مذاکرات وین 5، مثبت‌تر از وین 4، واقعی‌تر از ژنو 3

به گزارش خبرگزاری فارس، پنجمین دور از ماراتن مذاکرات جامع ایران و 1+5 روز گذشته در وین به پایان رسید تا چشم ها به 11 تیر و دور بعدی مذاکرات دوخته شود.

در یک نگاه کلی، مذاکرات اخیر از مذاکرات وین 4 مثبت تر به نظر می رسد. در حالی که در وین 4 چیزی که بتوان آن را پیشرفت خواند به چشم نمی خورد، دست کم در وین 5 می توان نشانه هایی از تعیین یک چارچوب کلی برای توافق جامع و همچنین نگارش مقدمه توافق را مشاهده کرد؛ البته این نه بدان معناست که پیشرفت در مذاکرات وین 5 را می توان پیشرفتی چشم گیر دانست. همان طور که در سخنان محمدجواد ظریف، رئیس دستگاه دیپلماسی دولت یازدهم هم به چشم می خورد، هنوز اختلافاتی زیادی از نوع شکلی و محتوایی بین ایران و شش کشوری که به قول ظریف، خود را جامعه بین المللی می دانند، باقی مانده است.

وزیر امور خارجه در این خصوص و در نشست خبری پایانی مذاکرات ابراز داشت: «هنوز نمی توانیم بگوییم متن مشترکی وجود دارد. در بعضی موارد ممکن است روی قسمت هایی از متن توافق وجود داشته باشد، اما در بسیاری از موارد، اختلاف نظر هم در مورد محتوا و هم در مورد نحوه نگارش وجود دارد. »

آقای ظریف همچنین تاکید کرد: «در مورد موضوعات اساسی عموما اختلاف نظر درباره محتوا و همچنین درباره نحوه نگارش وجود دارد.»

بر این اساس، اگرچه وین 5 را نمی توان یک پیشرفت شگرف در مذاکرات دانست اما باید اذعان کرد که دست کم از وین 4 بهتر بوده است.

مذاکرات وین 5 در روزی به پایان رسید که آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز به پایبندی جمهوری اسلامی ایران به تعهداتش در برنامه اقدام مشترک اذعان کرد. خبرگزاری رویترز که روشن است به منابع خاصی دسترسی دارد، یک نسخه از گزارش جدید آژانس را به دست آورد و از پایبندی ایران به تعهدات مزبور خبر داد.

هم رویترز و هم آسوشیتدپرس، دو خبرگزاری با نفوذ بین المللی در بحبوحه مذاکرات وین 5 از وجود اختلافات جدی بین دو طرف سخن گفته بودند. آسوشیتدپرس در گزارش خود مدعی شده است که ایران به دنبال 150 هزار سانتریفیوژ است و این مساله، کاملا با سخنان چندی پیش لوران فابیوس، وزیر امور خارجه فرانسه تطابق دارد. وی نیز ابراز داشته بود که ایران به دنبال صدها هزار سانتریفیوژ است در حالی که ما می خواهیم تنها چند صد سانتریفیوژ داشته باشد!

به نوشته این خبرگزاری آمریکایی، «آمریکا تنها به وجود چند صد سانتریفیوژ در ایران رضایت داده و علاوه بر این خواستار از بین بردن تمامی سانتریفیوژهای آماده به کار و اعمال محدودیت شدید بر میزان اورانیوم غنی شده موجود در ایران است.»

محرمانه بودن مفاد و جزئیات مذاکرات باعث می شود که نتوانیم ادعاهای طرح شده توسط رسانه های غربی را تایید کنیم. به هر حال هیچ مستندی که ثابت کند ایران و 1+5 در خصوص چه موضوعاتی با هم اختلاف محتوایی و شکلی دارند، در دسترس رسانه ها نیست؛ از این رو تحلیل ها بیشتر جنبه گمانه زنی یافته و طبعا بازار شایعات نیز می تواند گرم شود.

نشست خبری وزیر امور خارجه در پایان مذاکرات وین 5، حاوی این نکته بود که برخی مواضع طرف مقابل که احتمالا هم کشورهای غربی 1+5 هستند، هنوز با واقعیات فاصله دارد. وی تصریح کرد: «احساس بنده این است که هنوز طرف مقابل با آمادگی لازم برای ورود به مذاکره جدی براساس واقعیات، وارد میدان مذاکره نشده است. این هم در بعضی موارد طبیعی است. مذاکره کننده ها معمولا مذاکره را برای روزهای آخر می گذارند.»

از این سخنان ظریف می توان نوع برداشت وی از مواضع طرف مقابل را به این شکل خلاصه کرد:

اولا، ظریف با بخشی از مواضع طرف غربی مشکل دارد و آن را مانع تحقق توافق می بیند؛

ثانیا، همچنان و بر اساس تجربه دیپلماتیک خود امیدوار است که طرف غربی در این مواضع تعدیل صورت دهد.

با این حال، امیدواری مزبور باعث نمی شود که آقای ظریف در نشست خبری خود هشدار دادن به طرف مقابل را فراموش کند، به این جملات وی دقت کنید: «ما از ابتدا حرف منطقی می زنیم و دیدگاه هایمان را براساس حقوق بین الملل و راهکار مبتنی بر توافقات گذشته ارائه می دهیم و روی حرفمان هم می ایستیم.  حسن نیت کامل داریم و از ابتدا برای رسیدن به توافق آمده ایم و این میزان از تلاش و صرف وقت برای اتلاف وقت نبوده و نیازی هم به خریدن وقت نداریم. ... با موضع گیری توافق حاصل نمی شود. طرف مقابل باید درک کند که برای دستیابی به توافق باید به راه حل بیندیشند نه به تکرار مواضع. ما مواضع آنها را سال هاست شنیده ایم، مواضع ما نیز کاملا مشخص است. ما کل این حرکت را غیرعادلانه و غیر قانونی و بدون توجه به مبانی حقوق بین الملل و خارج از چارچوب ان پی تی می دانیم. اگر قرار باشد مواضع مطرح باشد، موضع جمهوری اسلامی صریح، منطقی و حقوق بین الملل است و ما برای رسیدن به راه حل، اینجا آمده ایم. برای رسیدن به راه حل ضرورت دارد کشورها مواضعی که برای افکار عمومی داخل و یا راضی کردن برخی جناح های سیاسی در داخل اتخاذ کردند را کنار بگذارند و به راه حل فکر کنند. ... در بین اعضای 1+5 میزان تحریم ها و فشارهایی که علیه جمهوری اسلامی اعمال می شود بیشترین از سوی آمریکاست و لذا این کشور نقش قابل توجهی دارد نه به عنوان کشوری که از صلاحیت ویژه ای در سطح بین المللی برخوردار باشد، بلکه متاسفانه به عنوان کشوری که بیشترین فشارهای غیرقانونی را علیه ایران اعمال کرده ضرورت دارد بیشترین اقدامات را انجام و تصمیمات سخت را اتخاذ کند تا از این تار عنکبوتی که دور خودشان با تحریم های متعدد و فراوانی که از سوی جهات مختلف این کشور تنیده اند، رهایی پیدا کنند و این نشان می دهد که باید کار بیشتری انجام و تصمیمات سختی اتخاذ کنند و امیدواریم آماده اتخاذ تصمیمات سخت باشند.»

مجموعه این عبارات هشدار صریحی به 1+5 در بر دارد که البته به زبان دیپلماتیک و به دور از هیجان بیان شده است. محتوای این هشدار شامل موارد ذیل است:

الف – ایران بر سر مواضع اصولی خود که همان صیانت از حقوق هسته ای ملت است، خواهد ایستاد؛

ب – این طرف غربی و بالاخص آمریکایی است که باید در مواضع خود تغییر ایجاد کرده و تصمیمات سخت اتخاذ کند؛

ج – تار عنکبوت تحریم ها باید زدوده شود.

این هشدار شامل طرح کلان همان خطوط قرمز نظام جمهوری اسلامی در مذاکرات هسته ای است و بیانات آقای ظریف هم نشان گر آن است که خطوط مزبور مدنظر مذاکره کنندگان ایرانی قرار دارد.

وزیر امور خارجه البته در جای دیگری نیز هشدار خود را با اشاره به «اقتصاد مقاومتی» به خوبی کامل کرده است. اقتصاد مقاومتی در افکار عمومی ایران به عنوان جایگزین رفع تحریم ها و به مثابه ایستادن کشور بر پای خود تصویر شده است. بر اساس این نگرش که از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی طرح گردیده، چه تحریم ها لغو شوند و چه لغو نشوند، ساختار اقتصادی باید به خوداتکایی و آسیب ناپذیری در برابر تحریم دست پیدا کند. قطعا آقای ظریف این واژه آشنا را بدون دلیل در نشست خبری پایانی مذاکرات وین 5 به کار نبرده و از سوی دیگر بی جهت این نشست را برای گزارش دهی در خصوص تلاش های وزارت خارجه در مسیر تحقق اقتصاد مقاومتی برنگزیده است.

ظریف که در هنگام نشست خبری خیالش از بابت گزارش آژانس هم آسوده بود، از فرصت استفاده دیگری هم کرد و از شیوه اجرای تعهدات 1+5 بر اساس توافق ژنو نیز انتقاد کرد. از نظر ظریف، ظرف مقابل با اکراه و تاخیر به تعهدات خود عمل کرده است.

خلاصه آنکه نارضایتی از بخشی از مواضع و عملکرد طرف مقابل در سخنان عصر جمعه وزیر امور خارجه به خوبی به چشم می خورد و این شاید نشانه ای از آن باشد که فضای مذاکرات وین 5 به مراتب از فضای ژنو 3 واقعی تر بوده و ایالات متحده خوی هژمونیک خود را در روزهای پایانی خرداد به وضوح نشان داده است.

این هم البته از یک جهت طبیعی است. در ژنو 3 بحث یک توافق موقت حداکثر یک ساله مطرح بود در حالی که گام نهایی قرار است بلندمدت باشد. بنابراین مواضع واقعی طرف غربی به وضوح و به شکل واقعی خود را به نمایش گذاشته است.

از این رو، مذاکرات وین 5 همان طور که از وین 4 مثبت تر ارزیابی می شود، از مذاکرات ژنو 3 نیز واقعی تر بوده است.