روسیه در پشت پرده افشای اسناد پاناما؟

نویسنده: کلیفورد گادی

دیپلماسی ایرانی: در اوایل 2015 شخصی به نام «جان دو» با ارسال ایمیلی به روزنامه آلمانی زود دویچه زایتونگ، اعلام می کند 11.5 میلیون سند متعلق به شرکتی حقوقی در پاناما در مورد شرکت های جعلی برون مرزی در اختیار دارد و حاضر است آنها را در اختیار این روزنامه قرار دهد. روزنامه مذکور پس از دریافت اسناد از جان دو آنها را با کنسرسیوم بین المللی روزنامه نگاران تحقیقی به اشتراک می گذارد و این کنسرسیوم تیمی 400 نفره متشکل از روزنامه نگاران 80 کشور مختلف دنیا را مامور بررسی این اسناد می کند. با گذشت نزدیک به 11 ماه نتیجه این بررسی ها به طور همزمان در همه رسانه ها اعلام شد. افشای موارد فساد، پولشوئی و مخفی کاری های مالی مربوط به 140 رهبر جهانی ماحصل این تحقیقات بوده است.

عمده رسانه ها پوتین و نقش وی را در موارد فساد مالی کشورش برجسته کرده اند، اما این حرکت می تواند داستانی مهم تر را در حاشیه قرار بدهد. علی رغم همه تیترهایی که به پوتین و موضوع اسناد احتصاص داده شده، در هیچ یک از اسناد ارائه شده نام پوتین ذکر نگردیده است. این اسناد تنها نشان می دهد که برخی از دوستان وی طی چند سال اخیر توانستند به ثروتی چند میلیارد دلاری دست پیدا کنند.

آنچه که اسناد پاناما ارائه کرده، خبر جدیدی در مورد پوتین نمی دهد. بیش از ده سال است که گمانه زنی های مختلفی در مورد ثروت عظیم پوتین مطرح است. در سال های اخیر، رسانه تبدیل به یکی از مهم ترین میدان های جنگ شده است که روسیه و غرب هر یک تلاش می کنند از آن برای بی اعتبار کردن دیگری بهره ببرند. در سال گذشته غرب تلاش کرد برای پاسخگویی به آنچه که از آن تحت عنوان جنگ ترکیبی روسیه (بویژه جنگ اطلاعاتی) یاد می کرد از رسانه ها استفاده کند. غرب، فساد را به عنوان موضوعی می دید که می تواند به پوتین آسیب بزند. توجه به اسناد پاناما در این بستر نیز می تواند قابل توجه باشد؛ روزنامه نگاران خارج از حد متعارف در گزارش های خود در مورد اسناد پاناما، پوتین را مورد هدف قرار داده اند.

برخلاف تیترهای تند و تیز گزارش های اخیر، اطلاعات چندانی در خود گزارش علیه پوتین وجود ندارد. اطلاعات مربوط به یکی از دوستان نزدیک وی است. سوالی که مطرح می شود این است که چرا وی باید از شرکت های جعلی برون مرزی برای پوشاندن ثروت خود استفاده کند؟ آیا وی قصد داشته از پرداخت مالیات در روسیه اجتناب کند؟ آیا نمی خواسته اموالش آشکار باشد؟ قصد پنهان کردن ثروت خود از چه کسی را داشته است؟ در روسیه برای هیچ یک از این اهداف نیازی به توسل به یک شرکت جعلی نیست. آیا وی قصد داشته تحریم ها را دور بزند؟ این پاسخ در صورتی منطقی به نظر می رسد که این شرکت ها بعد از نیمه دوم 2014 به ثبت رسیده باشند.

افشای این اطلاعات هیچ ضربه ای به پوتین نمی زند. پوتین حتی می تواند ادعا کند که همه و در همه کشورها چنین اقداماتی را انجام می دهند. در غرب است که فساد مساله مهمی تلقی می شود و افشای این اطلاعات می تواند رسوایی به بار بیاورد. بنابراین در این نبرد، روسیه پیروز می شود. اگر با این محاسبه روسیه را برنده نهایی افشاسازی های اسناد پاناما بدانیم این سوال مطرح می شود که آیا روسیه به نحوی در پشت پرده همه این افشاگری ها وجود ندارد؟

جان دو کیست؟

کنسرسیوم روزنامه نگاران تحقیقی اعلام کرده است که تنها اطلاعاتی که در مورد جان دو دارد همانیست که روزنامه زود دویچه زایتونگ در اختیار آن گذاشته است. این روزنامه نیز گفته است که نزدیک به یک سال پیش منبعی ناشناس با این روزنامه تماس گرفته و اسناد رمزگذاری شده مربوط به شرکت موساک فونسکا را در اختیار آن گذاشته است. وی در پاسخ به این سوال که هدفش از این اقدام چیست، پاسخ داده است که به دنبال عمومی کردن این جرائم است.

سوالی که مطرح می شود این است که افکار عمومی و روزنامه نگاران چگونه می توانند مطمئن باشند که وی فردی قابل اعتماد است و اسناد ارائه شده واقعی، کامل و بدون تحریف هستند؟ آیا جان دو یک شخص حقیقی است؟ چطور وی مطمئن بوده که می تواند بدون افشای هویت خود به انتقال این اسناد بپردازد؟ وی به حجم عظیمی از اطلاعات و اسناد دسترسی داشته و این نشان می دهد که پای یک آژانس اطلاعاتی در میان بوده است.

افزون بر این، افشاسازی این اسناد خسارت های ناخواسته ای را نیز به افراد و شرکت های بیگناه وارد کرده است. هیچ فرد مسئولیت پذیری که واقعا دغدغه اجرای قانون را داشته باشد، اسنادی چنین فراگیر را آشکار نمی کند.

اگر غرب و آمریکا این اسناد را منتشر کرده باشند، انگیزه آنها می تواند تضعیف پوتین و شکست وی در جنگ اطلاعات باشد. اگر این سناریو درست باشد، نتیجه به دست آمده رقت بار است؛ پوتین هیچ ضربه جدی نخورده و در عوض این متحدان آمریکا هستند که زیر سوال رفته اند.

اگر روسیه پشت پرده این افشاگری ها باشد، انگیزه آن می تواند منحرف کردن افکار عمومی از کمپین غرب علیه فساد پوتین باشد. آسیبی هم که با این اسناد به اعتبار روسیه و شخص پوتین وارد شده، بسیار ناچیز است. بدین ترتیب روسیه توانسته با پرداخت هزینه ای کم دو دستاورد مهم به دست بیاورد: 1- آشکار کردن چهره سیاستمداران فاسد در همه جا از جمله در کشورهای غربی که خود را الگوی دموکراسی می دانند و 2- بر هم زدن ثبات در برخی از کشورهای غربی. روسیه به راحتی می تواند از کنار موارد مطرح شده علیه خود رد شود، اما کشورهای غربی تا درازمدت درگیر آن خواهند ماند.

اگر قبول کنیم که سناریوی دوم صحیح است، سوالی که مطرح می شود این است که آنها چطور توانستند این کار را انجام بدهند؟ یک احتمال این است که با توجه به توانمندی هکرهای روسی، یک واحد سایبری در کرملین توانسته باشد به این اطلاعات دست پیدا کند. اما احتمال بزرگتر این است که «خدمات مانیتورینگ مالی روسیه» این اقدام را انجام داده باشد. خدمات مانیتورینگ مالی روسیه واحد اطلاعات مالی شخصی پوتین است. این واحد کاملا قانونی تاسیس شده و گفته می شود که قدرتمندترین واحد اطلاعات مالی در جهان است. این واحد تنها به شخص پوتین پاسخگو است و انحصار اطلاعات مربوط به پولشوئی، مراکز برون مرزی و موضوعات مالی مربوط به روسیه و اتباع آن را در اختیار دارد. موردی مانند انتشار اسناد پاناما که صد درصد در مورد اطلاعات مالی است می تواند از طریق این واحد صورت گرفته باشد. ممکن است این واحد قانونا دسترسی به اطلاعات شرکتی چون موساک فونسکا نداشته باشد، اما هیچ بعید نیست که بطور مخفیانه به بسیاری از اطلاعات مالی بین المللی از طریق گروه ضربت مالی که خود عضوی از آن است، دسترسی پیدا کرده باشد. روس ها در هک کردن اطلاعات توانمندی ویژه ای دارند.

نکته جالبی که در مورد اسناد پاناما وجود دارد این است که در آن هیچ نامی از شخصیت های حقیقی و حقوقی آمریکایی برده نشده است، با اینکه بسیاری از افراد در آمریکا با شرکت موساک فونسکا کار می کنند. یک احتمال این است که چون کنسرسیوم در آمریکا تشکیل شده، نخواسته اطلاعات مربوط به اتباع آمریکا را افشا کند. اما احتمال دیگر که قوی تر است اینست که اساسا اطلاعاتی در مورد شرکت ها و اشخاص آمریکای در اختیار کنسرسیوم قرار نگرفته است. این به این معناست که یک نفر قبل از ارسال اسناد به روزنامه، این بخش از اطلاعات را پاک کرده. یکی از احتمالات این است که روسیه این کار را کرده باشد و هدف از پاک کردن اطلاعات مربوط به آمریکا می تواند همان هدف افشاسازی این اسناد باشد.

اسناد پاناما در بردارنده اطلاعات مالی شرکت های بزرگ مخفی است که برخی خبر از اعمال مجرمانه می دهند. این اسناد از سوی مقامات قضائی می تواند برای تعقیب قانونی مورد استفاده قرار بگیرد، اما از سوی یک شخص سوم می تواند ابزاری برای تهدید باشد. اطلاعات برای این که بتوانند نقش خود را به عنوان تهدید بازی کنند، باید مخفی نگه داشته شوند.

بنابراین می توان گفت که هدف اصلی از افشای این اسناد ارسال پیامی به آمریکا و دیگر رهبران سیاسی غرب بوده که ممکن بود اسمشان در این اسناد مورد اشاره قرار بگیرد، اما فعلا به آن اشاره ای نشده است. پیامی که روسیه سعی دارد منتقل کند این است:  ما اطلاعاتی در مورد سوءرفتارهای مالی شما در اختیار داریم و این را ثابت کردیم. اگر شما با ما همکاری کنید، این اطلاعات همچنان مخفی باقی خواهند ماند.

منبع: اندیشکده بروکینگز / ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی / 25