انتشار ابعادی جدید از ماجرای مک فارلین

به گزارش «تاریخ ایرانی»، کتاب ۴۴۸ صفحه ای «ایران - کنترا: رسوایی ریگان و سوءاستفاده از قدرت ریاست جمهوری» نوشته مالکوم برن، معاون آرشیو امینت ملی ایالات متحده است که با بهره گیری از ده ها هزار سند طبقه بندی شده، جزئیات سفر مقامات آمریکایی به تهران و معامله فروش سلاح در قبال آزادی گروگان ها را روایت کرده است. در این کتاب یادداشت جان مک ماهون معاون وقت سازمان سیا در نوامبر ۱۹۸۵ (آبان ۱۳۶۴) منتشر شده که وقتی آمریکا از طریق اسرائیل در فکر فروش موشک های هاوک به ایران بود، نوشت: «نقشه اسرائیل انتقال اسلحه به عناصر مشخصی از نظامیان ایرانی است که آمادهٔ براندازی حکومت هستند.» درک این موضوع مشکل است که چطور مقامات آمریکا توانستند باور کنند که ایرانیانی که مخالف رژیم خودشان هستند ممکن است در موقعیتی باشند که آزادی گروگان های آمریکایی در لبنان را تضمین کنند.

به نوشته این کتاب، یکی از طرف های اصلی در ایران برای تحویل سلاح ها، معاون اطلاعات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی شد که وفادار ترین نهاد به آیت الله خمینی است. در عین حال، بسیاری از ایرانیان بودند که مثل اکبر هاشمی رفسنجانی – رئیس وقت مجلس - این موضوع را فرصتی برای بهبود روابط با ایالات متحده می دیدند؛ اما حکومت ایران در یک موضوع یکپارچه و متحد بود: نیاز به دستیابی به سلاح ها و قطعات یدکی آمریکایی بیشتر برای افزایش شانس شکست عراق در خلال جنگ سال های ۱۳۶۷-۱۳۵۹.

برن می نویسد آنچه که می توانست سفری شگفت انگیز و فتح بابی برای روابط باشد – هنوز تنها سفر مقامات آمریکایی در طول ۳۵ سال است - به دلیل فقدان آمادگی کامل و دقیق تبدیل به فاجعه ای در ابعاد وسیع شد. برنامه ریزی خیلی کمی صورت گرفته بود، برای همین آمریکایی ها در فرودگاه زیر پایشان علف سبز شد! تا ساعت ها بعد یکی از مقامات ایرانی سر برسد و به آن ها خوشامدی بگوید. رابرت مک فارلین، مشاور امنیت ملی آمریکا در آن زمان از کاخ سفید خارج شد و به عنوان شهروندی عادی وارد عمل شده بود. نزدیکترین مقام ایرانی که مک فارلین با او جلسه گذاشت «دکتر نجفی» (هادی نجف آبادی) رئیس کمیسیون روابط خارجی مجلس شورای اسلامی بود. در طول مدت اقامت هیأت آمریکایی هم ایرانیان نتوانستند آزادی یکی از گروگان های آمریکایی در لبنان را تضمین کنند.

سایت المانیتور در گفت وگویی با برن از او پرسیده که آیا از درجه جهالت آمریکا نسبت به ایران تعجب نکرده است؟ او در پاسخ گفته است: «چیزی که باعث شد جا بخورم این بود که آمریکایی ها حتی نمی دانستند که چه چیزی را نمی دانند. همه این اتفاقات واقعاً با اطلاع تمام رهبران ارشد ایران از جمله [ آیت الله] خمینی صورت گرفت. طنز داستان اینجاست که آمریکایی ها این شانس فوق العاده را داشتند که بطور مستقیم با رده های بالای نظام ایران ارتباط برقرار کنند، اما نتوانستند از این موقعیت بهره ای ببرند.»

برن افزود: «جورج کیو کار شناس سازمان سیا در مسائل ایران که مک فارلین را در تهران همراهی می کرد، عمیقاً باور داشت که برخی از ایرانیان علاقمند پیگیری روابط بلند مدت با آمریکا بودند و نه فقط موضوع خرید سلاح ها. اگر این موضوع با درک بهتری از چگونگی عملکرد فضای سیاسی ایران انجام می شد و رویکرد وسواسی نسبت به گروگان ها اتخاذ نمی شد، امکان داشت که نتیجه ملموسی از این ماجرا حاصل شود اما به جای آن عدم اعتماد و کنش بیشتری در هر دو طرف ماجرا را بوجود آورد و بدون شک احتمال بهبود روابط را به تأخیر انداخت.»

از دلایل ایجاد این عدم اعتماد دوطرفه می توان به این مورد اشاره کرد که اساساً سلاح هایی که از سوی اسرائیل به ایران داده شد مدل های پیشرفته ای نبود که ایرانیان سفارش داده بودند و نیز در خلال معامله، ایرانی ها بطور مرتب اضافه مبلغ های درخواستی را پرداخت کردند که سود آن به جیب منوچهر قربانی فر، خاشقچی دلالان اسلحه و در نهایت شبه نظامیان ضد کمونیست نیکاراگوئه رسید که معروف به کنترا ها بودند. برن نقل می کند که ستوان دریایی اولیور نورث کارمند شورای امینت ملی که مسئول پرونده های گروگانگیری لبنان و شبه نظامیان کنترا بود، گفته قربانی فر به او این «ایدهٔ ناب» را داد که برخی از عواید این کار را صرف تأمین اسلحه برای شبه نظامیان نیکاراگوئه کنند که به شدت از سوی کنگره آمریکا تحریم شده بودند و رساندن سلاح های مهلک آمریکایی به آن ها ممنوع بود.

ماجرا موقعی فاش شد که یک هواپیمای حمل سلاح های قاچاق به کنترا ها در پنجم اکتبر ۱۹۸۶ (۱۳ مهر ۱۳۶۵) در نیکاراگوئه سقوط کرد و یک ماه پس از آن سقوط بود که مجله لبنانی الشریعه، داستان سفر پنهانی مک فارلین به تهران را برملا کرد.

افشای ماجرا برای دیپلمات های آمریکایی در خاورمیانه به شدت مایه شرمساری شد، چرا که دستور اکید وجود داشت مبنی بر منع فروش سلاح به هر دو طرف جنگ ایران و عراق. سیاستی که با عنوان «عملیات ثبات» خوانده می شد و پس از انقلاب ایران در سال ۱۹۸۳ توسط مقامات آمریکا برای منع فروش سلاح به ایران پایه گذاری شده بود و این افشاگری نشانه زیر پا گذاشتن قانون بود. گزارش مجلهٔ لبنانی موجی از اعتراض و اتهام خیانت را از سوی دولت های عربی برانگیخت که در جنگ حامی عراق بودند.

دولت ریگان برای جبران معامله با تهران، در سال ۱۹۸۷ (۱۳۶۶) توافق کرد از کشتیرانی در خلیج فارس محافظت کند و درگیر سلسلهٔ برخوردهایی با ایران شد که با سقوط هواپیمای مسافربری ایرانی و کشته شدن همهٔ ۲۸۰ مسافر آن به اوج خود رسید. ایران آتش بس با عراق را قبول کرد. اما شانس ایجاد روابط حسنه میان ایران و آمریکا بر باد رفت. جالب است که فکر کنیم اگر ایالات متحده در سال ۱۹۸۵ (۱۳۶۴) تلاش بهتری در جهت جذب ایران می کرد، ممکن بود چه اتفاقی روی دهد؟

بروس ریدل، افسر سابق سازمان سیا و کار شناس مسائل خاورمیانه که در شورای امینت ملی بود و بطور مستمر راجع به جنگ ایران و عراق نوشته است، در تکلمه ای به کتاب برن می نویسد: «موضوع ایران گیت یک بررسی موردی بود برای اینکه بدانیم چه کارهایی را در عملیات اطلاعاتی خارجی نباید انجام دهیم. بسیاری از دروغ هایی که منجر به ماجرای ایران –کنترا شد ممکن است مدلی باشند برای فریبی که منجر به جنگ گمراهانهٔ آمریکا در عراق در سال ۲۰۰۳ شد.»

منبع: تاریخ ایرانی