چه کسی مانع رسیدن به توافق شد؟

دیپلماسی ایرانی: بخش مطالعات خاورمیانه اندیشکده «ویلسون» در واشنگتن، ویژه نامه ای را با عنوان «بعد از مذاکرات ایران و 1+5» منتشر کرده است. 32 متخصص مسائل خاورمیانه و ایران در حوزه های روابط و امنیت بین المللی با طرح نقطه نظرات خود، به نوعی آینده بعد از مذاکرات را پیش بینی کرده اند که "دیپلماسی ایرانی" طی چند روز پیاپی آنها را منتشر می کند.

نظر دانیل برومبرگ را اینجا و پاتریک کلاوسون را اینجا می توانید بخوانید:

سوزان مالونی، محقق ارشد مرکز سابان موسسه بروکینگز:

اگر «زمان» تنها مانع رسیدن به توافق برای حل بحران هسته ای ایران بوده باشد، تمدید مهلت ۲۴ نوامبر برای ادامه مذاکرات تا هفت ماه دیگر قدم امیدوارکننده رو به جلو است. اما همانطور که جان کری، وزیر خارجه امریکا هم اشاره کرد: «این گفت و گو ها فقط به این دلیل که ما آن ها را تمدید می کنیم، به ناگهان آسان تر نمی شود.» در واقع برعکس، مجموعه ای از عوامل در کنار هم قرار گفتند تا مسئله ای که پیش از این هم لاینحل بود را پیچیده تر کند. بعد از یکسال پیگیری دیپلماسی فشرده، شکست توافق حتی بر سر خطوط یک توافق نیز شک و تردید ها درباره قابل حل بودن یا نبودن این بن بست را جدی تر می کند. جهان شاید مجبور است بیشتر برای مدیریت بحران با ایران تلاش کند تا حل مناقشه موجود. این نتیجه قابل تحملی برای واشنگتن و یک تراژدی برای ایران است. به موازات اینکه حل نهایی پرونده عقب بیافتد، تحریم هایی که همچنان برقرار است می تواند درآمدهای نفت را تکه تکه کند. انسجام بین المللی در مقابل اقدامات تحریمی می تواند تا حدودی هماهنگی میان اعضای جامعه بین المللی برای رعایت تحریم ها را بشکند، خصوصا اگر جمهوری خواهان کنگره اقدامات تحریک آمیز جدید دیگری هم نشان بدهند. تحریم های مالی یکجانبه امریکا همچنان جهان را مجبور می کند که بین ایران و بازارهای امریکا یکی را انتخاب کنند. در واقع، انتخاب بسیار سختی است.

به هر تقدیر جمهوری اسلامی توانسته است تا اینجا به حیات خود ادامه دهد و خواهد داد. به رغم وجود همیشگی یک مناظره سیاسی خشن و پرتنش، اجماع وسیع تری بر سر مسائل کلیدی سیاست خارجی مثل پرونده هسته ای وجود دارد. دولت ایران با متنوع کردن منابع اقتصادی اش و تجربه بدست آورده در اجرای سیاست های ریاضت اقتصادی، می تواند شرایط پیچیده فشار تحریم ها و کاهش قیمت نفت را از سر بگذراند. با این حال، تحریم ها همچنان می تواند نرخ قیمت ها را با سرعت کمتر افزایش دهد، بیکاری را افزایش دهد، موجب بی ثباتی نرخ ارز، افزایش آسیب پذیری های اقتصادی و در نهایت تضعیف پیوندهای اقتصادی کشور با جهان شود. تصمیمات دولت ایران سال هاست که زندگی شهروندان این کشور را تحت تاثیر قرار داده است.

رابرت توسکانو، رئیس بنیاد اینترکولتورا و سفیر سابق ایتالیا در تهران و هند:

هیچ توافقی در وین امضا نشد. بدبین ها صحبت از شکست می کنند و خوشبین ها آن را تنها تعویق توافقی بر سر منافع دو طرف می دانند که نهایتا صورت خواهد گرفت. ما احتمالا باز هم می توانیم از استعاره تکراری لیوان پر، لیوان خالی استفاده کنیم. اما مشکل الان این است که این بار خود لیوان در خطر است. خیلی ها هم در تهران و هم در واشنگتن دلشان می خواهد که لیوان را بشکنند. واقعیت این است که مسئله هسته ای ایران هرگز واقعا در مورد بمب نبوده است یا حداقل بخش اصلی این پرونده ربطی به بمب ندارد. پرونده در واقع موضوع رابطه ایران و امریکاست، نقش منطقه ای ایران در جریان رقابت های منطقه ای در خلیج فارس و نیاز دولت اسرائیل به موضوع وخیم تری از مسئله فلسطین و البته آینده ریاست جمهوری حسن روحانی است.

پرونده هسته ای ایران موضوعی سیاسی است و نه مسئله حل تعداد سانتریفیوژ ها. مذاکرات در واقع بین دو طرف مذاکره کننده با حسن نیت و بهره گیری از فنون بالای دیپلماتیک (به ندرت همکاری میان فردی مثل محمدجواد ظریف وزیر خارجه ایران و ویلیام برنز معاون وزیر خارجه امریکا دیده شده است) پیگیری شد. گزارش ها حاکی از این است که توافق عملا تا ۹۵ درصد قطعی شده بود.

گام آخر مورد نیاز برای یک نتیجه گیری نهایی هم برای تهران و هم برای واشنگتن، سیاسی است. نمی دانیم واقعا چه مانعی بوجود آمد و چه کسی واقعا مانع رسیدن به توافق شد. حدس این است که بیش از آنکه تعداد سانتریفیوژها یا زمان رسیدن به نقطه بی بازگشت مانع توافق شده باشد، درخواست غیرقابل حل و فوری 1+5 برای کاهش و اعمال محدودیت ها بر بخشی از فعالیت های هسته ای ایران در قبال رفع تدریجی تحریم ها مانع توافق شده است. نه اوباما و نه حسن روحانی واقعا دست بازی در این پرونده ندارند. اگر حسن روحانی مجبور به متقاعد کردن دیگر نیروهای سیاسی است، اوباما هم با کنگره ای نه چندان همساز و همدل با نتانیاهویی روبروست که مجبور است با آن کنار بیاید. این مسائل، از حالا تا تمدید دوباره مهلت در ژوئن آینده بهبود نخواهد یافت.

انتشار اولیه: شنبه 22 آذر 1393 / انتشار مجدد: پنج شنبه 27 آذر 1393