کارکردهای منطقه‌ای توافق هسته‌ای

نوذر شفیعی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس

دیپلماسی ایرانی: به محض اعلام توافق هسته ای تحت عنوان جمع بندی مذاکرات در 14 ژوئیه 2015، طرف های غربی و به خصوص آمریکایی به انحای مختلف رسمی و غیررسمی تمایل خود را مبنی بر تسری آثار مذاکرات و توافق اخیر در موضوع هسته ای با ایران به سایر حوزه ها به خصوص پرونده های منطقه ای نشان دادند.

طی روزهای اخیر دولتمردان آمریکایی در مورد آثار توافق هسته ای بر جنبه های منطقه ای آن بیشتر تاکید نموده و این کلید واژه را به کار گرفته اند که توافق هسته ای موجب خاورمیانه ای امن در آینده خواهد شد. در واقع این اظهارنظرهای مسئولین آمریکایی ناظر بر انتظارات، کارکردها و مطلوبیت هایی است که برای توافق هسته ای از سوی آن ها در حال تولید می باشد.

ایلان گلدنبرگ مدیر برنامه امنیت خاورمیانه در مرکز امنیت آمریکایی جدید و رابرت کاپلان عضو ارشد این مرکز اخیرا در مقاله ای در نشنال اینترست نوشتند: «اگر ایالات متحده و شرکای آن از مذاکرات هسته ای قبلی درس گرفته باشند و به دنبال یک استراتژی مهم و هماهنگ در منطقه هستند، در چند سال آینده برای بهبود اوضاع خاورمیانه جنگ زده، پتانسیلی به وجود آمده است. اما توافق نیمی از چالش ها را بر طرف می کند و نیمه دیگر مربوط به چارچوب ژئوپلیتیک پس از توافق است.»

از محتوای نوشته این دو تحلیلگر آمریکایی می توان اینگونه استنباط کرد که اساسا پیشنهاد می کنند آمریکا باید از الگوی مذاکراتی و توافق هسته ای جهت تنش زدایی استراتژیک با ایران در مسایل منطقه ای نیز استفاده کند. حتی معتقدند ضمانت مهم برای به سرانجام رسیدن توافق هسته ای، آغاز نوعی از روابط جدید منطقه ای میان ایران و آمریکاست.

علاوه بر دیدگاه تحلیلگران مزبور، برخی کارشناسان بر این باورند که اساسا توافق هسته ای در پرتوی تفاهم و دیدگاه مشترک و نانوشته ایران و آمریکا نسبت به تحولات و مسایل منطقه ای به دست آمده و به همین دلیل باید انتظار داشت دو طرف پس از توافق هسته ای به سرعت به سوی باز کردن پرونده های منطقه ای در تعاملات دوجانبه حرکت نمایند.

با عنایت به دیدگاه ها و مفروضات فوق، به نظر می رسد آمریکا اراده لازم برای سرایت دادن الگوی توافق هسته ای به گفتگو با ایران بر سر چالش های منطقه ای را دارد. به عبارت دیگر، گزاره صحیح تری که در این زمینه می توان بیان کرد آن است که آمریکا پس از توافق هسته ای به دنبال مدیریت سیاست های منطقه ای ایران می باشد. با این وجود، پرسشی که وجود دارد این است که چه الگوی احتمالی در این خصوص مورد نظر آمریکاست؟

در پاسخ به پرسش مزبور، حداقل 2 الگوی زیر را می توان مورد بحث قرار داد:

1-آمریکا و غرب پس از توافق هسته ای به دنبال الگوی اعمال فشار بیشتر بر ایران در پرونده های منطقه ای خواهند بود. بنابراین از طریق بهره گیری از اهرم های موجود از جمله ظرفیت متحدین منطقه ای و همچنین تقویت گروه های تروریستی تلاش می کنند سیاست ضربه به سرمایه های استراتژیک ایران و در نهایت اجبارسازی ایران به امتیازدهی در پرونده های منطقه ای را پیاده سازی نمایند. بدون تردید لازمه اصلی این سیاست، تندتر کردن شیب امنیتی تحولات منطقه به زیان ایران در آینده خواهد بود.

2-اما الگوی دوم آن است که آمریکا با هدف مهار بحران های منطقه ای و غلبه بر ناکارآمدی سیاست خاورمیانه ای خود، نیازمند استفاده از ظرفیت های یک قدرت با ثبات و مستحکمی مانند ایران است که قابل اتکا باشد. بنابراین آمریکا با پذیرش نسبی قدرت منطقه ای ایران در صدد مدیریت تحولات و چالش های خاورمیانه برخواهد آمد. در چارچوب این مدل، آمریکا بر پایه اصل «رقابت-همکاری» وارد تعاملات منطقه ای با ایران خواهد شد.

آن چه مسلم است تحولات آینده تعیین خواهد کرد که روابط ایران و آمریکا در عرصه تحولات منطقه ای و در دوران پسا توافق به کدام سو خواهد رفت، اما برای تشخیص سناریوی دقیق آینده توجه به ملاحظات زیر حائز اهمیت می باشد:

1-چالش های ایران  و آمریکا در مسایل منطقه ای بسیار عمیق و استراتژیک می باشد.

2-بسیاری از تحلیلگران، تمکین آمریکایی ها به خواست های ایران در فرایند مذاکرات هسته ای را ناشی از قدرت منطقه ای ایران می دانند.

3-آمریکایی ها در فرایند مذاکرات نشان دادند حاضر به دست کشیدن از حمایت متحدین منطقه ای خود نیستند.

4-توافق هسته ای موجب افزایش نگرانی ها نزد متحدین منطقه ای آمریکا شده است.

سخن آخر اینکه توافق هسته ای در راتقای موقعیت بین المللی و منطقه ای ایران بسیار تاثیرگذار می باشد. بنابراین استفاده از این فرصت برای توسعه و گسترش نقش دیپلماسی قطعا در دستور کار سیاست خارجی ایران قرار خواهد گرفت. با این تفاوت که:

1-ایران معطوف به حفظ، توسعه و ارتقای سرمایه های استراتژیک خود وارد هرگونه تعامل منطقه ای با دیگران خواهد شد.

2-ایران از هرگونه طرح و ابتکاری که مشروعیت قدرت ایران را به عنوان قدرت مسئول منطقه ای بپذیرد استقبال خواهد کرد.          

انتشار اولیه: سه شنبه 30 تیر 1394 / انتشار مجدد: شنبه 10 تیر 1394