شرایط برای بازیگری ایران فراهم است

دیپلماسی ایرانی: اخضر ابراهیمی، فرستاده ویژه دبیر کل سازمان ملل در امور سوریه این روزها به خاورمیانه سفر کرده است تا بتواند راهی برای بازکردن گره کور بحران سوریه بیاید. ماههاست که کشورهای غربی تلاش می کنند که کنفرانس ژنو 2 را برگزار کنند تا راه حلی برای بحرانی که روز به روز تشدید می شود بیابند ولی تاکنون نتوانسته اند مقدمات این کنفرانس را فراهم کنند و به توافقات اولیه دست یابند و گروهها و کشورهای مختلف را برای شرکت در این کنفرانس راضی کنند. اخضر ابراهیمی در سفر به ایران روز گذشته با محمد جواد ظریف، وزیرامورخارجه کشورمان و امروز با حسین امیرعبدالهیان، معاون عربی و آفریقای وزارت خارجه دیدار و بر ضرورت حضور ایران در نشست ژنو 2 تاکید کرد. وی قرار است فردا دوشنبه برای دیدار با مقامات رسمی و نیز رهبران گروه های معارض راهی دمشق پایتخت این کشور شود. وی قرار است علاوه بر مقامات رسمی سوریه دیدار کند با رهبران گروه های معارض نیز به گفتگو بنشیند. در مورد این سفر و وضعیت کنفرانس ژنو 2 با محمد شریعتی دهاقان، تحلیلگر مسائل خاورمیانه و رایزن سابق فرهنگی ایران در سوریه گفتگو کرده ایم که در زیر می خوانید:

آقای اخضر ابراهیمی، فرستاده ویژه دبیر کل سازمان ملل در امور سوریه اخیرا به ایران سفر کرده است. به نظر شما این سفر با چه هدفی صورت گرفته است؟

آنچه اعلام شده است این است که اخضر ابراهیمی در راستای تمهیدات برگزاری کنفرانس ژنو 2 به ایران سفر کرده است. همانطور که اخضر ابراهیمی در سخنان خود اشاره کرده است حضور ایران در نشست ژنو 2 طبیعی و ضروری است.طبیعی است از این جهت که ایران جزو کشورهای موثر منطقه است و ضروری است از این جهت که ایران جزو کشورهای موثر در مسئله سوریه است و بدون ایران امکان حل بحران کنونی وجود ندارد. بنابراین اخضر ابراهیمی به دنبال این است که ایران در کنفرانس ژنو 2 شرکت کند چرا که می داند وجود ایران در مذاکرات مربوط به بحران سوریه ضروری است.

چه تحولی رخ داده که برخلاف کنفرانس ژنو1 اکنون از ایران برای حضور در این کنفرانس استقبال می شود؟

ایران در کنار عربستان سعودی در کنفرانس ژنو 1 حاضر نبودند. در حال حاضر این نکته مطرح می شود که برای تعادل و دستیابی به یک راه حل هم ایران و هم عربستان در کنفرانس ژنو 2 حاضر باشند. روابط اخیر ایران با کشورهای غربی به خصوص ایالات متحده نیز زمینه ها را برای این مشارکت آماده تر ساخته است.

مخالفت هایی با حضور ایران در این کنفرانس مطرح است این مخالفت ها در چه حوزه ای است؟

معارضین سوری و کسانی که در برگزاری کنفرانس ژنو2 موثر هستند هنوز در مورد این که آیا از ایران برای حضور در کنفرانس دعوت کنند یا برای حضور ایران شرط بگذارند تردید دارند. شرطی که برای ایران مطرح می شود این است که ایران باید کنفرانس ژنو 1 را با تمام بندهای آن قبول کرده باشد. چرا که کنفرانس ژنو 2 برای پیاده سازی توافق های ژنو 1 برگزار می شود. اما تاکنون هنوز در مورد زمان برگزاری کنفرانس ژنو 2 و حضور ایران هیچ چیز قطعی نشده است. در ابتدا اواخر ماه آینده به عنوان زمان برگزاری این کنفرانس مطرح می شد و حالا بحث هایی در مورد ماه دوم سال آینده میلادی مطرح می شود.

چرا این کنفرانس مدام به تعویق می افتد؟

به این دلیل که اطراف مختلف بحران آمادگی برای پذیرش و اجرای یک توافق و راه حل را ندارند. به خصوص معارضین سوریه که هم دچار تشتت هستند و هم گرفتار جناح های تندروی سوریه هستند و به نظر می رسد که آنها باید تکلیف خود را با این گروههای تندرو روشن کنند. در حال حاضر دو گروه تندروی مهم در بین معارضین سوری فعال هستند یکی جبهه النصره است که با القاعده مرتبط است و دیگری گروه «داعش» که نام آن مخفف «دولت اسلامی عراق و شام» است و حتی با جبهه النصره نیز درگیر شده است.

اهمیت برگزاری این کنفرانس از چه جهت است؟

همانطور که می دانید سازمان ملل اخیرا اعلام کرده که برای رساندن کمک های امدادی به مردم سوریه دچار مشکل است چرا که دو هزار گروه مسلح در سرتاسر سوریه حضور دارند و این مسئله می تواند بسیار مخرب برای آینده سوریه باشد. به نظر می رسد که بحران سوریه از حالت یک نزاع سیاسی و نظامی خارج شده و به یک تراژدی انسانی در آمده است. خصوصا با توجه به شروع فصل سرما که پناهندگان و آوارگان سوری در داخل و خارج سوریه را با مشکلات زیادی مواجه می کند. به اعتقاد من تمام کشورها از جمله ایران باید تلاش کند که وضع کنونی در سوریه بهبود یابد و بحران فاجعه آمیزی که در سوریه در جریان است و تا سالها گریبان این کشور و منطقه را  خواهد گرفت کاهش یابد.

تا چه اندازه به توافقات ژنو 1 عمل شده که برگزاری کنفرانس ژنو 2 امیدوار کننده باشد؟

هیچ کدام از توافقات ژنو 1 اجرایی و پیاده نشده است. یکی از این توافقات آتش بس و حل مسائل انسانی است. مسئله دیگر تشکیل دولت موقت بوده است که به نظر می رسد که این دولت موقت باید دارای اختیارات کامل باشد تا بتواند از شدت بحران بکاهد ولی به نظر می رسد که حکومت سوریه قبول نمی کند که این دولت موقت در مورد ارتش و در زمینه تامین امنیت اختیارات داشته باشد و اعلام می کند که این دولت موقت فقط می تواند در زمینه حل مشکلات و مسائل اقتصادی فعال باشد. حکومت سوریه می خواهد که دولت موقت نیز همانند دولت های دیگر در سوریه بدون اختیارات کامل باشد و در مورد ارتش و مسائل امنیتی بی اختیار باشد. این مسئله به یکی از نقاط اختلاف تبدیل شده است و روسیه نیز هنوز به این نتیجه نرسیده است که باید به نظام سوریه فشار بیاورد که این مسائل را بپذیرد. در حالی که در مورد مسئله سلاح های شیمیایی سوریه که از بین بردن آنها به نفع اسرائیل هم بود هم آمریکا و هم روسیه توافق داشتند و به حکومت سوریه برای پذیرش آن فشار آوردند و بشار اسد چاره ای جز پذیرش این مسئله نداشت.

بنابراین دو قدرت آمریکا و روسیه هنوز در مورد توافقات کنفرانس ژنو1 به توافق محتوای نرسیده اند و فقط به دنبال این هستند که نشان دهند که در مورد حل این بحران فعال هستند و از خود رفع مسئولیت کنند. اما مشکل اصلی این است که نه روسیه و نه آمریکا آلترناتیوی برای حکومت بشار اسد نیافته اند. به محض این که آلترناتیو مناسب و قابل قبولی از منظر بین المللی و منطقه ای برای حکومت بشار اسد پیدا شود، بشار اسد نمی تواند در مقابل فشارهای منطقه ای و جهانی دوام بیاورد.

از زمان برگزاری کنفرانس ژنو 1 تاکنون وضعیت مخالفان چه تغییری کرده است؟

چنانچه اشاره کردم معارضین سوریه دچار تشتت هستند و گروههای تندرو در میان آنها نفوذ جدی دارند و در صحنه عملیاتی سوریه حضور پررنگی دارند. خواه ناخواه ارتش آزاد و ائتلاف مخالفین برای این که بتوانند در عرصه بین المللی جایگاهی بیابند باید به سوی یک سره کردن کار در سوریه پیش بروند. یعنی آنها باید بتوانند بر مناطق آزاد شده سطیره یابند تا بتوانند دست بالا در تحولات پیدا کنند وگرنه نه جامعه بین المللی نه جبهه النصره را می پذیرد و نه دولت اسلامی عراق و شام. دیر یا زود این درگیری ها باید به یک سرانجام برسد.  تا الان هم درگیری هایی رخ داده است. اخباری در مورد کشته شدن رهبر جبهه النصره منتشر شده است ولی چه فرمانده جبهه النصره کشته شده باشد چه نشده باشد این درگیری باید روی زمین صورت گیرد تا سیطره ارتش آزاد و ائتلاف مخالفان صورت گیرد تا بتوانند در تحولات سیاسی نیز نقش بازی کنند. اما در حال حاضر از آنجایی که درگیری به حدی نیست که نه نظام بتواند کار را یکسره کند و نه مخالفان توانسته اند قدرت را در دست بگیرند؛ به این دلیل هیچ کدام از دو طرف تمایلی به مذاکره و حل مسائل ندارند. بشار اسد تمایل بیشتری برای مذاکره دارد چرا که قدرت تصمیم گیری یکجانبه برای سیطره بر بعضی مناطق دارد در مقابل مخالفین که در موضع ضعف قرار دارند. اما این به این معنا نیست که اگر مخالفین در موضع ضعف هستند غرب قبول کرده است که همین نظام بشار اسد به کار خود ادامه دهد و بر سر قدرت بماند.

حضور ایران در کنفرانس ژنو 2 تا چه اندازه می تواند مفید باشد؟

به نظر می رسد فضای کنونی بهترین فرصت برای ایران است که راه حل سیاسی ارائه کند. عربستان از اجرای نقشه های خود ناامید شده و سرخورده است. ترکیه نیز به نظر می رسد در حال تجدید نظر در رفتار خود در قبال ایران و عراق است و در حال کوتاه آمدن از خواست های خود در مورد سوریه است. بنابراین در شرایط کنونی اگر ایران بتواند طرح سیاسی قابل قبولی ارائه کند، به عنوان راه حل مورد توجه قرار می گیرد. ایران در مورد استفاده از سلاح های شیمایی  نیز مواضع خوبی انتخاب کرده است و قبل از دیگران در این مورد موضع گیری کرده است بنابراین می تواند در مورد پایان بحران و یافتن یک راه حل نیز فعالانه وارد این کنفرانس شود.

شما به طرح قابل قبول اشاره کردید. چنین طرحی چه مسائلی را باید در نظر بگیرد؟

من قبلا اشاره کردم که چنین طرحی باید دارای چارچوب مشخصی باشد به این معنا که مثلا حکومتی بر سرکار بیاید که از یک سو مورد تایید ایران باشد و از سوی دیگر بر حضور بشار اسد در انتخابات ریاست جمهوری آینده تاکید نکند. ایران می تواند عناصر قابل قبولی برای حکومت معرفی کند که مورد توجه میانه روها در بین مخالفین و حکومت سوریه قرار گیرد.

تهیه کننده: تحریریه دیپلماسی ایرانی/ 16

انتشار اولیه: یکشنبه 5 آبان 1392/ باز انتشار: پنجشنبه 9 آبان 1392