزناپذیر است، گازپروم همچنان به طرح قیمت گذاری سنتی باقی مانده است.

سه عامل اصلی در استراتژی توسعه بلند مدت گازپروم یعنی حفظ دست کم 30 درصد از سهم بازار اروپا، از بین بردن انقلاب گاز طبیعی مایع از طریق کاهش قیمت ها، تحکیم موقعیت در آسیا متضاد با یکدیگر نیست و سطح مشخصی از انعطاف پذیری و پاسخگویی را ایجاد می کند و عملی می سازد.

نویسنده: ویکتور کاتنا
برگردان: بهاره رحمت، کارشناس ارشد روابط بین الملل از دانشگاه علامه طباطبایی؛
منبع: راشا دیرکت