پیش بینی ری تکیه از آینده پیش روی روحانی

دیپلماسی ایرانی: اکنون جمهوری اسلامی، رئیس دولت جدیدی دارد: او مدام لبخند می زند و می گوید میانه روی را دنبال خواهد کرد. نمایندگان خسته و دلمرده ای که یک دهه گذشته را با حل و فصل مساله هسته ای ایران سپری کرده اند – دوره ای که در آن حسن روحانی نیز برای مدتی ریاست مذاکرات هسته ای از جانب ایران را بر عهده داشت- اکنون خوش بین شده اند .
به خاطر آوردن این نکته اهمیت دارد که دیپلمات های آمریکایی که با موضوع ایران دست و پنجه نرم می کنند، با یک سردرگمی بنیادین در مورد ماهیت این کشور اسلامی مواجه هستند. ایالات متحده به کنار آمدن با رهبران عرب فرصت طلب عادت کرده، اما هنوز نتوانسته با روحانیونی که ایدئولوژی را بسیار جدی قلمداد می کنند، کنار بیاید. بارها ، مردان قابل اعتنایی به پست های عالی در ایران با حکومت دین سالار دست یافته اند اما پراگماتیسمی که آنها از آن دم می زدند تحت تاثیر ایدئولوژی قرار گرفت که انقلاب با آن بنیانگذاری شده است. اکنون باید دید آیا روحانی می تواند از موانعی که پیش روی همتایان اسبق اش قرار داشت، عبور کند یا خیر.
جهان عرب، رهبران مستبدی به خود دیده که شهوت آنها برای قدرت در زبان ایدئولوژی تفسیر می شود که در واقع به طور کامل آن را درک نمی کنند. جمال عبدالناصر، از سوسیالیسم عربی سخن می گفت در حالی که هدف او تکریم از مصر و تجلیل از خود به عنوان مرد قدرتمند منطقه بود. صدام حسین و هر دو اسدها ، پرچم حزب بعث را بر افراشتند تا رژیم های خود را توجیه کنند.

با توجه به این تعهد های ایدئولوژیک کم عمق، هم ترازی استراتژیک آنها اغلب سیال بودن خود را به اثبات می رساند. تمامی این رهبران می خواستند در صورتی که ایالات متحده به اهداف آنها جامعه عمل بپوشاند، با این کشور معامله کنند.
اما انقلاب اسلامی 1979، رژیمی منحصر به فرد را  در خاورمیانه مدرن را معرفی کرد. جمهوری اسلامی هدف خالی کردن منطقه از برخی نیروها را در سر دارد. باوجود هزینه ها، ایران علیه نیروهایی که آنها را ناحق می داند و به خصوص ایالات متحده و شرکایش، تلاش می کند. ایران خود را کشور پیشتازی می داند که می خواهد تبعیض را از میان برداشته و عدالت را حاکم کند. پایبندی به عقاید ضد امپریالیستی و ضد صهیونیستی، سنگ محک دینداری در ایران به شمار می رود .

البته هیچ کشوری نمی تواند تنها با اتکار بر ایدئولوژی به حیات خود ادامه دهد. ایران باید اقتصاد خود را به پیش ببرد و پاسخگوی درخواست های منطقه ای باشد. همچنین ایران باید با دشمنان ناخوشایند خود نیز وارد معامله شود. جوانان و قشر متوسط ایران زمانی که فرصتی به دست می آورند به سیاستمداری که وعده تعدیل شرایط را داده، رای می دهند. بخشی از حکومت دین سالار نرم کردن لبه های تیز عقاید و پاسخ به اشتیاق عوام الناس برای زندگی عادی است. روسای جمهور در ایران از علی اکبر هاشمی رفسنجانی گرفته تا محمد خاتمی اصلاح طلب به گشایش فصل نوینی از ایجاد توازن بین الزام های انقلابی با نگرانی های ملموس خود امیدوار بودند. اما آنها در ترسیم این چرخه موفق نشدند.

روحانی با ورود خود به عرصه سیاست، جدیدترین سیاستمداری است که می خواهد این توازن دشوار را برقرار کند. شگرد و ابتکارهای او باید متاثر از ایدئولوژی جمهوری اسلامی باشد. یکی از تراژدی ها این است که اغلب در جمهوری اسلامی، پراگماتیسم از دفاتری ناشی می شود که تابعی از کانون های قدرت غیر منتخب به شمار می روند. شاید وضعیت اقتصادی ایران در نهایت پیروزی روحانی را رقم زده باشد و وی تا حدودی از قدرت مانور در پرونده هسته ای بهره مند باشد. اما همچنان مقام معظم رهبری تصمیم گیری نهایی را بر عهده دارند.

آمریکا به تعامل با رهبران عرب بدگمان و عیب جو که معمولا به نفع خود به هر اصلی خیانت می کنند، خو گرفته است. ضرب المثلی می گوید که این مردان اهل معامله هستند. شاید جمهوری اسلامی دیگر آن بازیگر رادیکال سال های 1980 نباشد، اما آنقدرها هم میانه رو نیست.

در ماه های پیش رو، روحانی و دیپلمات هایش به طور غیر قابل اجتنابی از تمایل به معامله سخن خواهند گفت. نباید احتمال یک توافق محدود که بخشی از اضطراری ترین نگرانی ها در مورد برنامه های هسته ای ایران در آن گنجانده می شود را نادیده گرفت. در صورتی که چنین معامله ای انجام شود، باید از آن استقبال کرد. اما در پس پرده این خوش بینی ها؛ بی اعتمادی و خصومت ورزی با ایالات متحده در سطوح عالی قدرت در ایران همچنان به چشم می خورد. گونه ای از دشمنی که در سه دهه اخیر همواره در بطن ایدئولوژی انقلابی قرار داشته است.

نویسنده: ری تکیه، عضو شورای روابط خارجی آمریکا

منبع: نیویورک تایمز/ تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: یکشنبه 25 مرداد 1392/ بازانتشار: سه شنبه 29 مرداد 1392