نگران پایبندی ایران به توافق هسته‌ای هستم

دیپلماسی ایرانی: توافق هسته ای با ایران که روز 15 جولای/23 تیر امضا شد قابلیت غنی سازی اورانیوم ایران را محدود می سازد، اما آن را مهار نمی کند. ریچارد هاس، رئیس شورای روابط خارجی آمریکا، ضمن اظهار این نظر می گوید: «بجای آنکه روی امکان تخطی ایران از توافق تمرکز کنیم، لازم است که روی امکان پایبندی ایران به توافق متمرکز شویم. من بیش از آنکه نگران پیامدهای کوتاه مدت سرپیچی ایران از توافق باشم، نگران عواقب بلندمدت پایبندی ایران به توافق هستم.»

برداشت شما از توافق میان ایران و گروه 1+5 چیست؟

مثل خیلی از توافق های دیگر نقاط خوب و بد دارد. نکته خوب آن است که کمیت و کیفیت فعالیت سانتریفیوژهای ایران و اورانیوم غنی شده این کشور را محدود می سازد. گویا برای بازرسی هم تمهیداتی اندیشیده شده است. شاید تفاوتی میان اصطلاح «هر وقت و هر کجا که لازم باشد» رئیس جمهور اوباما و اصطلاح «هر کجا، هر زمان» که پیش از این مطرح می شد وجود نداشته باشد، اما باید این مسئله را به صراحت مشخص کرد. در کل، به نظر می رسد که توافق تضمین کرده است ایران تا 15 سال سلاح هسته ای نخواهد داشت. نکته منفی، منابع مالی چشمگیری است که به دست ایران می رسد. رفع تحریم های تسلیحاتی بعد از 5 سال و تحریم های موشکی بعد از 8 سال نیز نکته مهمی است. ایران بخش زیادی از قابلیت هسته ای خود را حفظ می کند و این برخلاف خواسته های اولیه سازمان ملل و دیگر بازیگران است. مسئله سرپیچی احتمالی ایران از توافق هم وجود دارد. اما برای من مهمترین سوال و مهمترین دغدغه این نیست که ایران ممکن است از توافق تخطی کند، این است که ایران ممکن است به توافق پایبند باشد و باید دید عواقب این پایبندی چه خواهد بود.

ایران می تواند بعد از 10 سال دوباره سانتریفیوژهایش را راه بیندازد و بعد از 15 سال غنی سازی را شروع کند و آن وقت به سمت تولید سلاح اتمی حرکت کند. هیچ بندی در توافق نیست که بگوید ایران طی این 10 سال در مورد سانتریفیوژهایش و در 15 سال مشخص شده در مورد اورانیوم غنی شده چه کارهایی نمی تواند بکند. توافق فقط می گوید که پروتکل الحاقی و ان.پی.تی اعمال خواهند شد، اما برای قابلیت های ایران هیچ حدی مشخص نشده است. برای همین بزرگترین دغدغه من اهمیت راهبردی پایبندی ایران به توافق است، نه سرپیچی اش از توافق.

فکر نمی کنید در 10 سال آینده بتوانیم ایران را به آغوش غرب بکشانیم؟

با رویکرد وزیر خارجه ایران، بسیاری در دولت آمریکا این امید یا باور را دارند که این توافق منجر به چنین نتیجه ای بشود. اگر بخواهم از تکیه کلام [دیپلمات سابق آمریکا] «جرج کنان» استفاده کنم، برخی فکر می کنند این توافق ایران را «ملو»تر خواهد کرد. به نظر من این خوش خیالی است. نمی گویم که اصلاً ممکن نیست، اما من چنین احتمالی را نمی بینم. سرازیر شدن منابع مالی به سمت ایران اتفاقاً تأثیر معکوس خواهد داشت. ایران خودش را در حال اوج گیری استراتژیک می بیند. در هر حال فکر می کنم رسیدن به توافق با ایران، با این نیت که باعث تغییر رفتار این کشور شود اشتباه است.

درباره رابطه آمریکا با اسرائیل و دوستان عربش در منطقه چه می گویید؟

این توافق رابطه آمریکا با اسرائیل و همسایگان ایران را پیچیده می کند. حتی بدون این توافق هم، بازسازی اعتماد میان آمریکا و اسرائیل باید در اولویت قرار بگیرد. شاید تا زمانی که اوباما رئیس جمهور است، این مسئله غیرممکن باشد، به خصوص با توجه به نوع رابطه او با بنیامین نتانیاهو. شاید بهتر باشد جانشین اوباما این کار را بر عهده بگیرد، چون ممکن است در مقطعی پس از این توافق مشکلاتی در ارتباط با رفتار ایران یا دیگر مسائل منطقه ای پیش بیاید، مثلاً درباره آینده اردن یا ثبات در سوریه که نیازمند رابطه بسیار نزدیک آمریکا و اسرائیل است. روابط با کشورهای عرب سنی منطقه هم به همین منوال است. به نظر می رسد عربستان اکنون بیش از اینکه نگران داعش باشد، نگران ایران است. اولویت راهبردی آمریکا این است که سعی کند کشورهای عربی و نیز ترکیه را از مقابله با برنامه هسته ای ایران منصرف کند و اجازه ندهد آنها هم برنامه هسته ای خودشان را راه بیندازند. درست است که وضعیت خاورمیانه خوب نیست، اما وضعیت بدتری هم ممکن است پیش بیاید و آن این است که چند کشور خاورمیانه ای انگشتشان را روی دکمه پرتاب سلاح هسته ای بگذارند.

نظرتان در مورد اتحاد میان عربستان سعودی و اسرائیل چیست؟

به نظرم این اتحاد دوفاکتو است و واقعی نیست و در موردش اغراق شده است. دوست دارم کلیشه «دشمن دشمن من دوست من است» را به کار ببرم. درست است که هم اسرائیل و هم عربستان نگران ایران هستند، اما این که این نگرانی منتهی به اشتراک راهبردی میان دو کشور شود بعید است.

به نظر شما اوباما مذاکرات را چطور مدیریت کرد؟

هم خوب و هم بد. من خودم در مذاکرات زیادی حضور داشته ام. اگر بتوانید مذاکراتی این قدر دشوار را ادامه بدهید، یعنی تعهد زیادی برای رسیدن به نتیجه دارید که نکته مثبتی است. از طرف دیگر، نگرانی من آن است که در بسیاری از موارد، بیش از حد لازم امتیاز داده ایم. اگر من بودم بعضی از مواضع را قبل از شروع مذاکرات مشخص می کردم و با اروپایی ها هماهنگ می کردم تا در هنگام مذاکرات، این طور به نظر نرسد که آمریکا در حال تکروی است. نکته دیگر اینکه نمی فهمم چرا تحریم های تسلیحاتی و موشکی باید بعد از چند سال لغو شوند. به نظرم تیم مذاکره کننده نه می خواست ایران کاملاً رها از محدودیت باشد و نه می خواست وارد جنگ با این کشور شود، به همین خاطر راضی شد در این مورد امتیاز بدهد. در بسیاری از موارد به جای اینکه بر موضعمان پافشاری کنیم، حد وسط را گرفته ایم.

استنباط من از نظرات شما این است که این توافق را ضعیف می دانید.

توافق ناقصی است که در بهترین حالت 15 سال برای ما زمان می خرد. در ضمن، مسئله نفوذ منطقه ای ایران را حل نمی کند، چه بسا آن را بیشتر هم بکند چون منابع مالی هنگفتی نصیب ایران می شود. این توافق رابطه آمریکا با همسایگان ایران را هم پیچیده تر می کند. نظر من این است که این توافق ایران را از جهاتی قوی تر از قبل می کند. به نظرم می رسد که در دهه های آینده با این واقعیت که ایران یک قدرت منطقه ای است باید زندگی کنیم. با این حال، این توافق امکان همکاری گزینشی با ایران را نفی نمی کند. ما می توانیم در افغانستان یا عراق و حتی سوریه با ایران همکاری کنیم. اما باید ارزیابی و نگاه ما به توافق، معطوف به مزایای اصلی آن باشد. در ارزیابی توافق نباید به تأثیر مثبت آن بر همکاری با ایران به عنوان معیار موفقیت توجه کنیم. بگذارید مطلبی را که اول گفتم دوباره تکرار کنم. باید بیشتر به احتمال پایبندی ایران به توافق توجه کنیم، نه احتمال تخطی این کشور از توافق. من بیشتر نگرانم که ایران به توافق متعهد بماند. در آن صورت چالش استراتژیک عظیمی پیش می آید. بدون تعارف، من نگران پیامدهای بلندمدت پایبندی ایران به توافق هستم، نه عواقب کوتاه مدت سرپیچی ایران از آن.

منبع: شورای روابط خارجی/ تحریریه دیپلماسی ایرانی/43

انتشار اولیه: شنبه 27 تیر 1394 / انتشار مجدد: سه شنبه 6 مرداد 1394