توافق ژنو اعلام آتش‌بس با غرب بود

هشت سال زمان کافی بود تا چهره معروف دیپلمات ایران دوباره در اجتماع سیاسیون ظاهر شود. هشت سال دوری از دنیای بی وفای سیاست، آن هم نه آرام و بی صدا بلکه در پرده یی جنجالی که با ورود دولت نهم کلید خورد. از اتهامات جورواجور گرفته تا نادیده گرفتن همه تلاشی که توسط او به عنوان یکی از اعضای مذاکره کننده تیم حسن روحانی، دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی جهت گشایش در تحریم ها صورت گرفت.

شاید «سکوت» این تاکتیک پسندیده اغلب سیاسیون، تنها حامی او در همه این سال ها شد. هرچه دامنه اتهامات کشدار می شد، خاموشی او اما سنگین تر؛ راه حلی که طی هشت سال ادامه یافت. تا اینکه چهره او باز پدیدار شد. آن هم درست با آمدن روحانی بر مسند ریاست جمهوری. مراسم ترحیم مادر وزیر خارجه محل مناسبی بود تا بار دیگر این دیپلمات سابق در انظار عمومی ظاهر شود. پس از آن بود که سکوت او با مصاحبه های کوتاه و بلند شکسته شد و اگرچه سطحی و گذرا اما او هم از خود گفت و هم از تحولات اخیر سیاست خارجی.

سیروس ناصری چهره دیرآشنایی که این روزها پرده از سکوتش برمی دارد. «وضعیت فعلی تا حدودی شبیه دوران آتش بس در پایان جنگ تحمیلی است» این را سیروس ناصری یکی از اعضای تیم مذاکراتی قطعنامه 598 می گوید. خیلی دلش می خواهد تنها خود را به مسائل اقتصادی مشغول سازد اما دیپلمات بودن او در سال های حساس به ویژه در پروسه هسته یی کار دستش داده است. کسی نمی خواهد بداند که چه پیشرفت های اقتصادی داشته است اما اینکه او در سال های خاموشی اش در حوزه یی سیاسی، «کجا بوده» و «چه می کرده است» بیشتر محل پرس وجو است.

خودش می گوید هیچگاه از وطن دوری نکرده است بلکه دنیای سیاست چندان برایش محلی از اعراب ندارد. اما باز این سوال همچنان یکی از پرسش هایی است که او مرتب به آن پاسخ می دهد. هر چه هست حالا او در ایران است و از وضعیت کنونی ایران می گوید. از تفاوت های مذاکرات این دوره با زمانی که خود یکی از اعضای تیم مذاکره کننده در زمان دبیری حسن روحانی در شورای عالی امنیت ملی بود، می گوید.

او دیپلماتی است که سابقه حضور درحساس ترین دوره های تصمیم گیری را داشته است چه در زمان پایان جنگ و چه توافق سعدآباد و چه اکنون که تیم تازه نفس وزیر خارجه، یک نبرد هسته یی واقعی میان ایران و غرب را آغاز کرده اند. ناصری از توافق اخیر می گوید و معتقد است «توافق نوامبر حکم یک آتش بس و عقب نشینی مقطعی از جانب طرفین را دارد». او «تاثیر روحانی بر پرونده هسته یی را غیرقابل انکار» می داند اما می گوید «نباید توقعات را بالا برد.»

سیروس ناصری هرچند دشوار اما به مسائلی پرداخت که شنیدن آن خالی از لطف نیست. در این صفحه گفت وگو با این نماینده سابق ایران در مقر سازمان ملل در ژنو و سفیر سابق ایران در سویس از نظر شما می گذرد که مشروح آن را در ذیل می خوانید.

آقای ناصری در این هشت سال کجا بودید آیا در این مدت هیچ وقت از شما به عنوان فردی که در تیم مذاکرات هسته یی ایران حضور داشتید دعوت نشد تا از نظرات شما استفاده شود؟

در این سال ها در پروژه های صنعتی-معدنی و صادراتی درگیر بوده ام و هستم. در برخی قرارداد های بین المللی هم مشورت داده ام.
در دوره یی که دکتر لاریجانی مسوولیت داشتند و بعد از آن نیز تا زمانی که مهندس آقازاده در سازمان بودند هر زمان کمک و مشورتی می خواستند در خدمت بودم. پس از آن هم اگر مطلبی به نظرم می رسید به طور غیرمستقیم مطرح می کردم ولی نمی دانم که آیا به دست مسوولان می رسید یا نه ولی هیچ نقش مستقیمی در این مدت نداشته ام.

الان هم به شدت درگیر کارم و امکان و فرصت درگیر شدن در موضوعات سیاسی را ندارم.

موقعیت کاری و علاقه و تمرکز فکری ام بیشتر متوجه مباحث اقتصادی است تا سیاسی.

حضور شما بعد از هشت سال در مراسم ختم مادر دکتر ظریف با استقبال رسانه ها مواجه شد. پس از آن شما در نشست دیپلماسی ایرانی شرکت کردید و همین باعث شد شایعاتی مبنی بر مشورت دادن شما به تیم هسته یی مطرح شود البته شما این شایعات را رد کردید ولی آیا پیشنهادی از وزارت خارجه برای کار در دوره جدید ندارید؟

من در سال های گذشته هم عموما به نشست های دیپلماسی ایرانی دعوت می شدم و شرکت می کردم. کیفیت این نشست ها و حرفه یی بودن بحث ها و تنوع نظرات همیشه برایم جذاب بوده و هست. بنابراین شرکت در نشست اخیر اصلا چیز جدیدی نبود.

درباره اینکه پیشنهادی داشته ام یا خیر هم مدت هاست کار دولتی را کنار گذاشته ام و قصد بازگشت ندارم. تیم جدید هم توانایی و مهارت بالایی دارد و با تسلط موضوعات را دنبال می کند و نیازی به مشورت بنده و امثال بنده ندارد.

با توجه به اینکه شما در زمان مذاکرات سعدآباد حضور داشتید و با وجود زحمت های بسیاری که کشیدید آن مذاکرات به نتیجه نرسید به نظر شما توافق ژنو چه تفاوت هایی با توافق سعدآباد دارد؟

بیانیه سعدآباد صرفا یک حرکت تاکتیکی بود. در آن مقطع لازم بود قطعنامه شورای حکام بی اثر و از ارجاع پرونده به شورای امنیت جلوگیری شود که شد. ما آن موقع به زمان نیاز داشتیم تا نواقص و کمبودهای برنامه تولید سوخت را یک به یک کامل کنیم. سعدآباد و توافق های بعدی این فرصت را فراهم کرد و برنامه بدون هزینه سیاسی کامل شد. لذا براساس اهداف تعریف شده در آن مقطع کاملا بجا و موفق بود.

اما توافق ژنو شالوده یک توافق درازمدت را پی ریزی کرده است. دستیابی به این توافق بسیار دشوار بوده و نتیجه آن بسیار مهم و تعیین کننده است. با توافق ژنو زمینه برای حل نهایی این بحران با تداوم غنی سازی و تولید سوخت فراهم شده و این دستاورد بزرگی است.

چه تضمینی وجود دارد که این توافق به گام نهایی برسد با توجه به اینکه مخالفت هایی از سوی برخی افراد و خصوصا تندروهای ایران و تندروهای امریکا در این باره وجود دارد؟

تنها تضمین موجود در این مقطع اراده طرفین برای نیل به راه حل جامع از یک طرف و از طرف دیگرهزینه بالایی است که عدم توافق برای طرفین دعوا در پی خواهد داشت. به نظر من همین تضامین به قدر کافی مهم هستند که دو طرف را به سمت راه حل سوق دهند. این نکته هم مهم است که باعقب نشینی امریکا تفاهم نسبت به مسائل باقیمانده دشوار ولی کاملا امکان پذیر است.

برخی از همین تندروها تعلیق غنی سازی 20 درصد را با تعلیق فعالیت های هسته یی ایران در زمان توافق سعدآباد تشبیه می کنند. حتی برخی روزنامه ها از اجرایی شدن توافق ژنو به عنوان هولوکاست هسته یی یاد کردند چه مسائلی باعث شد که آن زمان ایران تعلیق کامل را بپذیرد؟

جشن و عزا حرکاتی تبلیغاتی اند و تاثیرشان محدود و مقطعی است. مساله هسته یی موضوعی پیچیده و چند وجهی است که فقط با برنامه ریزی حساب شده و درایت ومهارت سیاسی مهار و سپس حل خواهد شد. تدبیر و توکل چاره کار است نه تکفیر وتعصب.

این توافق چه اثرات مثبتی بر اقتصاد و سیاست ایران دارد؟

توافق نوامبر حکم یک آتش بس و عقب نشینی مقطعی از جانب طرفین را دارد. به همین میزان هم می توان انتظار گشایش سیاسی و اقتصادی محدودی از آن را داشت. گرچه این مقایسه بجا نیست ولی می توان گفت وضعیت فعلی تا حدودی شبیه دوران آتش بس در پایان جنگ تحمیلی است. اگرچه در آن مقطع یک آرامش نسبی حاکم شده بود ولی ماه ها طول کشید تا شرایط ایران پذیرفته شده و وضعیت کاملا عادی شود. الان هم ما در دوران موقت و انتقالی هستیم وفضای مانور برایمان باز تر شده ولی تحول اساسی بعد از توافق نهایی خواهد بود.

در این هشت سال پرونده هسته یی ایران به حادترین وضعیت خود رسید. عملکرد تیم مذاکره کننده قبلی را چگونه در این ماجرا توصیف می کنید؟

دولت قبلی در ابتدای کار قدری بی محاسبه و بی محابا عمل کرد که عمدتا انگیزه های سیاسی داخلی داشت ولی به تدریج به موضوع مسلط شد و تلاش کرد ضمن پیش بردن برنامه هزینه های سیاسی و اقتصادی تحمیل شده را کاهش دهد. تا حدی هم موفق بود از جمله در آلماتی که زمینه اولیه را برای توافق های بعدی فراهم کرد.

موفقیت تیم مذاکره کننده در رسیدن به توافق ژنو و اجرایی شدن آن را در دولت یازدهم چگونه توصیف می کنید؟

قطعا موفقیت بزرگی است چون امریکا بالاخره به خواست مردم ایران یعنی ادامه غنی سازی و تولید سوخت هسته یی تن داد. این توافق زمانی که نهایی و قطعی شود به منزله پذیرش ایران در جمع بسیار کوچک کشورهایی است که توانایی و تجهیزات تولید سوخت هسته یی دارند.

اگر مردم ما از رقابت ها و دعوا های پشت پرده کشور های بزرگ برای به انحصار درآوردن سوخت هسته یی آگاه شوند قدر و ارزش این توافق اصولی برایشان آشکار خواهد شد. هیچ یک از قدرت های سیاسی امروز میل ندارند که کشور های در حال توسعه وارد عرصه سوخت هسته یی شوند. ایران با مقاومت و درایت بالاخره این سد آهنین را شکست و راه را برای بقیه کشور های در حال توسعه نیز هموار کرد.

برخی معتقدند اگر ایران اعلام نمی کرد که به غنی سازی 20 درصد رسیده است این موفقیت حاصل نمی شد نظر شما چیست؟
ایران زمانی برنامه غنی سازی بومی را شروع کرد که غربی ها همه امکانات صلح آمیز را ممنوع کردند. غنی سازی 20 درصد هم، زمانی شروع شد که امکان تامین آن فراهم نشد و بهانه جویی کردند. اینکه ایران نشان داد اگر اراده کند هر آنچه در زمینه کاربرد صلح آمیز لازم باشد خودش تولید خواهد کرد درتغییر نگاه غرب اثر محسوس داشت ولی اینکه بگوییم این توافق منحصرا به این دلیل حاصل شد صحیح نیست. زمانی که غنی سازی تا پنج درصد بود تحریم ها هم کمتر بود و با تولید 20 درصد تحریم ها هم شدید شد. بنا بر این از نظر تناسب مواضع مذاکراتی تغییر عمده یی رخ نداد. ولی اصولا بنده این تناسب را موضوع اصلی نمی دانم. اساس مساله این است که ایران به غنی سازی ادامه بدهد که این در توافق اولیه آمده و ان شاء الله در توافق نهایی هم منظور خواهد شد.

آیا شما اطلاع دارید که پول های آزاد شده ایران مربوط به کدام درآمدها و از طریق کدام کشور و بانک است؟

خیر اطلاع دقیقی ندارم ولی آنچه از اخبار می شود فهمید پول های آزاد شده مربوط به کشورهایی مثل ژاپن، کره، چین و هند است که خریداران نفت و میعانات از ایران هستند.

با لغو برخی تحریم ها از جمله تحریم صادرات پتروشیمی چه میزان از درآمد نصیب کشورمان می شود؟

با لغو تحریم پتروشیمی سالانه مبلغی حدود 20 میلیارد دلار درآمد ارزی آزاد می شود و محدودیت های بانکی در این مورد لغو می شوند و این بخش اخیر یعنی آزاد شدن خدمات مربوط به صادرات پتروشیمی است که حایز اهمیت است.

آیا توقف برخی از فعالیت های هسته یی از نظر اقتصادی بار مالی بر دوش دولت نمی گذارد؟

خیر. پذیرش سقف 5 درصد به جای 20 درصد نمی تواند بار مالی برای دولت داشته باشد. مگر اینکه گفته شود رقیق کردن مواد 20 درصدی هزینه دارد که اگر هم باشد بسیار ناچیز است.

بعد از توافق ژنو برخی جریان ها مدعی هستند که تیم مذاکرات هسته یی باید شفاف سازی کند و تلاش تیم هم همین بوده که همه را در این بحث قانع کند اما با تمام اینها همچنان این طیف راضی نیست. چه عاملی دلیل این همه مخالفت و سد در راه تیم مذاکرات است؟

فکر می کنم به جز مذاکرات دوره اول که همه چیز کاملا شفاف و علنی و در معرض نقد مسوولان و رسانه ها بود در دوره های بعدی همیشه مطالب به صورت محدود و گزینشی در عرصه عمومی مطرح شده اند. باید پذیرفت که این موضوع یک مساله مهم ملی است و آحاد مردم حق دارند از روند حل و فصل آن مطلع باشند. در عین حال حل این بحران دشمنان سرسختی در منطقه و جهان دارد و آگاهی آنها از جزییات مثل آن است که به دست خودمان دشمن را مسلح کنیم. بنابراین باید راه حلی بینابین پیدا کرد که هم مردم و نمایندگان آنها راضی باشند و هم امکان سوءاستفاده برای دشمنان فراهم نشود و این کار آسانی نیست.

تاثیر آقای روحانی بر پرونده هسته یی ایران را در دو مقطع 2003 و 2013 چگونه ارزیابی می کنید؟

دکتر روحانی در هر میدانی که وارد می شوند با برنامه ریزی و طراحی و حوصله و طمانینه کار می کنند. لذا ضریب موفقیت شان در کارها بسیار بالاست. دکتر روحانی جزو نخستین تدوین کنندگان برنامه هسته یی صلح آمیز ایران بود - در مقطع 2003 زمانی که دشمنان ایران قصد از بین بردن نطفه صنعت هسته یی را داشتند با تدبیر برنامه را جلو برد و همه زیرساخت ها را کامل کرد - و در مقطع جدید ورود ایران به باشگاه اختصاصی و انحصاری صنعت مداران هسته یی را پایه ریزی کرده است. در هیچ یک از این دوره ها هم از سرزنش سرزنشگران خسته و دلسرد نشد و همه اعتبار خود را در این مسیر فدا کرد. تاثیر ایشان بر این پرونده غیرقابل انکار است.

نظر شما درباره چرایی و پیامد تغییر الگوی تروییکای اروپایی به گروه 3+3 و تاثیر حضور امریکا در گفت وگوها چیست؟

تروییکا و 3+3 تاثیر چندانی در این پرونده ندارند. این معرکه را امریکا راه انداخت- امریکا هدایت کرد- و دست آخر هم امریکا باید حل کند. نقش بقیه کشورها در این ماجرا محدود و بعضا ایذایی یا حمایتی است. امریکایی ها از دو سال پیش فهمیدند که به هیچ وسیله یی نمی توانند جلوی پیشرفت برنامه هسته یی ایران را بگیرند و ناچار شدند خودشان مستقیما وارد صحنه مذاکرات سیاسی شوند. از موضع اصلی شان هم که حذف کامل غنی سازی در ایران بود ذره ذره عقب نشینی کردند. این دو عامل زمینه را برای گشایش سیاسی و توافق ژنو مهیا کرد.

آقای دکتر شما روند فعالیت های هسته یی در دوره آقایان لاریجانی و جلیلی را چگونه می بینید و چه انتقادهایی را به آن دارید؟

فقط دیکته نوشته نشده است که غلط ندارد. در هر دوره یی مذاکره کنندگان تلاش کردند ضمن پیش بردن برنامه گره های سیاسی را هم باز کنند. می دانم شما خبرنگاران به واسطه حرفه تان دوست دارید حرف های جنجالی بشنوید. ولی فراموش نکنیم که پرونده هسته یی یک مساله ملی و بلکه فراملی است. همه افراد و شخصیت هایی که در این مساله نقش داشته و دارند باید با همدلی و همکاری تلاش کنند این بار سنگین به مقصد برسد. انگشت اتهام و انتقاد را به سمت افراد قبلی و فعلی نشانه رفتن بیهوده و مضر است.

در زمان حضور شما در تیم مذاکره کننده همه تلاش ها مبتنی بر این بود که پرونده هسته یی ایران به شورای امنیت نرود چرا این همه تلاش کردید؟

به این دلیل که ارجاع پرونده دست امریکا را برای قدرت نمایی باز می کرد که کرد. جایگاه محکم حقوقی ایران را هم می توانست مخدوش کند. بنابراین طبیعی بود که تلاش شود حتی الامکان این ابزار در اختیار امریکا قرار نگیرد و اگر هم شد به نحوی مدیریت شود که امریکا نتواند در صحنه جهانی ترکتازی کند.

سیاست های 10 سال اخیر در گفت وگوهای هسته یی برای ایران چه هزینه یی داشت؟

به نظر من الان دیگر وقت این بحث ها نیست. برنامه هسته یی صلح آمیز ایران با مقاومت مردم در مقابل تحریم های تحمیلی به ثمر نشسته و جهان غرب در آستانه پذیرش این حقیقت است که برای آنها سخت و تلخ و برای مردم ما با ارزش و شیرین است. نگاه ما دیگر باید مثبت و رو به جلو باشد.

با توجه به اینکه حضور رییس جمهور ایران در اجلاس داووس بازتاب گسترده یی در جهان داشت این موضوع تا چه حد می تواند در جایگاه ایران در جهان از این پس اثرگذار باشد؟

شرکت دکتر روحانی در داووس کاملا به موقع و کارساز بود. دهکده داووس در زمان اجلاس سالانه مرکز توجه همه رسانه های جهان است. رییس جمهور از این جایگاه به خوبی استفاده کردند و به جهانیان یادآوری کردند که صلح طلب واقعی ایرانیان اند و آشوب طلبان در همسایگی و همان همسایگان را هم به دوستی و همکاری به جای کینه توزی و ستیزه جویی دعوت کردند. پیام و بیان ایشان نرم و ساده و همزمان قاطع و راسخ بود. بازتاب بسیار وسیعی هم داشت ویک بار دیگر افراطیون را در امریکا و در منطقه به واکنش واداشت.

مقابله با ایران هراسی و خنثی کردن آن، که سال هاست روی آن سرمایه گذاری شده فقط با تلاش پیگیر و حضور مداوم در عرضه های سیاسی و تبلیغاتی امکان پذیر است.

یک نکته هم در پیام ایشان بود که شاید کمتر به آن توجه شد ولی به نظر من بسیار مهم است.

رییس جمهور گفتند اقتصاد ایران این توان را دارد که ظرف سه دهه آتی در رده 10 اقتصاد برتر دنیا قرار بگیرد. این یک هدفگذاری واقع بینانه و کاملا دست یافتنی است چون ثروتی که در این کشور نهفته شده در دنیا کم نظیر است. در عین حال دورنمایی که این هدف تصویر می کند اطمینان بخش و اعتمادساز است.

دکتر روحانی آینده کشور را در گروه کشورهایی نظیر «بریکس» - BRICS - ترسیم کردند... کشورهایی مثل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی که توانسته اند با تغییرات ساختاری اقتصاد خود را طی دو، سه دهه از فلاکت به سعادت برسند و به کشورهایی قدرتمند و موثر در صحنه اقتصاد و سیاست بین المللی مبدل شوند.

امیدواریم ریاست محترم جمهور همان طور که در داووس وعده دادند بتوانند پایه ریزی های اقتصادی و سیاسی لازم برای این جهش بزرگ اقتصادی را در دوران ریاست جمهوری شان به انجام برسانند که کاری است بسیار دشوار ولی با نیت خیر و اراده جدی و لطف الهی شدنی است.

با توجه به اینکه بعد از روی کار آمدن آقای روحانی و خصوصا پس از توافق ژنو جایگاه ایران در دنیا تغییر کرد و این موضوع در اجلاس داووس هم کاملا روشن بود، تاثیر گشایش فضای بین المللی را بر فضای داخلی کشور چگونه می بینید؟
اگر از این فضا خوب استفاده شود تاثیر اساسی خواهد داشت. فعلا نباید توقعات را بالا برد. در این دوران موقت بهتر است روابط اقتصادی خود را با کشور هایی که با ما همراهی کردند تقویت کنیم و نباید دنبال برگرداندن غربی ها باشیم. آنها خودشان در شرایط سخت به ما پشت کردند و خودشان هم وقتی تحریم ها برداشته شود با التماس برمی گردند. البته خوب است از این فرصت استفاده شود و بین آنها شکاف ایجاد شود که تا حدی شده ولی بیشتر از این، جای کار دارد. در مجموع هم تغییر فضای بین المللی به همراه ثبات در تصمیم گیری ها فضای داخلی را به ویژه در پهنه اقتصادی آرام کرده و به مردم امید داده است. اگر همین روند حفظ شود چشم انداز خوبی در پیش رو است.

چشم انداز شما از آینده گفت وگوهای مستقیم ایران و امریکا و میزان امیدواری به آن چیست؟

امریکایی ها فعلا باید در موضوع هسته یی حسن نیت شان را اثبات کنند. هرگونه بحث و پیش بینی نسبت به آینده روابط، قبل از حل مساله هسته یی زودرس و به نظر بنده مضر است.

منبع: روزنامه اعتماد