پشت پرده عملیات شاه فرات

صادق ملکی، تحلیلگر ارشد مسائل خاورمیانه

دیپلماسی ایرانی: نظامیان ترک روز دوم اسفند برای انتقال بقایای جسد جد عثمانیان که در صحت آن هم تردید جدی وجود دارد و همچنین آثار تاریخی و از همه مهمتر نجات جان سربازان محافظ آرامگاه سلیمان شاه از حمله احتمالی داعش عملیاتی تحت عنوان شاه فرات در عمق چهل کیلومتری خاک سوریه انجام دادند.

ورود به خاک سوریه با اطلاع ولی بدون اجازه دمشق بود. قرائن امر حاکی از این امر بود که این ورود و خروج با هماهنگی داعش و همکاری کردهای سوری صورت گرفته است. آنکارا با هدف جلوگیری از اسارت و یا صدمه به محافظان نظامی ترک، تخریب مقبره سلیمان شاه توسط داعش و بروز بحران احتمالی در واقع اقدامی پیشگیرانه نمود تا از یک سو از بهانه دادن به مخالفان داخلی بکاهد و از سوی دیگر با انجام عملیاتی نظامی، امنیتی و اطلاعاتی ضمن نمایش قدرت پیام لازم را به طرف های درگیر در موضوع سوریه منتقل نماید.

تردیدی در این نکته نیست که ترکیه از عوامل اصلی وضعیت امروز سوریه است. آنکارا اگرچه نتوانست دولت دمشق را دو ماهه ساقط کرده و نخست وزیرش در جامه اموی شام نماز پیروزی بخواند اما توانسته در ویرانی سوریه موفق عمل کرده و شرایطی ایده آل برای تل آویو فراهم نماید.

ترکیه بابت ویرانی ها و نقش تخریبی که در سوریه ایفا کرده، بهایی نپرداخته اما عملیات شاه فرات می تواند نشان از ترسی باشد که احتمال می دهد شعله های آتش سوریه به ترکیه سرایت کند. نارضایتی برخی از عناصر داعش از توافق و همکاری ترکیه با آمریکا برای تجهیز و آموزش مخالفان سوری که در مبارزه با داعش نیز بکار گرفته خواهند شد، می تواند به ناامنی شهرهای مختلف ترکیه انجامیده و این کشور را آماج عملیات احتمالی و انتحاری برخی عناصر داعش بنماید.

رسانه های ترک مهمترین عامل عملیاتی که با رمز شاه فرات شروع شد را ممانعت از  تخریب، اسارت و صدمه به محافظان مقبره سلیمان شاه توسط داعش و ملاحظات مترتب آن بر انتخابات پیش روی ترکیه عنوان کرده اند. این رسانه ها در کنار این ملاحظات به موضوع ایجاد منطقه حایل و جلوگیری از بحران بزرگ پس از اقدام احتمالی داعش نیز اشاره نموده اند، اما بنظر می رسد این همه ماجرا نباشد. داعش هیچگاه به معنای واقعی کلمه با آنکارا دشمن نخواهد شد. ترکیه با داعش پیوندی راهبردی داشته و دارد. آنکارا به داعش به عنوان برگ برنده خود در منطقه نگریسته و بر این باور است که داعش ابزار تنطیم سیاست های این کشور در قبال ایران، عراق،سوریه، لبنان، کردها و... می باشد.

نگاهی به  شرایط امروز عراق و سوریه نشان می دهد که حمایت و  تقویت داعش از سوی ترکیه سبب شده منافع این کشور نسبت به دو سال گذشته در عراق و سوریه در رقابت با ایران به سود آنکارا تغییر نماید. مضاف بر آن از منظر آنکارا داعش عامل کنترل کردهای شمال عراق و کانتون های کرد سوریه بوده که هرازگاه ترکیه می تواند با استفاده از داعش رفتار آنان را در راستای منافع خود تنظیم نماید.

با توجه به ملاحظات ژئوپلتیکی مبتنی بر نگاه قومی و مذهبی آنکارا، ساده لوحی خواهد بود که باور کنیم آنکارا در مبارزه با داعش جدی است. حتی عملیات شاه فرات بدون هماهنگی داعش قابلیت اجرا نداشت. همانگونه که آزادی اسرای سرکنسولگری ترکیه در موصل حاصل توافق بود، این عملیات نیز حاصل یک توافق نانوشته بوده است.

تاریخ در تجربه ای جدید تکرار می گردد. اسلام آباد پس از 11 سپتامبر، تحت فشار واشنگتن پذیرفت با طالبان و القاعده مبارزه نماید، اما علی رغم گذشت بیش از یک دهه از این توافق، پاکستان همچنان پایگاه اصلی این دو گروه است. در حال حاضر آنکارا نیز روی کاغذ و تحت فشار داخلی و خارجی مبارزه با داعش را پذیرفته است، اما  منافع مشترک میان آنکارا و داعش در نهایت به  اتخاذ رفتاری چون اسلام آباد از سوی آنکارا در قبال داعش منجرخواهد شد.

نکته آنکه آنکارا در کمک به داعش، به این نکته توجه نکرد که داعش نیز چون بسیاری از نیروهای تروریستی می تواند از آنکارا پول، تجهیزات، کمک لجیستیکی و... بگیرد اما این به معنای گوش به فرمان بودن این گروه نخواهد بود.

اگرچه آنکارا با مد نظر قرار دادن حمله احتمالی بخش هایی از نیروهای داعش، با یک عملیات سریع نظامی، اطلاعاتی، امنیتی، از یک سو قدرت بازدارندگی و آمادگی خود را به نمایش گذاشت و از سوی دیگر در بعد داخلی و خارجی، از خدشه دار شدن حیثیت خود ممانعت به عمل آورد، اما عدم درک فاصله میان اقدامات تاکتیکی و اهداف استراتژیک از سوی بخش هایی از نیرو های داعش می تواند این تلقی را ایجاد کند که آنکارا علیه داعش دست به کار شده و همین موضوع به واکنش احتمالی آنان در قبال ترکیه منجر گردد. تجربه ای که پاکستان بار ها در اقدامات تروریستی طالبان و القاعده با آن مواجه بوده است.

نه  تجاوز ترکیه به خاک سوریه آخرین عملیات نظامی خواهد بود، و نه منطقه و ترکیه بزودی از بلای داعش و تبعات آن رهایی خواهد یافت. عمق فاجعه ای که با کمک ترکیه در منطقه رخ داده، با گذشت زمان بیشتر ابعاد خود را روشن خواهد نمود. بعضا آتشی که می افروزیم، تا دامنه اش به خانه ما نرسد متوجه عمق فاجعه نشده و زمانی بیدار می شویم که دیگر دیر شده است.

انتشار اولیه: شنبه 9 اسفند 1393 / انتشار مجدد: پنج شنبه 14 اسفند 1393