داعش چگونه میلیاردر شد؟

براساس آمار بودجه سال ٢٠١٥ داعش مبلغی معادل دو میلیارد دلار همراه با مازاد بودجه ای بالغ بر ٢٥٠ میلیون دلار بوده است.

 

داعش دیگر فقط یک سازمان تروریستی ایدئولوژیک محسوب نمی شود بلکه کنشگر غیردولتی بین المللی است که با سرشت دوگانه تروریستی- تبهکاری، برای گسترش مرزهای سرزمینی و نیز ایدئولوژی خشونت و ترور خود، از هیچ گونه تجارت غیرقانونی و جرم سازمان یافته درآمدزا، روگردان نیست. در راستای تأمین این هدف، داعش روزانه حداقل به بودجه ای بالغ بر دو میلیون دلار برای مواردی مانند خرید تجهیزات نظامی و لجستیکی، پرداخت دستمزد جنگجویان و اعضا و نیز سایر هزینه های جاری و عملیاتی نیاز دارد.

 

این بودجه از منابعی از قبیل فروش غیرقانونی نفت خام، قاچاق عتیقه و آثار باستانی، باج گیری و خون بها، قاچاق مواد مخدر، قاچاق انسان و اعضای بدن و نیز سایر انواع تجارت غیرقانونی درآمدزا، تأمین می شود.

 

بر اساس تأیید معاونت سابق تروریسم و اطلاعات مالی وزارت خزانه داری آمریکا- دیوید کوهن - بودجه سال ٢٠١٥ داعش مبلغی معادل دو میلیارد دلار همراه با مازاد بودجه ای بالغ بر ٢٥٠ میلیون دلار بوده است. این ارقام داعش را به ثروتمندترین سازمان تروریستی تاریخ بدل کرده است. لوییس شلی، رئیس اندیشکده TraCCC در دانشگاه جورج میسون معتقد است در آمدهای داعش از منابعی همچون انواع تجارت قاچاق، باج گیری و جرائم سازمان یافته تأمین می شود.

 

درآمد ناشی از باج گیری، بیشتر از طریق ربودن شهروندان خارجی همچون کارمندان سازمان های بین المللی و خبرنگاران غربی، انجام می گیرد که گفته می شود میلیون ها دلار از همین طریق نصیب گروه داعش می شود.

 

یکی دیگر از منابع درآمدی داعش، قاچاق اعضای بدن است. دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر اعلام کرده است که این گروه اعضا و اندام های داخلی بدن افراد مجروحی را که دستگیر کرده است، می فروشد. بنابر گزارش محمد الحکیم نماینده عراق در سازمان ملل متحد، در پی یافتن گورهای دسته جمعی در موصل عراق، بر بدن افراد کشته شده جای جراحی وجود داشته و اکثرا کلیه های آنها خارج شده بود. براساس نظر رئیس پزشکی قانونی دانشگاه دمشق نیز در چند سال اخیر بیش از ١٨هزار اندام بدن انسان در شمال سوریه قاچاق شده است. تونی آتاناسیو نویسنده در زمینه جرائم سازمان یافته و استاد دانشگاه معتقد است هر یک از اعضای بدن به مبلغی بالغ بر ٢٥٠ هزار دلار به قاچاقچیان در اروپا فروخته می شود.

 

قاچاق مواد مخدر یکی از سه تجارت پرسود دنیا و نیز یکی از پرمنفعت ترین منابع بودجه ای داعش محسوب می شود. بنا بر اظهارات ویکتور ایوانف، رئیس سازمان فدرال مبارزه با قاچاق مواد مخدر روسیه، درآمد سالانه داعش از قاچاق مواد مخدر از افغانستان به اروپا بالغ بر یک میلیارد دلار است. تقریبا بیش از نیمی از هروئین اروپا از مسیر عراق و سوریه و مناطق تحت کنترل داعش و نیز دولت های شکننده شمال آفریقا، به اروپا قاچاق می شود. همچنین، بنا بر گزارش این سازمان، پول حاصل از تجارت مواد مخدر داعش از طریق شهر نینوا در نزدیکی مرز ترکیه، به مرکز جدید دیگری در ترکیه منتقل می شود.

 

علاوه بر قاچاق مواد مخدر، داعش اقدام به کاشت حشیش و تریاک در مزارع و اراضی وسیعی در مناطق حمام العلیل و محلبیه در جنوب موصل نیز کرده است. همچنین تولید مخدر صنعتی کپتگون در سوریه در بخش هایی از حلب که صنایع و کارخانجات در آن قرار دارند با تغییر کاربری به مرکز تولید کپتگون تبدیل شده است؛ این مناطق از دیگر مناطق تولید مواد مخدر در سرزمین های تحت کنترل داعش به شمار می آید.

 

به دلیل ماهیت مجرمانه فعالیت گروه های قاچاقچی مواد مخدر، دسترسی به اطلاعات دولتی و سازمان های اطلاعاتی درباره اندازه گیری حجم دقیق مبادلات و درآمد حاصل از تجارت غیرقانونی مواد مخدر بسیار دشوار است. بااین حال براساس گزارش دفتر مبارزه با مواد مخدر سازمان ملل متحد، میزان تجارت گروه های مواد مخدری سالانه مبلغی بالغ بر ٤٠٠ تا٥٠٠ میلیارد دلار معادل شش تا ٩ درصد مجموع تجارت جهانی است.

 

یکی دیگر از انواع تجارت پرسود دنیا قاچاق انسان است. گروه تروریستی داعش با استفاده از ارتباطات شبکه ای خود با دیگر گروه های جرائم سازمان یافته دنیا، به خریدوفروش انسان به ویژه زنان و دختران ایزدی و مسیحی می پردازد. مراکز تجارت انسان بیشتر در موصل و رقه واقع شده است. براساس گزارش کمیساریای عالی حقوق بشر، بیش از ٢٥هزار زن و دختر به عنوان اسیران جنگی داعش، مورد آزار جنسی قرار گرفته و فروخته شده اند.

 

علاوه بر این، داعش از تجارت مهاجران نیز کسب درآمد می کند. به این صورت که داعش از هریک از این مهاجران مبلغی بیش از هشت هزار دلار دریافت می کرد و به آنان اجازه عبور و ورود به ترکیه را می داد تا از آنجا به اروپا سفر کنند. از آنجایی که آشوب و ناامنی کماکان در خاورمیانه بخصوص در سوریه و عراق جریان دارد؛ بنابراین قاچاق مهاجران نیز به نوبه خود یکی دیگر از منابع تأمین مالی داعش به حساب می آید.

 

علاوه بر حمایت های مالی بعضی از کشورهای عرب، تیم اقتصادی این گروه تروریستی نیز منابع داخلی درآمدی اعم از مالیات، باج گیری و جزیه نیز تدارک دیده است. بیش از یک سوم تولید گندم و منابع کشاورزی کشور عراق در اختیار گروه تروریستی داعش است. علاوه بر این کنترل بیمارستان ها، مراکز خرید و رستوران ها نیز با این گروه تروریستی- تبهکاری است که ماهانه چندین میلیون دلار عاید این گروه می کند.

 

فروش غیرقانونی نفت از دیگر منابع درآمدی پرسود داعش است. بر اساس تخمین «مرکز نظارت حقوق بشر سوریه»، کلیه منابع تولید نفت سوریه حدود ٦٠ هزار بشکه در روز است که در دست شورشیان و قبایل قرار دارد. از این مقدار نیز حدود ٦٠ درصد آن تحت اختیار داعش است. اما با توجه به کمبود تجهیزات لازم برای استخراج، از این مقدار فقط ٢٠ درصد قابل استخراج و بهره برداری است. خریداران نفت داعش در سوریه، مصرف کنندگان محلی (به میزان بسیار کم برای تولید الکتریسیته)، بازار سیاه و درصد زیادی نیز ترکیه است که با قیمت بسیار نازل در حدود بشکه ای ١٠تا ٢٠ دلار فروخته می شود.

 

تجارت غیرقانونی نفت داعش در عراق شرایط کاملا متفاوتی دارد. دولت اسلامی درحال حاضر بر ١٤ حلقه چاه نفت در عراق تسلط دارد و روزانه حدود ٨٠ هزار بشکه نفت از این چاه ها با مبلغی دو تا سه برابر کمتر از قیمت بازارهای جهانی از طریق واسطه های ترکیه، اقلیم کردستان، اردن و اخیرا نیز کیف و بندر اودسا به فروش می رساند. درآمد روزانه داعش از فروش نفت عراق، بالغ بر دو میلیون دلار برآورد شده است. با این حال، نفت تنها منبع درآمدی داعش برای تأمین تجهیزات، سلاح، دستمزد جنگجویان و سایر هزینه های عملیات نظامی نیست. براساس گزارش یونسکو، فروش آثار باستانی عراق و سوریه در بازار سیاه، یکی از منابع پرمنفعت این گروه تروریستی به حساب می آید که از مرزهای سوریه به ترکیه و لبنان و سپس به اروپا قاچاق می شود.

 

داعش به عنوان یک «سازمان دوگانه تروریستی- تبهکاری» با ارتباط با گروه های جرائم سازمان یافته بین المللی از فارک در آمریکای لاتین گرفته تا بوکوحرام در آفریقا و نیز KLA در بالکان، به «گروه جرائم سازمان یافته بی سرزمین» تغییر ماهیت داده است. این گروه ها در انواع تجارت غیرقانونی شریک هستند، به ازای تأمین سلاح و تجهیزات قاچاق برای یکدیگر مسیرهای امن حمل انسان و کالای قاچاق تأمین می کنند و همچنین انواع تخصص و تجربیات تبهکارانه و تروریستی را با یکدیگر به اشتراک می گذارند.

 

تهدید بی سرزمین داعش، در قالب یک گروه جرائم سازمان یافته بی سرزمین با ماهیتی دوگانه، دیگر به اشاعه ایدئولوژی رادیکال اسلامی محدود نیست. بلکه دسترسی به منابع مالی گسترده غیرقانونی چالشی است که اقتصاد جهانی و به تبع آن امنیت جامعه بین الملل را به رویارویی کشیده است؛ بنابراین در این راستا علاوه بر اجماع جهانی در خصوص مقابله با این پدیده دوگانه، شفاف سازی تراکنش های مالی بین المللی به خصوص در ترکیه، اقلیم کردستان و نیز کشورهای حاشیه خلیج فارس، از اولین گام های محدودسازی دسترسی های مالی داعش به شمار می آید.

 

نویسنده: مهدخت ذاکری - تحلیلگر مسائل خاورمیانه و پژوهشگر ارشد مؤسسه تحقیقاتی کادراس

 

این یادداشت در ویژه نامه نوروزی روزنامۀ شرق منتشر شده است.