لغو تحریم‌ها در شورای امنیت لازم‌الاجرا می‌‌شود

دیپلماسی ایرانی: نامه 47 سناتور آمریکایی درباره تغییر توافق هسته ای با ایران پس از پایان دوران ریاست جمهوری باراک اوباما و اشاره اخیر محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه به تائید توافق هسته ای از سوی شورای امنیت، توجهات بین المللی را به موضوع ضمانت های اجرایی این توافق جلب کرده است. در این باره با دکتر داوود آقایی، استاد حقوق بین الملل دانشگاه تهران گفت وگو کردیم:

۴۷ سناتور جمهوری خواه در نامه ای به سران ایران نوشته اند که توافق هسته ای فقط تا پایان دوره ریاست جمهوری باراک اوباما دوام خواهد داشت. این نوع موضع گیری ها بر چه مبنای حقوقی بوده و چه تاثیری بر فرایند مذاکرات می گذارد؟

از منظر حقوقی دولت های بعدی می توانند موافقتنامه های گذشته را لغو و بی اعتبار کنند اما توافقات بین المللی به راحتی از سوی دولت ها لغو نمی شود، حتی دولت های جانشین هم برخی از توافقات و معاهدات دولت پیشین را الزاما می پذیرند مانند مسایل مرزی و معاهدات قانونی. گرچه مجازند بخشی از توافقات را نادیده بگیرند. بنابراین از منظر حقوقی توافقات سیاسی یا نظامی که در فضای خاص به امضا رسیده را دولت، حکومت یا رئیس جمهور بعدی می تواند لغو کند. مگر اینکه ماهیت بین المللی داشته و اعتبارات حقوقی یا ضمانت های حقوقی قوی در حمایت از آن وجود داشته باشد.

بر این اساس تهدید سناتورهای آمریکایی به نفع ایران تمام شد، زیرا توافقنامه می تواند ضمانت اجرایی قوی داشته باشد تا از دست اندازی های سیاسی بعدی جلوگیری شود، گرچه امکان دارد دولت آمریکا در تنگنای بیشتری قرار گیرد تا توافقی را به امضا برساند که متضمن منافع غربی ها و صهیونیست ها باشد. از منظر سیاسی نیز با توجه به ترکیب کنگره آمریکا به نفع جمهوری خواهان، این فرصت برای آنها فراهم شده تا نهایت استفاده را ببرند و اگر این توافق به امضا برسد، برگ برنده ای برای دولت اوباما و همچنین حزب دموکرات خواهد بود تا در انتخابات ریاست جمهوری سال آینده از این استفاده کنند.

آقای ظریف، وزیر امور خارجه گفته توافق هسته ای در قالب قطعنامه ای ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد مورد تایید قرار می گیرد و در نتیجه به یک توافق بین المللی و الزام آور برای همه دولت ها تبدیل می شود. آیا شورای امنیت سازوکاری برای تضمین لازم الاجرا بودن توافق هسته ای دارد؟

به دلیل اینکه تحریم ها در قالب قطعنامه شورای امنیت تصویب و ضمانت اجرایی پیدا کرده، به طورحتم لغو آن نیز می تواند در چارچوب قطعنامه شورای امنیت صورت گیرد. بر اساس بند 25 منشور ملل متحد، اعضای شورای امنیت، نمایندگان جامعه بین المللی هستند و دولت ها ملزم به اجرای قطعنامه های این شورا هستند. اگر آمریکا چنین قطعنامه ای را نپذیرد و کنگره نیز آن را لغو کند، نمی تواند از همپیمانان خود بخواهد که آن ها نیز ملزم به رعایت قطعنامه نباشند. در این صورت عدم رعایت آن، به منزله قرار گرفتن در برابر خواست جامعه بین المللی است.

شورای امنیت با توجه به اهداف و شرح وظایف خود تنها می تواند ضمانت کننده قطعنامه هایی باشد که در راستای حفظ امنیت و صلح است، آیا می تواند متضمن توافقنامه لغو تحریم نیز باشد؟

اگر شورای امنیت قطعنامه ای را مبنی بر اعمال تحریم تصویب کند، دیگر کشورها ملزم به اجرای آن هستند. در عین حال اگر تشخیص داد که تحریمی را علیه دولت یا دولت هایی لغو کند، دیگران نیز ملزم به رعایت تصمیمات شورای امنیت هستند. اگر دولتی خلاف نظر شورای امنیت عمل کند، مسئول است. بنابراین دولت آمریکا در صورت امتناع از پذیرش نظر و عمل به خواست شورای امنیت، منزوی می شود.

آیا ضرورتا توافق هسته ای برای لازم الاجرا شدن باید در شورای امنیت به تصویب برسد یا از مبانی حقوقی دیگری می توان استفاده کرد؟

دولت ها دارای شخصیت حقوقی هستند و می توانند تعهداتی را بپذیرند و تکالیفی را بر عهده بگیرند. یکی از  موارد، پذیرش تعهدات در قالب توافقنامه است. این حق قانونی دولت هاست و زمانی که تکلیفی را می پذیرند، ملزم به رعایت و اجرای آن هستند. اگر رعایت نکنند، باید پاسخگو باشند. بنابراین وقتی توافقی میان ایران و 1+5 حاصل شد با توجه به اینکه این کشورها به نمایندگی از سوی شورای امنیت مذاکره می کنند، بهتر است که لغو تحریم ها با پشتوانه و ضمانت اجرایی قطعنامه شورای امنیت باشد.

فصل هفتم منشور ملل متحد از چه ظرفیتی برای تضمین توافقات بین المللی برخوردار است؟

چنانچه شورای امنیت هریک از وضعیت های تهدید صلح، نقض صلح یا عمل تجاوزکارانه را احراز کرد، می تواند تصمیم مقتضی را اتخاذ کند. اینکه در قالب بند 41 به اعمال فشارهای لازم و اقدامات پیشگیرانه مبادرت کند یا وضعیت اگر خطرناک و جدی تر باشد، باید بر اساس بند 42 متوسل به قوه قهریه شود. بنابراین تصمیم شورای امنیت بر اساس سه محور تعیین شده ضمانت اجرا دارد. در مقابل اگر چنانچه مثلا در مورد ایران شورای امنیت تصمیم بر عدم تداوم تحریم ها بگیرد، تصمیمی از جانب جامعه بین الملل تلقی شده و هیچ دولتی نباید تخطی کند. اگر تخطی کرد نمی توان در قالب فصل هفتم اقدامی انجام داد. فقط دولت آمریکا قاعده ای را زیر پا گذشته و طرف ایرانی است که باید تصمیم گیری کند در نحوه روابطش چگونه عمل کند.

سازوکارهای شورای امنیت به گونه ای است که صدور قطعنامه برای لغو تحریم ها مشمول فرایند زمانی طولانی قرار می گیرد. با توجه به زمان کوتاه مذاکرات چگونه می توان تصویب توافق در شورای امنیت را در یک بازه زمانی کوتاه میسر کرد؟

با فرض اینکه همه مقدمات کار صورت گرفته و مذاکرات نیز در یک پروسه طولانی انجام شده، همچنین همه جوانب مورد بررسی قرار گرفته و چانه زنی ها انجام شده و حساسیت های اعضای دائم شورای امنیت نیز برطرف شده، زمینه لازم برای تصویب قطعنامه مهیا بوده و اگر توافقی حاصل شود زمینه برای تصویب قطعنامه نیز فراهم شده است، بنابراین جای نگرانی نیست زیرا نمایندگان 1+5 بر جریان مذاکرات اشراف داشته و بر جزییات آن واقف هستند. بنابراین تصویب آن در شورای امنیت در قالب قطعنامه کار مشکلی نیست.

انتشار اولیه: دوشنبه 25 اسفند 1393 / انتشار مجدد: شنبه 1 فروردین 1394