فرصتی برای نزدیکی شیعیان به حکومت عربستان

دیپلماسی ایرانی: واکنش دولت عربستان به بمبگذاری انتحاری داعش در مساجد اقلیت شیعه عربستان سریع بود: دولت وعده داد که به وحدت ملی پایبند باشد، فراتر از خط کشی های مذهبی عمل کند و به بازماندگان خسارت بپردازد.

این دو انفجار 25 کشته بر جای گذاشتند و باعث ایجاد شکاف در کشوری شدند که تحت سلطه آل سعود است، اکثریتی سنّی دارد که پایگاه اجتماعی خانواده سلطنتی را تشکیل می دهند و روحانیون وهابی سختگیری دارد که غالباً شیعیان را مسلمان نمی دانند. حمله انتحاری علیه شیعیان باعث شده است که نگرش خانواده سلطنتی نسبت به تنوع مذهبی مورد توجه قرار گیرد، آن هم در مقطعی که ستیزه با اقلیت شیعه همزمان شده است با تنش میان عربستان سعودی و دشمن قدیمی شیعه یعنی ایران و پافشاری بزرگترین صادرکننده نفت به جنگ با فرقه خاصی از شیعیان در یمن.

در پی این انفجارها، بسیاری از شیعیان با اینکه در ملأ عام از دولت سپاسگزاری و به پلیس ابراز اعتماد می کردند، در محافل خصوصی می گفتند که بعید می دانند کار خاصی برای دشمنی های فرقه ای (که به عقیده آنها ریشه این حملات خشونت بار بود) انجام شود. به گفته یک فعال شیعه که معمولاً از نحوه مواجهه دولت با فرقه گرایی انتقاد می کند: «نگاه همه فرقه گرایانه است: روزنامه ها، رسانه های اجتماعی و کتاب های آموزشی». او این نظرات را به صورت تلفنی و به شرط ناشناس ماندن با ما در میان گذاشت.

از زمان این دو حمله، دولت به شیعیان اجازه داده است که گروه های نگهبانی تشکیل دهند، به بازرسی افرادی بپردازند که وارد مساجد می شوند و برای نظارت بر عبور و مرور در روستاها، ایست های بازرسی برپا کنند. این گروه ها مسلح نیستند، اما اگر افراد غریبه به محل نزدیک شوند، می توانند با پلیس تماس بگیرند و کمک بخواهند. در تشییع جنازه روز چهارشنبه قربانیان انفجار در مسجدی در شهر دمام، ده هزار نفر عزادار گرد آمدند تا پرچم های سیاه خود را به اهتزاز دربیاورند و بر پیکر کشته شدگان نماز بخوانند. در یک مسافت 300 متری، عزاداران چهار بار بازرسی بدنی شدند.

اظهارات ضدشیعه در رسانه های اجتماعی در طول ماه های اخیر افزایش یافته است، به خصوص بعد از اینکه دولت عربستان سعودی با اتکا به همین ذهنیت عدم تسامح مذهبی، حملات خودش را علیه شبه نظامیان حوثی آغاز کرد. در گفتمان ستیزه جوی سنی در عربستان سعودی، شیعیان به عنوان افرادی معرفی می شوند که به جای وفاداری به حکومت خود، به ایران وفادار هستند. برخی شیعیان مقامات را متهم به تحریک عامه مردم علیه آنها در زمان تنش های منطقه ای می کنند، اتهامی که ریاض آن را رد می کند.

دولت اسلامی هم که از حامیان سعودی اش خواسته است به جای سفر به عراق یا سوریه، به شیعیان عربستانی در خاک این کشور حمله کنند، متکی به خشم اهل تسنن عربستان از ستیز اقلیت شیعه با اکثریت سنی در سرتاسر خاورمیانه است.

همه زیر سایه یک پادشاه

شیعیان، که از آسیب پذیری خود آگاه هستند، حواسشان جمع است که در ملأ عام از عربستان سعودی تمجید کنند. ابراهیم، یکی از این شیعیان که با خبرنگاران خارجی در مسجد العنود صحبت می کرد و اصرار داشت به جای نام خانوادگی کنیه خود ابواحمد را به کار برد می گوید: «در اینجا همه افراد زیر سایه یک پادشاه و در امنیت زندگی می کنند». مسجد العنود، با قالی های قرمز، گنبدهای تزیین شده با شیشه های رنگی و لوسترهایش، مساحتی به اندازه چندین زمین تنیس دارد و می تواند شش هزار نمازگزار را در خود جای دهد. برخلاف مناطق سنی نشین که هر محله کوچک برای خود مسجدی دارد، محله العنود میزبان مسجد شیعیان در دمام است. محل زندگی برخی نمازگزاران چندین کیلومتر با مسجد فاصله دارد. شیعیان برای دیگر مراسم خود «حسینیه» دارند، اما هیچ حسینیه ای در شهر عمدتا سنّی دمام اجازه فعالیت ندارد و حسینیه ها به شهر شیعه نشین قطیف محدود شده اند. پس از حمله روز جمعه، مقامات محلی بالاخره تصمیم گرفتند پس از یک دهه تقاضای شیعیان، به آنها اجازه برپایی گورستان مخصوص خود را بدهند، تقاضایی که به نظر می رسد برای آرام کردن خشم این جماعت پذیرفته شده باشد.

اقدامات دلجویانه شامل پیشنهاد پرداخت دیه ای سخاوتمندانه به خانواده قربانیان بمب گذاری و بازدید شاهزادگان سعودی برای تسلیت گویی نیز می شد. در شبکه های اجتماعی نیز وضعیت مشابهی برقرار بود و بسیاری از سعودی ها به محکومیت حملات و احساسات ضدشیعه پرداختند. فعالان شیعه در تماس تلفنی با خبرگزاری رویترز گفتند که اظهارات وحدت طلبانه در زمان حمله طرفداران داعش به حسینیه ای در منطقه الاحساء و کشته شدن 8 شهروند شیعه نیز ابراز شده بودند، با این حال آن حملات مانع از فوران اظهارات ضدشیعه در شبکه های اجتماعی نشدند و نقشی در کاهش تبعیض مذهبی یا نفرت در پادشاهی عربستان سعودی نداشتند.

احساس تهدید

در کنار در پشتی مسجد العنود، تکه ای آسفالت سوخته نشان می دهد بمبگذار انتحاری که لباس زنانه پوشیده بوده، خودش را کجا منفجر کرده است. دو مرد جوان که به بمبگذار به خاطر استفاده نکردنش از درب مخصوص بانوان مشکوک شده بودند او را متوقف کردند. این دو، در انفجار کشته شدند. حسن الهاشم، دانش آموز 18 ساله، در پناه ستون مسجد از آسیب انفجار در امان مانده بود، اما پسرعموی 34 ساله اش، معلمی با نام سید عبدالهادی الهاشم، کشته شد. حسن اکنون داوطلبانه به بازرسی نمازگزاران می پردازد، و مانند دیگران می گوید برای محافظت از زندگی جامعه شیعیان آماده است که خطر مقابله با جهادی ها را به جان بخرد. مصطفی الشواف 25 ساله می گوید: «مردم می خواهند مانند عبدالجلیل (پسرعمویش) باشند. آنها دوست دارند در راه نجات دیگران کشته شوند».

برای برخی از اکثریت سنّی، خبر بسیج شدن شیعیان برای محافظت از جامعه شان، حتی با اینکه مسلح نیستند و با پلیس همکاری می کنند، تهدید تلقی می شود. این نشان دهنده خط باریکی است که مقامات باید روی آن راه بروند: هم احساس عدم امنیت محلی ها در مقابل حملات را فروبکاهند و هم خشم برخی سنی ها را از توجه ویژه به اقلیت مورد نفرتشان فروبنشانند.

بسیاری از شیعیان در مراسم تشییع جنازه روز چهارشنبه گفتند که راه حل درازمدت این مسئله، وضع قانونی علیه نفرت پراکنی مذهبی است؛ امری که شورای مشورتی عربستان گفته است به بحث خواهد گذاشت. به گفته ولید سلیس از «مرکز العدالة»: «برخی از شیعیان ممکن است با اتهاماتی مواجه شوند و برخی وهابی ها توسط قانون مجازات خواهند شد. اما به هر حال به این قانون نیاز داریم تا نفرت پراکنی مذهبی میان شیعه و سنی را از بین ببریم. این هدف ما است».

اما در کشوری که خاندان حاکم برای کسب مشروعیت نیاز به تأیید روحانیون وهابی دارد که مکتب خود را برتر می دانند، راه درازی تا برقراری این قانون مانده است.

منبع: رویترز/ مترجم: علی عطاران