ترس آمریکا از نفوذ ایران در عراق منطقی است؟

دیپلماسی ایرانی: در عراق، ایران و ایالات متحده در نبرد علیه داعش در یک سنگر قرار گرفته اند؛ اما با اینکه هر دو در حال نبرد مستقیم با دولت اسلامی هستند، همزمان درگیر کشاکشی سنگین برای داشتن نفوذ بیشتر در کشور بحران زده عراق هستند. آمریکا پنهان نمی کند که نگران حمایت ایران از نیروهای مردمی حشد الشعبی است. ترس واشینگتن این است که شبه نظامیان شیعی از قلمرو نفوذ دولت مرکزی خارج شوند، پایه های اقتدار دولت عراق را لرزان و اتحاد در نبرد با داعش را دچار مشکل کنند. در ماه مارس، ژنرال مارتین دمپسی، فرمانده ستاد مشترک ارتش آمریکا، درباره خطر شیعیان تحت حمایت ایران هشدار داد و پرسید: «بعد از اینکه داعش شکست بخورد و شیپور جنگ خاموش شود چه اتفاقی خواهد افتاد؟»

پشتیبانی از شبه نظامیان شیعه عراقی که گفته می شود تعدادشان بین 60 تا 120 هزار نفر است، علاوه بر اینکه روش مورد ترجیح ایران برای نبرد با داعش است، برای این کشور راهی است به بسط نفوذش در کشور عراق. به گفته جیمز بری، تحلیلگر مسائل ایران در دانشگاه Deakin ملبورن استرالیا، بیش از ده سال است که ایران سیاست افزایش نفوذ خودش را در منطقه از طریق بازیگران غیرحکومتی دنبال می کند. او می گوید: «ایرانی ها همواره تلاش می کند در هر کشوری بازیگری در اختیار داشته باشند. نمونه اعلای آن حزب الله لبنان است. شبه نظامیان شیعی عراق هم داستان مشابهی دارند، و این کاری است که ایران مدت های مدیدی پی گرفته است. یعنی، برای افزایش نفوذش در کشورهای همسایه بازیگران غیرحکومتی را ترجیح می دهد.»

پس از سقوط صدام حسین در سال 2003، ایران برای نفوذ بر دولت های عراقی تحت رهبری شیعیان، با آمریکا وارد رقابت شده است. به گفته مهرزاد بروجردی، پژوهشگر انستیتوی خاورمیانه در واشینگتن: «از سال 2003، ایرانی ها با واقعیت جدیدی در عراق روبرو شده اند: دولتی در این کشور بر سر کار آمده است که با اینکه شیعه است، با آمریکایی ها رابطه نزدیکی دارد. برای همین، ایرانی ها نگران وفاداری نخبگان سیاسی عراق در درازمدت هستند». وی گفت که شیعیان عراقی گروه یکپارچه ای نیستند که به خاطر مذهب مشترک، لزوماً تحت فرمان جمهوری اسلامی باشند. به گفته آقای بروجردی، «خیلی اغراق آمیز خواهد بود که بگوییم شیعیان عراقی عروسک خیمه شب بازی ایران هستند». او افزود که ایران تلاش خواهد کرد ارتباط نزدیک خود را با گروه های شیعه عراقی حفظ کند، «اما آنها می دانند که تلاش برای مطیع کردن عراقی ها بی ثمر خواهد بود».

حمایت از شبه نظامیان عراقی به ایران ابزار قوی تری برای فشار بر دولت این کشور و همچنین دیگر گروه های شیعه می دهد که در برابر نفوذ تهران مقاومت می کنند. این رویکرد همچنین تضمین می کند که ایران از فرایند تصمیم سازی در عراق برکنار نخواهد ماند. با این حال، اصرار واشنگتن بر تشکیل دولتی فراگیرتر در عراق که رهبری نبرد علیه داعش را بر عهده بگیرد، باعث شده است که ایرانیان نیروهای شبه نظامی تحت پشتیبانی خود را قوی تر کنند. این نظر حارث حسن الغراوی، تحلیلگر عراقی موسسه رادکلیف در دانشگاه هاروارد است. به گفته او: «ایران از بازسازی ساختار ارتش عراق حمایت نخواهد کرد، مگر اینکه مطمئن شود متحدانش در ارتش تصمیمات استراتژیک را خواهند گرفت. در غیر این صورت، ایرانی ها به تقویت نیروهای شبه نظامی و تضعیف نیروی نظامی رسمی روی خواهند آورد».

پیش از این، تحلیلگران دیگری هشدار داده بودند که پس از جنگ با داعش، کنترل شبه نظامیان شیعه سخت خواهد بود. همین مسئله، پرسش هایی درباره اهداف بلندمت ایران در عراق به وجود آورده است. مهرزاد بروجردی اعتقاد دارد که هدف اصلی ایران این است که تضمین کند دیگر اتفاقی مانند جنگ ایران و عراق در دهه 1980 رخ نخواهد داد و دولت سنی دیگری در بغداد ظهور نخواهد کرد. همچنین، تبدیل نشدن عراق به کشوری قدرتمند و مستقل به نفع ایران خواهد بود. به گفته جیمز بری، «عراق قوی رقیب جدی ایران به خصوص در حوزه صادرات نفت خواهد بود». او افزود که ترجیح ایران یک دولت شیعه-محور عراقی است که بر حمایت ایران تکیه داشته باشد.

آقای الغراوی با این نظر موافق است: «عراق پایگاه اصلی ایران برای پیشبرد اهداف منطقه ای است. از نظر جغرافیایی نزدیکترین کشور به ایران است و از نظر جمعیتی هم پتانسیل بیشتری برای اداره توسط شیعیان دارد». با این حال، آقای بروجردی می گوید: «ایران علاقه ای ندارد که عراق تجزیه شده یا تبدیل به دولتی فرومانده (failed state) و گرفتار تروریسم و درگیری مذهبی شود، چون ممکن است این مشکلات به ایران هم سرایت کنند». اظهارات چند هفته پیش امیر پوردستان فرمانده نیروی زمینی ارتش ایران در جلسه غیرعلنی مجلس ایران درباره افزایش خطر داعش برای ایران نیز این مسئله را تأیید می کند.

با این حال، وضعیت فعلی عراق لزوماً به منافع ایران آسیبی نمی زند. شهرهای عمدتاً شیعه نشین بغداد و بصره تا حد زیادی امن هستند، دولت مرکزی ضعیف است و مدیون شبه نظامیان تحت حمایت ایران است. نفوذ ایران در کردستان عراق نیز چشمگیر است. به گفته آقای بری: «ایران وضع موجود را می پسندد. در بغداد یک دولت شیعه، و در اربیل یک دولت کُرد حاکم است. آنها از حضور داعش راضی نیستند، اما بر این باورند که داعش را می توان مهار کرد».

آقای بروجردی نیز اعتقاد دارد که در وضعیت فعلی تا زمانی که داعش از خط قرمزهای ایران عبور نکند، این کشور باید سیاست مهار داعش را در پیش بگیرد. او می گوید: «اگر داعش آن قدر جسور شود که به نجف، کربلا یا بصره حمله کند، ایران در فرستادن نیروهایش برای نبرد در خاک عراق درنگ نخواهد کرد. این شهرها خط قرمز ایران هستند و ایران در دفاعش از این مناطق در مقابل داعش جدی است».

در نهایت، جایزه بزرگ برای تهران این خواهد بود که در نبرد بر سر نفوذ روی دولت ضعیف عراق، از آمریکا جلو بزند. به گفته آقای بری: «هدف نهایی آنها این است که بیشترین نفوذ را در عراق داشته باشند. ایرانی ها دوست دارند در لیست تماس های فوری [تلفن] رئیس جمهور عراق، اسمشان قبل از آمریکا بیاید».

منبع: / National مترجم: علی عطاران