روزی که بشار اسد درباره دموکراسی پرسید

دیپلماسی ایرانی: امسال سومین سالی است که دیپلماسی ایرانی یادداشت های سرکیس نعوم، نویسنده و روزنامه نگار مشهور لبنانی را که ماحصل سفر هر ساله وی به امریکا است، با هماهنگی او ترجمه و منتشر می کند. یادداشت هایی که در پی دیدارهای او با مقام های امریکایی در واشنگتن و نمایندگی های جامعه جهانی در نیویورک نوشته شده اند و به دلیل به روز بودن آنها اهمیت خاصی دارند. همانند همیشه نعوم نامی از مصاحبه کننده نمی آورد اگر چه سمت او را ذکر می کند، و به رویه همیشگی اش مصاحبه اش بیش از آن که مصاحبه باشد، گفت وگو و بحثی خواندنی است.

نعوم در مقدمه امسال یادداشت های خود آورده است: در طول 15 سال شاید هم بیشتری که هر سال در ماه مارس به واشنگتن سفر می کنم و نزدیک به پنج هفته ای را که هر سال در آن جا می گذرانم، به اداره های مختلف امریکایی و مراکز پژوهشی متنوع و صاحب نامی که ارتباطات بسیاری با سیاست خارجی و داخلی امریکا دارند، سر زده ام. امسال نیز به عادت هر ساله نزد همه آنها رفتم و به نیویورک که بعضی ها به آن لقب جهان داده اند، نیز سر زدم. با مقام های عالی رتبه نهادهای بین المللی چه اعضای سازمان ملل، چه دیپلمات های کشورهای مختلف و چه پژوهشگران مشهور مراکز پژوهشی فعال در ایالات متحده نیز دیدار کردم و همانند همیشه با برخی از چهره های ذی نفوذ در نهادهای امریکایی و حتی صهیونیستی هم دیدار کردم و به گفت وگو نشستم. در سلسله جدید از یادداشت هایم درباره شرق و غرب جهان عرب و همچنین تحولات خاورمیانه و کشورهای حوزه خلیج فارس، همچنین ایران اسلامی و ترکیه به طور مفصل خواهید خواند. البته افغانستان و پاکستان و کشوری که به تازگی تهدیدی برای امنیت ملی امریکا شده، یعنی کره شمالی نیز از قلم نینداخته ام. درگیری های فلسطینی – اسرائیلی را نیز فراموش نکرده ام.

در زیر سی و سومین بخش از سلسله نوشته های جدید سرکیس نعوم را می خوانید:

از منبع واقعا آگاه و از افراد نزدیک به دیپلماسی منطقه ای که در نیویورک ساکن است، پرسیدم: «آیا معتقدی که رئیس جمهور بشار اسد، خود تصمیم گیرنده اصلی در سوریه است یا این که او جزئی از حلقه تنگی است که پیرامون او شکل گرفته که شاید حتی با آنها هم برابر باشد؟» جواب داد: «فکر نمی کنم که او به تنهایی تصمیمی را بگیرد. به هر حال به یاد می آوری که ترکیه در مرحله ای تلاش کرد که بارها با او تماس بگیرد و مذاکرات و مناقشه های مفصلی را با مسئولان عالی رتبه سوری انجام داد که در بعضی از آنها بشار اسد شخصا با آغوش باز شرکت می کرد. در یکی از آنها احمد داوود اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه درباره دموکراسی و راه های انتقال به آن برای او توضیح داد. بشار از او راه انتقال از وضعیت فوق العاده به حالت مدنی قانونی را پرسید و این که چگونه می شود حکومت نظامی به حکومت مدنی تبدیل شود، چگونگی انتقال امور و چگونه تقسیم اختیارات میان ارتش و دیگر نهادهای قدرت و این که مثلا چگونه به پلیس انتقال یابد. مثلا پرسید این مساله در ترکیه چگونه اتفاق افتاد. اوغلو جواب داد: تو الآن در انتخابات ریاست جمهوری 95 یا 97 درصد آرای رای دهندگان را به دست می آوری. ولی در انتخابات آزاد و دموکراتیک ممکن است 35 درصد آرا را به دست آوری. اما مشروعیت قانونی و پشتوانه حمایت قانون اساسی از تو بیشتر و بزرگتر از زمانی است که می گویی 95 یا 97 درصد آرا را به دست آورده ای. اسد نظر داد: یعنی دستاورد دموکراسی این است که امکانی به وجود می آورد که رئیس جمهور، رئیس جمهوری بازنشسته باشد. حقیقتش این است که نه من فهمیدم و نه کسانی که با او نشسته بودند فهمیدند که آیا او از این طرح خوشش آمد یا خیر. قطعا آن چه در آوریل 2011 در آخرین تلاش هایی که اوغلو برای تفاهم با اسد انجام داد که مشهور است، بشار پاسخی به او نداد و اختلاف ها جدی و حادی وجود داشت.»

نظر دادم: «ترکیه نشان داد که به دگرگون شدن نظام سوریه کمک می کند که می توانست برای کشورهای عربی این فرصت را به وجود آورد که با دشمنانشان رویارو شوند، از جمله عربستان و مصر، دو کشوری که مدت ها بود روابط نزدیک و محبت آمیزی با ترکیه نداشتند. اما نتوانست آن طور که باید کمکی به آنها بکند شاید هم نتوانست.» جواب داد: «شاید ترکیه در مواضع و اظهارات علنی مسئولانش سقف انتظارات سوری و عربی و شاید هم بین المللی را بالا برد. اما حتی یک روز هم نگفت که دخالت نظامی خواهد کرد یا این که در مقام مخالفان اسد در سوریه برای مبارزه با اسد و حکومتش برخواهد آمد. همیشه به مخالفان چه در دمشق چه در استانبول چه در آنکارا گفته است که این به شما بر می گردد که اعتراض کنید و اوضاع را تغییر دهید. به هر حال این وظیفه هر کدام از شماست که کار خودش را بکند نه وظیفه ما. برای همین آنها تلاش کردند که بتوانند در استانبول و قاهره و آنکارا و دوحه دستاوردی در متحد کردن آنها داشته باشند. اما می دانی متحد کردن آنها کار آسانی نیست و رسیدن به این هدف از راه های دموکراتیک آن هم بعد از سال ها استبداد و سرکوب کار بسیار سختی است.»

پرسیدم: بارزترین عواملی که باعث عدم یکپارچگی مخالفان می شود، چیست؟ جواب داد: «عدم عادت اعضای مخالفان به کار مشترک. تقسیم بندی های طایفه ای و مذهبی و قومی و دوگانه در میان آنها وجود دارد. مثلا قطر مخالفان مقیم در امریکا را انتخاب کرد، مثل هیتو که 30 سال رئیس دولت انتقالی در سوریه بوده، همان دولت مخالفان، ائتلاف ملی مخالفان با همه تنوع و تقسیم بندی هایشان او را به عنوان رئیس دولت انتحاب کرد. معاذ الخطیب، رئیس ائتلاف مذکور شخص معتدل و قابل قبول همگان است یا این که اکثر آنها توسط قطر از رسیدن به این سمت دور شدند.»

پرسیدم: «چرا قطر این کار را کرد در حالی که نسبت او با تحولات سوریه در یک محور واحد با ترکیه و در عین حال عربستان و امارات و اردن است. شاید محور دیگر اختلافاتی بر سر ابزارها داشته باشند اما اختلافی بر سر اهداف ندارند؟» جواب داد: «حقیقتش نمی دانم.»

نظر دادم: شاید قطر می خواهد رقیب نقش رهبری "سوری" وابسته به عربستان باشد. آیا بر این باور نیستی که مخالفان سوری باید بیشتر متحد شوند و روابطشان را با داخل سوریه به خصوص نظامی ها و افراد غیر نظامی تقویت کنند؟ جواب داد: «مساله مرغ و تخم مرغ است؟ اگر آنها در خارج متحد بودند و با همه اعتماد به یکدیگر کار می کردند و برای اجرای برنامه های ملی شان اصرار و توافق داشتند، می توانستند بر داخل کشورشان تاثیر بگذارند. تو یک خورده پیش از من پرسیدی آیا اردوگاه های آموزش نظامی به مخالفان سوری یا همان "ارتش آزاد سوریه" در ترکیه و اردن وجود دارند؟ حقیقتش این است که من اطلاعاتی در این زمینه ندارم.»

پرسیدم: «آیا ترکیه با جبهه النصره ارتباط دارد؟» جواب داد: «خیر.» گفتم: «من معتقدم که بسیاری از اعضای آن چند هزار نفر از آنها مبارزان تندرو هستند. اما به رغم آن چه کسی 60 درصد از اراضی سوریه را از تسلط حکومت اسد خارج کرد، یا نیروهای چه کسی بر این منطقه تسلط دارد. آیا اکثریت ملت سوریه این کار را کردند؟»