اقدام داعش بر بستن فرات و تأثیر آن بر ایران

مدت هاست بسیاری از کارشناسان حوزه منابع آب می گویند جنگ های آینده دنیا جنگ آب است. حالا در جدیدترین رویداد جنگی مربوط به منابع آب، گروه تروریستی داعش- دولت اسلامی عراق و شام- در اقدامی عجیب با بستن دریچه سدهای روی رودخانه فرات مانع از ورود آب این رودخانه بزرگ به مرکز عراق شده است؛ آبی که رودخانه های فرات و دجله از کوه های ارمنستان و ترکیه می آورند دشت بزرگ میان رودان (بین النهرین) در مرکز عراق را سیراب می کند و در نهایت به خلیج فارس می ریزد.

به گزارش شرق، اگرچه بیشترین جایی که از این اقدام داعش آسیب می بیند کشور عراق است اما بدون تردید کاهش میزان آب فرات روی ایران نیز بی تاثیر نخواهد بود. این تاثیر می تواند به شکل افزایش ورود ریزگرد و گردوغبارها به داخل ایران خود را نشان بدهد. این موضوع زمانی مهم تر می شود که بدانیم به گفته مسوولان سازمان حفاظت محیط زیست ایران، منبع 85درصد ریزگردهایی که آسمان ایران را تحت تاثیر قرار می دهد، ازکشورهای همسایه غربی و به ویژه عراق است.

داعش و بستن فرات

دولت اسلامی عراق و شام یا داعش یکی از گروه های شورشی فعال در عراق و سوریه است. این گروه در اوایل سال های جنگ عراق تاسیس شد و به عنوان القاعده عراق شناخته می شود. اعضای این گروه پس از آغاز درگیری ها در سوریه بخش عمده ای از توجه و تمرکز خود را معطوف به مبارزه در این کشور کردند، به همین دلیل بخش هایی از خاک سوریه مانند منطقه الرقه هم اکنون در دست آنهاست. داعش پس از تسلط کامل بر این بخش ها به سمت مرزهای عراق آمدند و حالا حدود چهارماه است بخش های زیادی از استان الانبار و به خصوص شهرهای فلوجه و الرمادی را نیز تحت کنترل خود درآورده اند.

داعش در جدیدترین اقدام خود با بستن دریچه های سد «النعیمیه» که روی رودخانه فرات قرار دارد از ورود آب به مناطق مرکزی عراق جلوگیری کرد. این اقدام داعش همچنین باعث غرق شدن مناطق بزرگی از شهر فلوجه در آب شد. بنا بر این گزارش، ارتش عراق در نظر داشت از این مناطق به گروه تروریستی داعش حملاتی را داشته باشد اما در پی این اقدام تروریست ها مجبور به عقب نشینی شدند. نوری المالکی، نخست وزیر و فرمانده کل نیروهای مسلح عراق با خطرناک و جنایتکارانه خواندن این اقدام داعش اعلام کرد: «پس از قطع آب مناطق جنوبی و مرکزی از سوی داعش برای حفظ جان مردم و اراضی کشاورزی علیه این گروه تروریستی با درنظرگرفتن بالاترین سطح خشونت وارد عمل می شویم.» وی افزود: «گروه داعش و هم پیمانان آنها که شامل بعثی ها و بازماندگان رژیم سابق و حامیان پشت پرده آنها هستند، اقدامی خطرناک را مرتکب شده اند که بیانگر میزان جنایتکاری آنهاست.» این اقدام از آن رو واجد اهمیت بسیار است که باعث کاهش محسوس سطح آب فرات شد که تامین کننده نیازهای متعدد آب آشامیدنی و زراعی مردم عراق است. واکنش شدیداللحن نوری مالکی، نخست وزیر عراق نیز ناظر به همین موضوع و میزان اهمیت حیاتی آب فرات برای کشور عراق است.

بر اساس اعلام منابع عراقی در فصل بارش امسال میزان باران ها در جنوب عراق، به نسبت سال گذشته 70درصد رشد را نشان داده است، همین موضوع امیدها برای کاهش میزان وقوع ریزگرد از بیابان های این کشور را افزایش داده بود. اما با این اقدام گروه داعش باز هم ممکن است سالی که در پیش است هم برای عراقی ها و هم برای ساکنان استان های غربی ایران سالی سرشار از ریزگرد و گردوغبار باشد.

بستن فرات و تاثیر بر ایران

کم شدن آبی که رودخانه فرات با خود آورده و در نهایت به خلیج فارس می ریزد تنها برای عراق و اهالی این کشور حیاتی نیست. حجم آب این رودخانه حتی روی کیفیت زندگی بسیاری از مردم ایران نیز می تواند اثر گذار باشد. کمتر از چهار روز پیش ضیاءالدین شعاعی، مدیر ملی مقابله با پدیده گردوغبار سازمان حفاظت محیط زیست در محل این سازمان یک نشست خبری با خبرنگاران داشت تا در رابطه با موضوع ریزگردها و گردوغبار مسایلی را مطرح کند. این مقام مسوول در این نشست خبری اعلام کرد: «تنها ۱۵ تا ۲۰درصد گردوغبارهایی که در آسمان شهرها و روستاهای ایران به وقوع می پیوندد داخلی است و ۸۵درصد دیگر منشأ خارجی دارد. عکس های ماهواره ای و بررسی ها نشان می دهد منشأ اصلی ریزگردهای ایران، خارجی و بیشتر از کشورهای اردن، سوریه و به خصوص عراق است.» در میان همین منشأهای خارجی نقش بیابان ها و تالاب های خشک شده کشور عراق از دیگر کشورها بیشتر است. به گونه ای که بخش بسیار زیادی از گردوغبارهایی که سالانه ایران را تحت تاثیر قرار می دهد از همین کشور وارد می شود. شعاعی همچنین تاکید کرد: مدیریت غلط منابع آب از جمله کنترل آب در دجله و فرات توسط ترکیه در کشورهای همسایه منجر به خشک شدن بخش عظیم تالاب های بین النهرین و ایجاد منشأ بزرگی از گردوغبار در این منطقه شده است. وی علاوه بر مدیریت نادرست منابع آب در کشورهای همسایه، خشک شدن بخشی عظیم از تالاب های بین النهرین، خشک شدن زمین های کشاورزی در عراق به دلیل شرایط نامناسب امنیتی در این کشور و خشکی سدهای داخلی را از دیگر عوامل تاثیرگذار در این پدیده دانست.» او در ادامه افزود: «از مهم ترین راهکارهای موجود برای حل این معضل، تعامل با کشورهای منشأ این پدیده از جمله عراق و سوریه و پیگیری تفاهمنامه ها و توافقات بین المللی و همراه سازی کشورهای درگیر در پدیده گردوغباراست.»

نکته بسیار پراهمیت موضوع اما همین جاست، با وجود آنکه ایران برای حل مشکل ریزگردها نیاز به همکاری و پیگیری دولت های کشورهای عراق و سوریه دارد هم اکنون این دو کشور گرفتار جنگ و درگیری هایی خونین هستند که پای منابع آب نیز به آنها وارد شده است. اقدام گروه تروریستی داعش مبنی بر جلوگیری از ورود آب رودخانه فرات به مرکز عراق یعنی کاهش ورود این آب به تالاب بزرگ هورالهویزه در مرز با ایران (اگر این معضل در ماه های آینده همچنان به همین شکل باقی بماند) باعث خواهد شد بخش های بیشتری از این تالاب بزرگ خشک شود و به این شکل مناطقی بسیار وسیع مساعد تولید ریزگرد را فراهم خواهد آورد که گاه و بیگاه کشور ایران را تحت تاثیر قرار خواهد داد. این موضوع را محسن سلیمانی، مدیر طرح حفاظت از تالاب های ایران نیز تایید می کند. او در گفت وگو با «شرق» می گوید: «هر میزان تغییر و کاهش آورد رودخانه فرات در عراق روی حیات تالاب های این کشور تاثیر خواهد گذاشت و این موضوع در نهایت می تواند منجر به خشک شدن این تالاب ها و افزایش تولید ریزگرد و ورود آن به ایران شود.»

دوسال پیش در همین روزها توماس فریدمن، مقاله نویس روزنامه نیویورک تایمز در مطلبی پیرامون خاورمیانه بر اهمیت موضوع منابع آب در این منطقه همیشه بحرانی اشاره کرد. همه قسمت های مقاله فریدمن ناظر به مشکلات زیست محیطی و بحران منابع آب در خاورمیانه و تاثیرات آن بر فضای سیاسی کشورها بود. او اما قسمت انتهایی مطلب خود را اینگونه نوشته بود: «همه باید نقل قول منسوب به لئون تروتسکی را به یاد داشته باشیم. «شاید شما به جنگ علاقه ای نداشته باشید، اما جنگ به شما علاقه مند است.» حالا می توانیم این جمله را اینگونه به کار ببریم: «شاید ما علاقه ای به موضوع تغییرات اقلیمی نداشته باشیم، اما بی شک تغییرات اقلیمی و شرایط آب و هوایی به شما علاقه مند هستند.» ممکن است اعضای گروه تروریستی داعش درک چندانی از اهمیت زیست محیطی موضوع بستن آب فرات و اثرات آن بر منطقه نداشته باشند، اما این قضیه چیزی از تاثیرات بسیار مخرب این اقدام کم نمی کند. به نظر می رسد دولت های ایران و عراق و دیگر کشورهای منطقه پیش از آنکه این موضوع به بحرانی بزرگ تر و ترسناک تر بدل شود باید فکری اساسی برای این موضوع بکنند.