"اشتراکات-اختلافات" ایران و آمریکا در خاورمیانه

نیروهای آمریکایی که در عراق به نیروهای امنیتی این کشور مشاوره می دهند، در پایگاهی در استان انبار شرکایی غیرمنتظره دارند: گروه های مورد حمایت ایران که زمانی علیه آمریکا می جنگیدند. حال هر دو در حال جنگ با داعش هستند.
 

 
به گزارش فرارو به نقل از نیویورک تایمز، در بغداد اما، تهران و واشنگتن در دو جبهۀ متقابل قرار دارند. ایالات متحده به دولت عمدتاً شیعی عراق فشار می آورد که نیروهای سنی بیشتری را برای جنگ علیه داعش بسیج کند.
 
این دوگانگی، پیچیدگی های رابطۀ میان ایالات متحده و ایران را در جاهایی همچون عراق که در آنها هم منافع مشترک دارند و هم تضاد منافع، نشان می دهد. حال که توافق هسته ای با ایران، هفتۀ گذشته از بزرگترین سدی که در کنگره در برابر خود می دید عبور کرده است، آمریکا برای یافتن راه خود در هزارتوی پیچیدۀ منطقه ، باید ایرانی که حال با مشروعیت بین المللی تازه ای که کسب کرده و از تحریم ها رهایی یافته قدرتمندتر شده را هم در محاسبات خود بگنجاند.
 
علاوه بر این، نشانه ها حاکی از آن است که تماس هایی که در جریان مذاکرات هسته ای میان دو کشور برقرار شد، در حال نشان دادن ثمرات خود در قالب همکاری های محدود در عراق، افغانستان و تا حد کمتری در یمن است و بدین ترتیب بر پیچیدگی های روابط این دو افزوده است.
 
اما اگرچه ایالات متحده و ایران در داخل با فشار رو به رو هستند که مبادا ارتباط نزدیکتری با هم برقرار کنند، برخی از تحلیلگران بر این باورند که رابطه ای همگرایانه تر میان دو کشور، متعاقب مذاکراتی که به توافق ختم شد، امری اجتناب ناپذیر است. هر چند که رهبران دو طرف اصرار دارند که این توافق تنها به برنامۀ هسته ای ایران محدود است.
 
جیمز دابینز، کارشناس موسسه پژوهشی RAND می گوید: "دولتهای ایران و آمریکا در زمینۀ گسترش حوزۀ تعاملات خود احتیاط زیادی دارند. اما با این وجود همچنان شاهد افزایش تدریجی حداقل در زمینۀ ارتباط میان دو دولت در حوزه هایی فراتر از مسئلۀ هسته ای خواهیم بود." آقای دابینز همچنین یکی از مقامهای ارشد وزارت خارجه بود که پس از اشغال افغانستان توسط آمریکا در سال 2001، به طور مستقیم با دیپلماتهای ایرانی برای استقرار دولت تازه در کابل رایزنی کرده بود.
 
بدین ترتیب آمریکایی ها در جایگاهی حساس برای برخورد با رفتار ایران در قبال متحدان آمریکا در منطقه قرار می گیرد. مایکل استفانس، تحلیلگر موسسه سلطنتی "یونایتند سرویسز" در این باره می گوید: "آیا اگر ایران به حماس یا حزب الله سلاح بفرستد، آمریکا زیر توافق هسته ای خواهد زد؟ شک نکنید که نه."
 
او می افزاید: "به همین خاطر ایرانی ها می دانند که این بلیط بازگشتشان به بازی بزرگ است."
 
خط مشترک در افغانستان
افغانستان شاید جایی باشد که ایران و آمریکا واضح ترین اشتراک منافع و متعاقباً بیشترین پناسیل برای همکاری را در آن دارند. وقتی که در سال گذشته، گفتگوهای هسته ای به نقطۀ عطف خود نزدیک می شد، دیپلماتهای ایرانی به طور موازی با جان کری به دنبال توافقی در کابل بودند تا بن بست انتخاباتی رفع شود و دولت جدید افغانستان تشکیل شود. ایرانی ها نقش حمایت کننده ای را که در کنار دیپلماتهای آمریکایی در سال 2001 ایفا کردند، در این ماجرا تکرار کردند.
 
آقای دابینز، دیپلمات سابق، می گوید: "ایالات متحده و ایران سالهاست که معمولاً خط مشترکی را در افغانستان دنبال کرده اند. در نتیجه اگر همکاری علنی میان این دو در افغانستان صورت بگیرد، تنها اتفاقی که افتاده این است که نمایشی علنی تر از آنچه که همین حالا در حال رخ دادن است را شاهد خواهیم."
 
هر دو طرف خواهان ممانعت از بازگشت طالبان و جلوگیری از شکل گیری دوبارۀ حیات خلوت برای القاعده هستند.
 
مایکل کوگلمن، پژوهشگر مسائل جنوب آسیا در مرکز وودرو ویلسون واشنگتن، معتقد است که تهران همچنین شدیداً نگران جریان سنگین ورود تریاک و پناهجو از افغانستان به ایران هم است. او می گوید: "ایران و آمریکا بیش از آنچه که دوست دارند قبول کنند، در افغانستان اشتراک منافع دارند."

ارتباط دیپلماتیک در یمن
در همین حال، اقدام موازنه ای آمریکا در ارتباطش با ایران در یمن نیز قابل مشاهده است.
 
ایالات متحده از دخالت نظامی به رهبری عربستان سعودی در یمن که بهانۀ افتادن یمن به دست حوثی ها صورت گرفت، حمایت کرده است. اما در عین حال خود را از ادعاهای عربستان که مدعی است ایران حوثی ها را کنترل می کند، دور نگاه داشته است.
 
سعودی ها گفته اند که برای ممانعت از تسلط ایران بر همسایۀ جنوبی خود، دست به دخالت در یمن زده است. اما آپریل اَلی، پژوهشگر گروه بحران بین الملل می گوید که شواهد اندکی وجود دارد که ایران حمایت نظامی چشمگیری از حوثی ها به عمل آورده باشد یا اینکه اختیار این گروه را در دست داشته باشد. گروهی که خود دارای تجارب نظامی و سلاحهای داخلی است.
 
باراک اوباما گفته است که ایالات متحده بر این باور است که در پاییز گذشته ایران نه تنها به حوثی ها دستور پیشروی به سوی پایتخت، صنعا، را نداده بلکه در ابتدا سعی داشته تا آنها را از این اقدام برحذر دارد. او اخیراً در یک کنفرانس خبری که به منظور دفاع از توافق هسته ای با ایران برگزار شده بود، گفت: "ما سیر تحولات را دنبال کردیم. لحظاتی بود که ایران در واقع خواستار خویشتنداری حوثی ها می شد."
 
اوباما در ادامه مدعی شد: "می پرسید که پس از سقوط صنعا ایرانی ها به دنبال رساندن سلاح به حوثی ها و مشکل تراشی برای سعودی ‎ها بودند؟ بله! اما با این دید جلو نرفتند که آسمان به زمین هم بیاید باید سلاحها را به دستشان برسانند."
 
بعدتر، وقتی که واشنگتن از حرکت یک کاروان کشتی از ایران به یمن مطلع شد، جان کری شخصاً با همتای ایرانی خود، محمد جواد ظریف تماس گرفت. مکالمه ای که پیش از آغاز مذاکرات، به کلی غیرقابل تصور می بود.
 
آقای کری اخیراً در یک سخنرانی در شورای روابط بین الملل گفته است: "من بلافاصله با همتای خودم تماس تلفنی برقرار کردم و کاملاً واضح به او گفتم که این اتفاق می تواند به یک رویارویی بزرگ تبدیل شود و ما حاضر به تحمل آن نیستیم. او خیلی زود با من تماس گرفت و گفت: "آنها پهلو نخواهند گرفت، آنها چیزی تخلیه نخواهند کرد، آنها از آبهای بین المللی خارج نخواهند شد" و سپس کشتی ها به ایران بازگشتند."
 
مواجهه خونین در عراق
عراق خونین ترین صحنۀ دشمنی میان ایران و آمریکا بوده است. نیویورک تایمز مدعی است که در طول مدت طولانی اشغال عراق توسط آمریکا، گروه های مورد حمایت ایران از جمله حزب الله عراق – که در حال حاضر در پایگاهی در استان انبار به صورت مشترک با نیروهای آمریکایی حضور دارد- بیش از یک هزار سرباز آمریکایی را کشته اند.
 
اما حالا امریکایی ها به واسطۀ یک مقام نظامی عراق با ایرانی ها ارتباط برقرار کرده اند تا اطمینان حاصل کنند که حملات هوایی به رهبری آمریکا به گروه های مورد حمایت ایران که با داعش می جنگند، آسیب نزند.
 
با این وجود، هنوز هم پذیرش رسمی این موضوع که گروه های مورد حمایت ایران در جنگ با داعش نقشی ضروری دارند، برای مقامات آمریکایی شرایطی نامطلوب را رقم می زند. در عین حال آمریکایی ها نگرانند که این گروهها شبه نظامی به خصوص در استان انبار در حال جمع آوری اطلاعات از آنها به نیابت از ایران هستند و تلاشهایشان برای متقاعد کردن عراق به خارج کردن حزب الله عراق از پایگاه مشترک تاکنون ناموفق بوده است.
 
موفق الربیعی، مشاور سابق امنیت ملی عراق و نمایندۀ مجلس شیعه، می گوید که توافق هسته ای امیدها را میان مسئولان عراقی نسبت به همکاری های نزدیکتر میان این دو رقیب دیرینه افزایش داده است.
 
او می گوید: "در فاز بعدی آنها باید به شکلی رسمی تر با هم هماهنگی کنند. من باور دارم که سفرای این دو کشور در بغداد، چندان از ملاقات با هم فاصله ندارند."
 
پول هرگز عامل تعیین کننده نبوده است
بر اساس تخمین های مقامات خزانه داری ایالات متحده، ایران در پی برداشته شدن تحریم به 50 میلیارد دلار از دارایی هایش دسترسی خواهد یافت. میزان دارایی های ضبط شدۀ ایران به واسطۀ تحریم ها بیشتر از اینهاست، اما در مورد مابقی این دارایی ها یا تعهداتی صورت گرفته یا این که قابل استفاده نیستند.
 
اما تحلیلگران می گویند که ظاهراً پول هرگز عامل تعیین کننده در سیاستهای منطقه ای ایران نبوده است؛ ظاهراً تهران فارغ از هزینه ها خود را متعهد به حمایت از بشار اسد در سوریه و مقابله با داعش در عراق به عنوان ضرورتهای استراتژیک کرده است، و در عین حال توانسته با سرمایه گذاری نسبتاً کم و هزینه های اندک در یمن و جاهای دیگر به اهداف خود برسد.
 
امیل هوکایم، پژوهشگر موسسۀ بین المللی مطالعات استراتژیک می گوید: "این که توافق مسئول اتفاقات خوب یا مقصر اتفاقات بد بدانیم دشوار است. در سوریه، عراق، یمن و لبنان محرکهای مناقشه محلی و منطقه ای هستند و ربطی به توافق ندارند."
 
نیاز به ایران
کنستانتینوس وارداکیس، یک دیپلمات یونانی که مسئول ارشد اتحادیۀ اروپا مستقر در بغداد است، گفته است که امیدوار است تا توافق هسته ای به گفتگوهای فراگیرتر در مورد آیندۀ عراق و سوریه منجر شود. او می گوید: "ما برای بازگرداندن شرایط به وضع عادی به ایرانی ها نیاز داریم و درها برای رسیدگی به سایر مسائل باز است."
 
اما گروههای طرفدار ایران در لبنان و عراق می گویند که چنین راهکارهایی را متصور نیستند. همۀ این گروهها توافق را به عنوان پیروزی ای برای ایران می ستایند و تاکید می کنند که از دشمنی شان با آمریکا کاسته نشده است.
 
نعیم العبودی، سخنگوی گروه اصحاب الحق، که از یک گروه شبه نظامی مورد حمایت ایران در عراق است، می گوید که آمریکا داعش را ایجاد کرده و واقعاً علاقه ای به شکست دادن آن ندارد.
 
العبودی در یک مصاحبه گفته است: "توافق هسته ای یک امر دیپلماتیک است و ما در آن نقشی نداریم. ما مدتهای مدیدی است که با آمریکا مشکل داشته ایم."