روس‌ها می‌خواهند آینده سوریه را مدیریت کنند

دیپلماسی ایرانی: مسکو روز سه شنبه 28 مهر میزبان رییس جمهوری سوریه بود؛ دیداری میان ولادیمیر پوتین و بشار اسد به منظور یافتن راه حلی برای بحران سوریه. البته مسکو پیش از این طرح خود را برای پایان بحران ارائه کرده بود اما طرف های مقابل_ آمریکا، عربستان و دیگر کشورهای همسو_ آن را رد کردند. روسیه نیز به منظور تغییر شرایط و به دست گرفتن ابتکار عمل، مداخله نظامی را انتخاب کرد و توانست طی چند روز صحنه سوریه را به نفع خود تغییر دهد. این اقدام گرچه با مخالفت آمریکا همراه بود، اما سرانجام آمریکا مجبور شد تا به رایزنی با مقامات کرملین برای ایجاد ائتلاف آمریکا، عربستان و روسیه بدون حضور ایران بپردازد. بررسی آنچه در صحنه سیاسی سوریه می گذرد موجب شد تا با محمود شوری، پژوهشگر ارشد مسائل روسیه در مرکز مطالعات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام به گفت وگو بپردازیم:

بر اساس طرح روسیه، جایگاه بشار اسد به عنوان یک جایگاه تشریفاتی در نظام سیاسی سوریه تبدیل شده و با برگزاری انتخابات، شخص منتخب اقدام به تشکیل دولت می کند. این طرح تا چه حد قابلیت اجرایی داشته و روسیه با ارایه چنین طرحی چه هدفی را دنبال می کند؟

روسیه از ابتدای بحران سوریه، به دنبال یافتن راه حل سیاسی بود. تمامی تلاش های خود را به کار بست تا بتواند از طریق گفت وگوهای مختلف با عوامل و بازیگران مختلف در بحران، مسئولیت خود را رقم بزند. اما آنچه مشخص است تاکنون در این زمینه نتوانسته به موفقیت قابل توجهی دست یابد. روس ها طرح های متعددی درباره سوریه مطرح کردند که تغییر در قانون اساسی سوریه و همچنین جایگاه اسد و نقش او در آینده دولت آینده سوریه مکانیزم هایی بوده که پیشنهاد شده است. در حال حاضر با توجه به اینکه بحران در سوریه وارد مرحله بن بست شده و با مداخله نظامی روسیه نیز شرایط تغییر یافته، ولی روس ها نمی توانند دست خود را از یک راه حل سیاسی خالی نگه دارند. اما طرف های مقابلی که در بحران سوریه نقش آفرینی می کنند به دنبال سوریه بدون اسد هستند و هیچ نوع مداخله و حضور بشار اسد در آینده سیاسی کشور را نمی پذیرند. روس ها به دنبال این هستند که به نحوی آینده سوریه را مدیریت کنند تا قدرت در این کشور به دست جریان های مخالف و نزدیک به برخی از کشورهای منطقه و احتمالا غرب اتفاق نیافتد و همچنین در آینده سیاسی سوریه، به نحوی عمل کنند که منافع روسیه تامین شود.

مداخله نظامی روسیه به سوریه را به عنوان ابتکار مسکو در برابر ائتلاف غرب تلقی می کنند. آیا مسکو به دنبال چنین ابتکاری عملی در میان مدت بوده یا هدف بلندمدت دیگری را در نظر دارد؟

روس ها با اقدام نظامی صحنه سیاسی سوریه را در اختیار خود قرار دادند و به نحوی عمل کردند که سایر بازیگران در بحران ناچار هستند بازی خود را با نوع اقدام روسیه در سوریه هماهنگ کنند و عملا روس ها هستند که صحنه بازی را در شرایط فعلی تعریف می کنند. اقدام روسیه برای شکستن فضای انفعال و بن بست بود. روسیه با ورود نظامی خود این ریسک را کرد که هم شرایط را تغییر دهد و هم طرف های مقابل را به یک واکنش وادار کند. این واکنش می تواند نشستن بر سر میز مذاکره و پذیرفتن برخی از شروط روسیه برای آینده سوریه باشد و یا آنها دست به اقدام متقابل بزنند و کاملا شکست را در سوریه بپذیرند. به نظر می رسد این اهداف می تواند همزمان با هم مد نظر قرار گیرد و روس ها تلاش می کنند در هر لحظه از بحران متناسب با شرایط تصمیم گیری و تغییرات مورد نظر را اعمال کنند.

برخی معتقدند اقدام نظامی روسیه ممکن است وضعیت در سوریه را بدتر کند و این شرایط حتی به تقویت داعش بیانجامد. تا چه میزان این دیدگاه محتمل خواهد بود؟

هر نوع تشدید درگیری در صحنه نبرد، این خطر و احتمال را دارد که طرف مقابل را به تلاش برای بازسازی قوا وادار کند. این موضوع از زمان شروع حملات روسیه متصور می شد که نیروهای مخالف بشار اسد از یک طرف سعی کنند به وحدت برسند و شاید نیروهای داعش را بیشتر تحریک کند و وارد درگیری علیه نیروهای روسیه شوند. این مساله ابعاد روانی موضوع است اما اینکه در صحنه عملیاتی چقدر این اتفاق ها بتواند رخ دهد، بعید است بعد از چند سال درگیری در منطقه طرف های درگیر در بحران، انگیزه و توان لازم را برای بالا بردن سطح نبرد داشته باشند. بعید است نیروهای داخل میدان نبرد، دست به اقدامات خاصی برای تغییر صحنه بزنند.

گفته شده تماس هایی میان وزرای خارجه آمریکا، عربستان و روسیه در جریان است تا به راه حلی بدون حضور ایران دست یابند. از این رو گفته می شود طرحی مطرح شود تا روسیه مجبور به تعدیل برخی مواضع از جمله ماندن اسد شود. آیا روسیه به دنبال تقویت دولت بشار اسد است یا اینکه در یک روند دیپلماتیک بدون حضور ایران درباره حذف اسد هم فکر کند؟

روس ها بارها اعلام کرده اند که مساله آنها در سوریه فرد نیست. آنها به دنبال این هستند که سازوکارهای قانونی در سوریه دنبال شود. اما اینکه تا چه اندازه می تواند موضوع معامله میان روسیه و غرب باشد، بعید است روس ها وارد فرایندی شوند که در انتها با دست خالی از صحنه نبرد خارج شوند. به طور حتم روس ها با ترفندهای غرب آشنا بوده و می دانند زبان قدرت بهرین زبانی است که در شرایط موجود غرب آن را می فهمد. به همین دلیل فکر نمی کنم حداقل در کوتاه مدت شاهد توافقی میان روسیه و دولت های حامی مخالفان بشار اسد باشیم. اگر چنین اتفاقی بیافتد به احتمال زیاد، طرف مقابل باید امتیاز بیشتری به روسیه بدهد.

انتشار اولیه: پنج شنبه 30 مهر 1394 / انتشار مجدد: جمعه 8 آبان 1394