کمیسیون برجام به ارائه گزارش اکتفا می‌کند

دیپلماسی ایرانی: پس از امضای برجام بین ایران و ۱+۵، با اقدام کنگره آمریکا مبنی بر بررسی آن، مجلس ایران نیز کمیسیون ویژه برجام را تشکیل شد. گرچه این اقدام یک روند سیاسی بود که به روند حقوقی منجر شد اما با توجه به ساختار شکل گرفته کمیسیون برجام و اعضای آن، جنبه سیاسی آن بیشتر مطرح شد. حشمت الله فلاحت پیشه، نماینده سابق مجلس،در گفت وگو با «دیپلماسی ایرانی» عملکرد کمیسیون ویژه برجام را بررسی کرده است.

بررسی برجام از سوی مجلس تا چه میزان از منظر حقوقی و تا چه حد از منظر سیاسی صورت گرفته است؟

مجلس شورای اسلامی مباحثی که مبتلا به جامعه است را به کمیسیون های تخصصی و ثابت خود ارجاع می دهد. حال اگر موضوعی دارای حساسیت عام بوده و جنبه های مختلف اقتصادی، سیاسی، امنیتی و بودجه ای را در بر می گیرد، کمیسیون ویژه ای برای بررسی آن تشکیل خواهد شد مانند کمیسیون اصل 44 قانون اساسی. موضوع هسته ای نیز به دلیل دربرگیری جنبه های مختلف به کمیسیون خاصی ارجاع داده نشد و برای آن پس از رای گیری در صحن مجلس، کمیسیون ویژه ای تشکیل شد. این جنبه حقوقی اقدام مجلس است. از جنبه سیاسی نیز به طور طبیعی منتقدان اصلی روند شکل گیری تحولات منتهی به برجام، افرادی بودند که عملا در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی جایگاه عددی - چه اکثریت و چه اقلیت تاثیرگذار - را نداشته و خارج از این کمیسیون درخواست شکل گیری کمیسیون ویژه را دادند. اکثریت اعضای برجام را این گروه تشکیل می دهند. این ساز و کار سیاسی مجلس بود که منجر به روند حقوقی شد. بخشی از کار محتوای اصلی موضوع با توجه به حضور اعضا، جنبه سیاسی دارد به خصوص آنکه منتقدان اصلی گفت وگوی ایران و 1+5 به ویژه گفت وگوهایی که دولت روحانی مسئولیت آن را بر عهده داشت، افرادی هستند که به لحاظ سیاسی عمدتا منتقد روند کنونی بوده و معتقدند گرچه مذاکرات گذشته به نتیجه نرسید اما تحت عنوان الگوی مقاومت نامگذاری می شود.

چرا پیش از این شاهد اجرای وظایف ذاتی مجلس از جمله مثلا در مورد قطعنامه 598 یا اعطای کمک ها یا وام به کشورهای خارجی نبودیم؟

با مقدمه سوال شما موافق نیستم. زیرا در مجلس هفتم که بنده نیز حضور داشتم، مجلس توجه ویژه ای به موضوع هسته ای داشت و به صورت جدی آن را دنبال می کرد. در آن زمان چند قانون هسته ای از جمله قانون الزام دولت به تکمیل چرخه سوخت و همچنین قانون پایان دادن به اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی 2+93 را به تصویب رساند. در مجلس هشتم مسایل دیگری مطرح شد که بیشتر جنبه نظارتی مجلس مورد توجه قرار گرفت. بنابراین اینگونه نیست که یکباره در مجلس نهم موضوع هسته ای مورد توجه قرار گیرد. در این مجلس به دلیل اینکه موضوع هسته ای تبدیل به موضوع سیاسی در داخل شده و شاهد دست به دست شدن پرونده از یک جریان به جریان دیگر بودیم، حساسیت برانگیز شد. نمی توان گفت این موضوع کاملا سیاسی است. موضوع هسته ای را در تاریخ مجلس غریب نمی دانم. مجلس همواره در سیاست خارجی نقش داشته و این بار این نقش تقویت شده است. از طرفی اینکه گفته می شود بررسی برجام در مجلس اقدامی مقابله به مثل در مقابل رفتار کنگره آمریکاست، من نام آن را عامل شتابزا نامگذاری می کنم. عاملی که در شرایط کنونی باعث پررنگ شدن نقش مجلس شده است. گرچه نوع ورود کنگره با ورود مجلس ایران به موضوع هسته ای متفاوت است. بر اساس قانون کنگره، دولت اوباما ملزم به ارجاع توافق هسته ای در یک بازه مشخص دو ماه برای تایید یا رد آن شد. اما اقدامی که مجلس ایران تحت لوای عامل شتابزا انجام داد، صیانت از دستاوردهای هسته ای بود. بنابراین تفاوت ماهوی در رفتار دو مجلس وجود دارد.

تفاوت ماهوی ورود مجلس و کنگره در چیست؟ نوع ورود مجلس به مساله برجام چه پیامدهایی را خواهد داشت؟

مجالس دارای دو نقش قانونگذاری و نظارتی هستند. هم در مجلس ایران و هم کنگره آمریکا قانونگذاری صورت گرفت. اما نوع رفتار و تکلیف دو قانون متفاوت است. قانون کنگره منبعث از رفتار مبتنی بر قانونگذاری است. یعنی کنگره آمریکا خود را در محل قانونگذار قرار داده بود تا بتواند برجام را رد کند. تلاش کنگره نیز در همین راستا بود که به سرانجام نرسید. اما در ایران با توجه به مسئولیت شورای عالی امنیت ملی در پرونده هسته ای، مجلس تکلیف نظارتی را برای خود در قانون در نظر گرفت. درواقع در قانون مجلس تاکید بر تصویب برجام در مجلس نشده است، بلکه تکلیف بر صیانت از دستاوردهای هسته ای و شان نظارتی است. از این رو برجام در مجلس به رای گذاشته نخواهد شد. کمیسیون ویژه برجام تنها به ارایه گزارش اکتفا خواهد کرد و در گزارش نیز درخواست رای گیری نمی شود. گزارشی که فقط جنبه مثبت و منفی دستاوردها و داده های توافق را ارایه می کند.

اگر به عقیده اعضای کمیسیون برجام جنبه های منفی گزارش بیشتر باشد، در این صورت تکلیف چه خواهد بود؟

کمیسیون برجام به ارایه گزارش اکتفا می کند اما مجلس می تواند درخواست رای برای منع برجام داشته باشد که به نظرم این کار صورت نخواهد گرفت زیرا مسئول پرونده، شورای عالی امنیت ملی بوده و مجلس شان نظارتی خود را انجام خواهد داد. معتقدم کمیسیون برجام به دنبال ایفای نقش تاریخی خود است و از مجلس درخواست رای نخواهد کرد. کمیسیون برجام همانند کنگره آمریکا چنین عملی را انجام نمی دهد. البته ممکن است برخی نمایندگان قانونی را به تصویب برسانند که درخواست رای برای برجام کنند اما این موضوع در فاز بعدی است. معتقدم گزارش برجام، پایانی بر مذاکرات درون کمیسیون در شرایط کنونی است و پس از آن موضوع هسته ای در قالب نظارتی دنبال می شود. با قرائت گزارش، عملا عملکرد کمیسیون تمام خواهد شد. اگر قرار است بعد از آن ساز و کار دیگری مطرح شود باید در صحن علنی مطرح و به رای گذاشته شود.

گرچه شما تاکید بر شان نظارتی مجلس دارید، اما برخی نمایندگان خواستار قانونگذاری درباره برجام هستند و از این منظر از دولت خواسته اند که در این باره لایحه ای به مجلس ارایه کند.

جایگاه قانونگذاری مجلس محفوظ است زیرا بعد از دستیابی به برجام، می تواند ده ها توافق از دل آن تحت عنوان پروتکل یا موافقنامه بیرون بیاید و به تدریج به مجلس ارایه و در خواست رای شود. یکی از آنها که سنگین ترین پروتکل هاست، پروتکل الحاقی بوده که توافق شده به صورت داوطلبانه اجرا شود که بعد از آن باید تکلیف تصویب آن در مجلس مشخص شود. اما اینکه در درون برجام لایحه ای تعریف و به مجلس ارایه شود، چنین سازو کاری شکل نخواهد گرفت.

موضوع دیگر قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل است. در این باره موضع مجلس چه خواهد بود؟

مجلس می تواند اجرای قطعنامه شورای امنیت را به رای گذاشته و مانع از اجرای آن و برجام شود. از لحاظ قانونی می توانست همانند آن چه در کنگره آمریکا به وجود آمد، در ایران نیز شکل بگیرد. اما به نظرم با اجرایی شدن برجام اعلام اعتراض ها در مجلس نیز فروکش خواهد کرد و جریان قالب جریانی خواهد بود که رویکرد نظارتی بر روند اجرا و صیانت از دستاوردهای هسته ای را دنبال خواهد کرد.

انتشار اولیه: جمعه 3 مهر 1394 / انتشار مجدد: چهارشنبه 8 مهر 1394