مذاکرات ژنو نقطه عطف 10 سال اخیر

دیپلماسی ایرانی: مذاکرات ژنو با وجود خوشبینی اولیه ناکام ماند و به دور بعد موکول شد. رسانه ها وزیر خارجه فرانسه را عامل "بلوکه شدن" مذاکرات خواندند. به گفته وزیر خارجه ایران، مذاکرات اتمی در برخی موارد با توافق و در مواردی دیگر با عدم توافق همراه بودند. محمد جواد ظریف تاکید کرد که بین گروه 5+1 اختلاف نظر وجود دارد و افزود که تندترین موضع را لوران فابیوس، وزیر خارجه فرانسه داشته است. لوران فابیوس، وزیر خارجه فرانسه گفته:" چنین تفاهم نامه ای با توجه به مسائل حل نشده مربوط به رآکتور آب سنگین اراک یا چگونگی تبدیل اورانیوم ۲۰ درصد غنی شده به ۵ درصد، قابل پذیرش نیست." وزیر خارجه فرانسه هم چنین نسبت به "بازی های فریبکارانه" ایران هشدار داد و خواستار در نظرگرفتن نگرانی های امنیتی اسرائیل شد. مواضع فابیوس واکنش انتقادی کشورهای غربی را به دنبال داشت و دیپلمات های حاضر در ژنو، وی را متهم به تغییر مسیر مذاکرات و تلاش برای طولانی کردن روند گفتگو ها کردند. به اعتقاد آنها، آمریکا خواستار به نتیجه رسیدن گفتگوها در بازه زمانی کوتاه تر است تا مخالفان مذاکره و گروه های تندرو مانعی در مسیر آن ایجاد نکنند. خبرگزاری ایسنا در همین چارچوب نوشته که جان کری، وزیر خارجه آمریکا موضع انتقادی خود در قبال اظهارات لوران فابیوس را به دولت فرانسه منتقل کرده است. آن گونه که خبرنگار اعزامی "ایسنا" به ژنو می گوید، آمریکا موضع فرانسه را مانع دستیابی به نتیجه بهتر مذاکرات اتمی دانسته است. با این همه، وزرای خارجی کشورهای ایران، آلمان و انگلستان و همچنین کاترین اشتون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به همراه جان کری روند مذاکرات را مثبت ارزیابی کردند. گرچه کسی انتظار نداشت در این دور از مذاکرات تفاهم نامه ای نوشته و امضا شود. اما فرایند سریع و فشرده مذاکرات و حضور وزرای خارجی شش کشور، آلمان، فرانسه، انگلستان، آمریکا، روسیه و چین بدون برنامه ریزی قبلی رسیدن به یک توافق و امضای تفاهم نامه را محتمل تر کرد. با این حال سعید خالوزاده کارشناس مسایل اروپا در گفت وگو با دیپلماسی ایران نیز با مثبت ارزیابی کردن فرایند مذاکره بر این عقیده است که بازه زمانی ده روز فرصتی برای اعضای 5+1 بوده تا به یک انسجام و هماهنگی درونی دست یابند. او معتقد است در حال حاضر توپ در زمین اعضای طرف مذاکر کننده با ایران است. آنچه در ادامه می آید، گفت وگو با این استاد دانشگاه در خصوص مذاکرات ژنو و آینده آن است:

در ابتدا صحبت از مثبت بودن فرایند مذاکرات مطرح بود و رسانه های هم  از یک توافق بزرگ گزارش می دادند، به نحوی که پس از حضور آقای کری و همچنین آمدن وزیر امور خارجه روسیه و نماینده چین، همه، کار را تمام شده می دانستند؛ اما در این میان اظهارات وزیر امور خارجه فرانسه موجب نرسیدن به یک توافق شد. بر این اساس شما آینده مذاکرات را با توجه به موضع گیری های فرانسه را چگونه می بینید؟

فکر می کنم روند مذاکرات خیلی خوب پیش رفت و اظهارات مثبتی از سوی همه طرفین مطرح شد. به هر حال همه منتظر حاصل شدن یک توافق بودند که به امضا برسد، تا جایی که خانم اشتون به عنوان هماهنگ کننده گروه  5+1 از وزارت کشورهای خارجی شش کشور دعوت کردند با آمدنشان به ژنو، پیش نویس تفاهم نامه را مورد برسی و در نهایت امضا کنند. این مساله به خودی خود نشان می دهد که مذاکرات بسیار مثبت بوده و به این مقطع رسیده است. در حالی که سفر وزرای خارجی به مذاکرات در دستور کار نبوده و این روند غیرمنتظره بود. دلیلش هم مذاکرات خانم اشتون با آقای ظریف بود. اگر بخواهیم از این منظر به موضوع نگاه کنیم یک تحول و نقطه عطف طی ده سال اخیر حاصل شده است. همه اینها نشانه های خوب است و نشان داد که طرفین به یک توافق نهایی نزدیک می شوند ولی در نهایت به خاطر برخی اختلافات و مواضعی که از سوی فرانسوی های اعلام شد، ترمزی در این روند کشیده شد که خود این منجر به غافلگیری طرفین شد. در نهایت این مذاکرات به توافق نامه کتبی منجر نشد و این خلاف چیزی بود که همه پیش بینی می کردند. باید منتظر مذاکرات در 20 نوامبر باشیم.

اگر فرانسه بخواهد بر مواضعش پافشاری کند، این پیش بینی هست که در دور جدید باز به توافق نامه ای ختم نشود؟

البته این نظر را ندارم. به خاطر اینکه اول این مذاکرات صرفا با فرانسه نیست و با کشور شش کشور و خانم اشتون رییس دیپلماسی اتحادیه اروپا است. فرانسه یک کشور در میان کشورهای اروپا است و کشور خط دهنده و بزرگتری هم نیست. آمریکاست که بیشترین نقش را در مذاکرات دارد و مواضع وزیر امور خارجه آمریکا بیشتر از همه مهم است. منتها این را شاید بتوان تحت عنوان چانه زنی متصور شد. به گونه ای که فرانسوی خواسته اند با ایدها و مواضعشان و مخالفت با برخی از مفاد تفاهم نامه، به چانه زنی بیشتری دست بزنند و از ایران بخواهند که امتیازهای بیشتری را ارایه کند. فکر می کنم به دلیل اینکه مذاکرات توسط گروه 5+1 به نمایندگی از کشورهای شورای امنیت و جامعه جهانی انجام می شود، موضع یک کشور نمی تواند مانع از رسیدن به تفاهم شود. شاید هم علت دیگر این باشد که سرعت این دوره از مذاکرات زیاد و طبیعی بود که طرفین وارد تفاهم نامه نشوند. کمااینکه هیچ بحثی هم مطرح نبود که وزرای خارجی شش کشور سریع السیر به ژنو دعوت بشوند و به طور مستقیم وارد مذاکرات شوند.

خواسته های طرف مقابل به خواسته های، آژانس انرژی اتمی، آمریکا اتحادیه اروپا  و شورای امنیت دسته بندی می شود، آیا می توان بر اساس این دسته بندی بیان کرد که پاسخ دادن به خواسته های آمریکا و اتحادیه اروپا می تواند تامین کننده خواسته های آژانس و شورای امنیت باشد؟

 به نظرم این کشورها_ آمریکا و اعضای اتحادیه اروپا _ ممکن است در کلیات دیدگاه و نظر یکسان داشته باشند اما یکسانی دیدگاه ها در جزیات موضوع نخواهد بود. یعنی هر کشوری دیدگاه خودش را دارد. دیدگاه آمریکا با روسیه و چین در بسیاری موارد متفاوت است و حتی میان کشورهای اروپا نیز در جزییات تفاوت دیدگاه وجود دارد. و این اختلاف نظرات باز جمع بندی و هماهنگی میان کشورهای 5+1 را مشکل می کند. هر کشوری می خواهد هم نقش خودش را برجسته کند و هم امتیازهای بیشتری را به دست آورد. در شرایط فعلی توپ در زمین گروه 5+1 است. و در اخبار و نظرات منتشر شده در خصوص ژنو هم مطرح شد که در درون این گروه اختلاف نظرها وجود دارد و فرانسه را مورد پرسش قرار داده اند. فرانسه باید موضع خودش را منعطف تر کند و در چارچوب این گروه گام بردارد تا اینکه نتیجه ای حاصل شود.

آیا ایران می تواند در صورتی که باز هم شاهد کارشکنی از سوی فرانسه بود، به نشانه اعتراض خواستار کنارگذاشتن فرانسه از گروه کشورهای مذاکره کننده باشد؟

فکر نمی کنم اینگونه باشد. اگر فرانسه از سوی دیگر اعضا کنار گذاشته شود عملا به معنای اختلاف نظر بسیار بزرگ میان کشورهای اروپایی از یک طرف و میان گروه 5+1 از طرف دیگر است. اگر فرانسه کنار گذاشته شود، موقعیت تاثیرگذاری خود را از دست می دهد. فرانسه زمانی می تواند فرانسه و تاثیرگذار باشد که داخل این گروه حضور داشته و هم با ایران و هم با کشورهای عضو به بحث و تبادل نظر بپردازد.  کنار گذاشتن موجب منزوی شدن فرانسه می شود.

چه آینده ای را برای دوره مذاکرات آینده متصور هستید؟

نسبت به آینده مذاکرات خوش بین هستم گرچه نشانه های منفی از گوشه و کنار دیده می شود. اما دیدگاهم این است که در طی این ده روز طرفین فرصت بیشتری خواهند داشت تا بتوانند موضوع را با فراغ بال بیشتری مورد ارزیابی قرار داده و دیدگاهایشان را به یکدیگر نزدیک کنند. فکر می کنم در چارچوب کار و توافق ایجاد شده به طور طبیعی به این توافق خواهیم رسید. به ویژه در این ده روز وظیفه کشورهای 5+1 بیشتر خواهد بود که بخواهند میان خودشان انسجام و هماهنگی را ایجاد کنند.

انتشار اولیه: یکشنبه 19 آبان 1392 / باز انتشار: پنجشنبه 23 ابان 1392