ایران، غایب حاضر در کنفرانس ژنو 2 سوریه

کنفرانس ژنو 2 در سوییس و بدون حضور ایران برگزار می شود. بیش از 1500 تن به نمایندگی از رسانه های دنیا در این کنفرانس حاضر هستند تا روز اول کنفرانس در مونترو در نزدیکی ژنو و سپس گفت گوهای دولت و مخالفان سوری در ژنو را پوشش دهند.

به گزارش ایسنا، پیش از آن که بان کی مون، دبیرکل سازمان ملل متحد از ایران دعوت و سپس دعوتش را پس بگیرد، همه خبرنگاران و کارشناسان حاضر در سوییس منتظر بودند تا ببینند آیا ایران در کنفرانس شرکت می کند یا نه.

به اعتقاد بسیاری برگزاری کنفرانس بدون حضور ایران به مثابه برگزاری رویدادی بین المللی بدون طعم است. عدم مشارکت ایران در نگاه بسیاری از خبرنگاران معنایش این است که شکست کنفرانس از پیش رقم خورده است. شاید به همین دلیل بود که سرگئی لاورف، وزیر خارجه روسیه از بازپس گیری دعوت ایران از سوی دبیرکل سازمان ملل به عنوان اشتباهی بسیار بزرگ یاد کرد؛ چرا که او بیش از همه می داند نقش ایران در میان 30 کشور دعوت شده در تحولات سوریه حداقل از 25 کشور شرکت کننده در این کنفرانس بسیار قوی تر است.

لاورف و دولت روسیه اگر راهی داشتند حتما در این کنفرانس بدون نتیجه شرکت نمی کردند اما آن قدر در پیرامون این کنفرانس شکلی سر و صدا بلند شده است که روسیه نیز نمی تواند از آن عقب نشینی کند؛ گو این که طرح گفت وگوهای سیاسی و حرکت به سوی راه حل سیاسی در برنامه مسکو با محوریت ایران پیش بینی و برنامه ریزی شده بود.

اما همه نشانه ها در فضای کنفرانس ژنو 2 نشان می دهد که خروجی مطلوبی برای راه حل سوریه نخواهد داشت:

1- ائتلاف موسوم به مخالفان ملی سوریه با خروج شورای موسوم به ملی سوریه از آن از میان دو نیم شده است. حتی زمانی که بحث حضور در کنفرانس از سوی مخالفان در استانبول از سوی این ائتلاف مورد بررسی قرار گرفت، نتوانست اجماع برای شرکت به دست آورد.

2- آمریکا بر مصوبات ژنو 1 درباره سوریه تأکید دارد. بر اساس این نگاه ژنو 2 باید منتهی به ایجاد دولت انتقالی شود؛ نگاهی که حتی آمریکایی ها و شرکایش نیز می دانند خیالی و غیر قابل اجرا است. از زمان ژنو 1 تا کنون همه اوضاع منطقه ای و بین المللی و هم چنین اوضاع سوریه تغییر یافته است. در حقیقت از آن روز تاکنون هویدا شده است که میدان دار نبردهای شبه نظامیان مسلح در سوریه که علیه نظام در جنگ هستند، همان هایی هستند که در قاموس آمریکا تروریست هستند. آمریکا و برخی از کشورهای عضو اتحادیه اروپا می دانند که سقوط نظام در دمشق به منزله رها کردن افسار تروریسم در خاورمیانه و انتقال آن به دیگر کشورها و از جمله کشورهای عضو اتحادیه اروپا است. بنا بر این منوط کردن ژنو 2 به ژنو 1 مثل تعلیق به محال است. این در حالی است که نظام سوریه نشان داده است اکنون به مراتب قوی تر از زمان برگزاری ژنو 1 است. اگر آمریکا و مخالفان نظام سوریه در ژنو 2 به دنبال دولت انتقالی و حذف نظام سیاسی کنونی هستند، معنایش این است که تلاش بیهوده ای را آغاز کرده اند و راه حل ها را همچنان به سوی گسترش جنگ در سوریه سوق می دهند.

3- هیأتی که تحت نام ائتلاف مخالفان در ژنو 2 شرکت می کند، هیچ گونه سیطره میدانی در تحولات نظامی مجموعه های مسلح در داخل سوریه ندارد و اگر گفته شود که اعضای این هیأت از هتل های پنج ستاره در استانبول و دیگر کشورهای اروپایی و عربی عازم سوییس شده اند، بیراه گفته نشده است. آنها مدعیانی هستند که هیچ گونه تسلطی بر گروه های سلفی و تکفیری داخل ندارند و آن هایی که امروز در داخل سوریه در حال گسترش جنگ هستند، اساسا حضوری در ژنو 2 نداشته بلکه برخی از آن ها به شدت با برگزاری این کنفرانس مخالف هم هستند. این یعنی این که نتایج کنفرانس تأثیری در تحولات داخلی سوریه ندارد.

4- ایران پیش تر اعلام کرده بود که اتحاد بین المللی و منطقه ای در آستانه برگزاری ژنو 2 باید متوجه وحدت عمل علیه تروریسم در سوریه شود. ادعاهای ایران منطبق با شرایط کنونی سوریه، عراق و لبنان و در محدوده ای فراگیرتر شامل کل منطقه است. آمریکا و روسیه در این زمینه نیز با ایران هم عقیده اند با این همه با اصرار غیرمنطقی وزارت خارجه آمریکا و فشار سعودی ها و بازی رسانه ای ائتلاف موسوم به مخالفان نظام سوریه دعوت از ایران پس گرفته شد تا محور اساسی بازگشت سوریه به راه حل سیاسی نیز کم سوتر شود. هنگامی که موضوع تروریسم در سوریه با همه عناوین رسمی اش در کنفرانس ژنو 2 نادیده گرفته شود، در واقع نوعی خودزنی پیش از موعد از سوی مجریان کنفرانس تحقق یافته است.

5- هیأت سوری مشارکت کننده از سوی نظام سیاسی سوریه در کنفرانس ژنو 2 هیأتی کاملا سیاسی است و هیچ مقام و یا شخصیت امنیتی و نظامی در آن وجود ندارد. معنای آن این است که نظام سوریه هم به خوبی می داند از دل این کنفرانس چیزی بیرون نمی آید و الا اگر تغییراتی میدانی در سوریه به همراه می داشت، آن گاه بخش مهمی از هیأت سوری را مقام های نظامی و امنیتی به خود اختصاص می دادند.

6- بشار اسد، رییس جمهوری سوریه اعلام کرده است که مبارزه با تروریسم، انتقال گفت وگوها به دمشق، عدم هرگونه گفت وگویی با جریان های تروریستی و همراهی با اقدامات بشردوستانه به منظور بازگشت شهروندان به شهرها و روستاهای خود در رأس اولویت های هیأت سوری در گفت وگوهای ژنو خواهد بود. این نشان می دهد که نظام سوریه می داند وزن نمایندگان مخالف در کنفرانس بسیار سبک است زیرا این برنامه و دستور کار در حقیقت دستور کار گفت وگو با قدرت های بین المللی در مذاکرات ژنو است.

7- ائتلاف ملی مخالفان نظام سوریه معتقدند دستور کار اصلی کنفرانس تشکیل دولت انتقالی و حذف بشار اسد و همه حلقه های نزدیک به او است. آنها مدعی هستند که عناصر نظام کنونی هیچ نقشی در آینده این کشور ندارند. مثل این است که آنها انتظار دارند تا هیأت سوری شرکت کننده در کنفرانس به ژنو آمده و کلید دمشق را دو دستی تحویل آنها دهد. اگر آنها خواستار سرنگونی و ریشه کنی نظام هستند پس چرا با اشراف سازمان ملل قرار است گفت وگویی بین مخالفان و نظام سوریه برگزار شود. همین نشان می دهد که تباین و تضادی آشکار در دستور کار دو طرف است که خروجی آن همان شکست مذاکرات است.

8- سوریه اکنون شاهد نبردهای مسلحانه گسترده ای بین مجموعه های مسلح این کشور است. تلاش بسیاری صورت گرفت تا این درگیری ها در آستانه کنفرانس ژنو 2 منجر به یکی شدن مجموعه های مسلح تحت حمایت سعودی شود اما این اتفاق به دلیل مقاومت گروه داعش عملی نشد. حامیان این گروه های مسلح و به خصوص سعودی ها امیدوار بودند تا با قدرت گیری جبهه موسوم به اسلامی که چندین گروه شبه نظامی را در خود جای داده است زمام امور در نبردهای سوریه را در دست گرفته و از سویی نشان دهد که سعودی ها با مجموعه های تروریستی همراهی نمی کنند اما این برنامه نیز تحقق پیدا نکرد. این شرایط هیچ گونه تغییر استراتژیکی برای مخالفان نظام ایجاد نکرد. از سوی دیگر برخی از گروه های اصلی مخالفان نیز نه تنها کنفرانس را تحریم بلکه از ائتلاف ملی نیز خارج شدند. این شواهد گویای آن است که در سطح سیاسی و نیز میدان نبردهای داخلی اختلافات شدیدی بین آنها وجود دارد از همین رو می توان ادعا کرد که نتایج کنفرانس هرگز به نفع مخالفان تغییر نخواهد کرد زیرا آمریکا تحت هیچ شرایطی مسئولیت هایی از قبیل به اصطلاح مبارزه با تروریسم را در کشوری به اهمیت سوریه به آنها واگذار نخواهد کرد لذا فرضیه کسب نتیجه و شکل گیری نوعی توافق تحت عنوان ایجاد دولت انتقالی و خروج بشار اسد از قدرت در کنفرانس بسیار دور و غیر محتمل است.

با همه این اوصاف قرار است کنفرانس ژنو 2 بدون ایران برگزار شود؛ آن هم در زمانی که اجرای توافقنامه ژنو و مذاکرات هسته ای ایران با 5+1 به بار نشسته و مفاد موافقتنامه کلید خورده است. از یک سو نوعی آرامش سیاسی به منطقه بازگشته و از سویی دیگر با حذف ایران در صدد بروز التهابی جدید هستند. عراق شاهد حملات ارتش این کشور علیه تروریسم القاعده و گروه داعش است. در یمن نیز اوضاع رضایت بخشی وجود ندارد و اگر از تحرکات انفصالی های جنوب آن چشم پوشی کنیم، این کشور نیز میدان تاخت و تاز تروریسمی است که یکی از قربانیان آن دیپلمات های ایرانی بوده اند. لبنان نیز اوضاعی بهتر از آن سه کشور ندارد و هر چند هفته یکبار پنجه مرگ و سیاهی تروریسم داعش و القاعده گلوی شهروندان این کشور را می گیرد.

در چنین اوضاعی قرار است کنفرانس ژنو 2 برگزار شود؛ کنفرانسی که بعید است دستاوردی برای مخالفان نظام سوریه داشته باشد بلکه ممکن است برای آن ها و حامیان منطقه ای نتیجه معکوس هم داشته باشد؛ با این فرض که اثبات شود ائتلاف مخالفان نظام سوریه فاقد رهبری میدانی در سوریه است و به پوششی برای مجموعه های تروریستی در سوریه و عراق تبدیل شده است تا آن ها تحت نام مبارزه با نظام سوریه شبکه های تکفیری خود را گسترش دهند. از همین رو بسیاری از کارشناسان حاضر در ژنو معتقدند از این کنفرانس چیزی دستگیر مخالفان نظام سوریه نخواهد شد بلکه نوعی ائتلاف منطقه ایی و بین المللی ایجاد می شود تا با جریان های تروریستی در سوریه و عراق مقابله شود در این صورت ائتلاف مخالفان برای ادامه حیات خویش راهی جز این ندارند که یا به آن منضم شده یا به راحتی از صحنه سیاسی سوریه حذف می شوند. همین محاسبات و تخمین های سیاسی باعث شده است تا گمانه زنی هایی تقویت شود که برگ برنده تهران عدم حضورش در کنفرانس است و ایران همچنان "غایب حاضر" ژنو 2 است. از همین رو این سوال با قوت هر چه بیشتر در اطراف برگزاری این کنفرانس وجود دارد که اگر چنین ائتلاف منطقه ایی ایجاد شود آنگاه جایگاه پادشاهی سعودی کجاست؟ و آیا حضور سعودی در کنفرانس ژنو 2 منجر به تعدیل سیاست هایش و یا حذف او در سانس بعدی تحولات خاورمیانه خواهد شد؟