میزان چالش ها در سیاست خارجی بی سابقه است

دیپلماسی ایرانی: شمارش معکوس برای برگزاری یازدهمین دور از  انتخابات ریاست جمهوری آغاز شده است. درست در روزهایی که زمزمه هایی در خصوص احتمال ائتلاف میان برخی کاندیداها به گوش می رسد، رسانه های غربی نیز بیش از پیش به پیش بینی نتیحه انتخابات در ایران و احتمال تغییر رویکرد دولت جدید در حوزه سیاست خارجی می پردازند. بحث تحریم ها و تحولات جدیدی که از دو سال گذشته منطقه خاورمیانه و جهان اسلام را تحت تاثیر قرار داده احتمال در نظر گرفته شدن برنامه های کاندیداها در حوزه سیاست خارجی را پررنگ تر از انتخابات پیشین کرده است. در میان نام 8 مردی که نام آنها از کانال شورای نگهبان به عنوان تاییدشدگان برای حضور در انتخابات ریاست جمهوری رد شد نام یکی از وزرای خارجه سابق ایران در سالهای ابتدایی انقلاب و دولت سازندگی به چشم می خورد. پزشکی که سیاستمدار است و همزمان به تاریخ علاقه ای شگرف دارد. وی در اهمیت مطالعات تاریخی برای حرفه سیاستمداری می گوید:هر کسی که بخواهد سیاست را خوب بفهمد، باید تاریخ بداند. اگر تاریخ نداند، راه بجایی نمی برد.

دکتر علی اکبر ولایتی در 4 تیر ماه 1324، در رستم آباد، یکی از 33 روستای شمیران در خانواده متوسط به دنیا آمد. دوران ابتدایی و دوره نخست دبیرستان را همانجا گذراند و در دوره دوم دبیرستان به دبیرستان جم قلهک رفت. او در سال 1342 دیپلم طبیعی گرفت و در سال 1343 در کنکور سراسری، رتبه 49 کشوری را به دست آورد و در رشته پزشکی دانشگاه تهران پذیرفته شد. دکتر ولایتی، از سال 1342 در مدرسه قائمیه و سپس در دبیرستان جهان آرای قلهک تا سال 1350 به تدریس اشتغال داشت. وی تخصص اطفال را در مرکز طبی کودکان دانشگاه تهرن و فوق تخصص بیماری های عفونی را در دانشگاه جان هابکینز آمریکا گذراند.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مدتی معاون وزارت بهداری بود، در دوره اول مجلس به نمایندگی مردم تهران انتخاب شد و سپس به مدت شانزده سال، در دوره های ریاست جمهوری حضرت آیت الله خامنه ای و  آقای هاشمی رفسنجانی ، به عنوان وزیر خارجه مشغول همکاری بوده و از این حیث،پرسابقه ترین وزیر جمهوری اسلامی به شمار می آید.

پس از دوم خرداد 1376، راهی بیت مقام معظم رهبری شد و مشاور بین الملل ایشان گردید و هم اکنون نیز در این سمت  انجام وظیفه می کند. دکتر ولایتی در بعضی از شوراهای مهم کشوری همچون شورای عالی انقلاب فرهنگی، مجمع تشخیص مصلحت نظام و بنیاد دائره المعارف اسلامی شرکت داشته و عضو رسمی میباشد. دیپلماسی ایرانی در راستای وظیفه اطلاع رسانی خود از همه کاندیداهای ریاست جمهوری برای تشریح سیاست خارجی خود دعوت به مصاحبه کرده است.پیش از این  مصاحبه با آقایان حسن روحانی و سید محمد غرضی منتشر شد. متن گفتگو اختصاصی با دکتر علی اکبر ولایتی را در زیر می خوانید:  

شما تا چه اندازه مشکلات جاری اقتصادی کشورمان را منبعث از تحریم های بین المللی می دانید؟ چه راهکاری در زمینه سیاست خارجی برای مقابله با تحریم ها در نظر دارید؟

ابتدا باید عرض کنم که از ابتدای انقلاب اسلامی ما با تحریم های متنوع غرب روبرو بوده ایم و خوشبختانه توانسته ایم با این پدیده مقابله کنیم. ما با تحریم های زیادی در طول جنگ تحمیلی روبرو بودیم و با استعانت از خداوند متعال و با تکیه بر نیروی جوان کشور به ویژه رزمندگان سلحشورمان توانستیم بر قوای صدام غلبه و توطئه های دشمنان را در زمینه های مختلف خنثی نماییم.

 البته طی چند سال گذشته تحریم های بین المللی و یکجانبه جدید تری علیه کشورمان اعمال شده است. این تحریم ها ظالمانه است و بر خلاف ادعای تصویب کنندگان آنها، به هدف ایجاد فشار بر اقشار مختلف مردم تنظیم شده است. طبیعتا این تحریم ها بر اقتصاد ایران تاثیر گذاشته و تضییقاتی را برای مردم ما به وجود آورده است.لذا باید به دور از شعار، تبعات این تحریم ها را بررسی و آثار آن را پیش بینی می کردیم. به هر حال بخش عمده ای از مشکلات اقتصادی کنونی ناشی از تبعات نامناسب اتخاذ تنش داخلی است.

 البته به زعم من اگر ما عملکرد اقتصادی بهتری می داشتیم و تصمیمات اقتصادی  بر مبنای قانون و با درایت اتخاذ می شد با مشکلات بسیار کمتری روبرو بودیم. همان طور که گفتم پدیده تحریم برای ما جدید نیست و سالها با آن مواجه بوده ایم و عملکرد نا مناسب ما باعث شد که فشارهای اقتصادی منبعث از تحریم های جدید محسوس تر شود.

ارتقای وحدت ملی و تشکیل یک دولت مورد حمایت و احترام مردم قطعا به دولتمردان ما کمک می کند تا در مذاکره با طرف های خارجی از موضع بسیار قوی برخوردار باشند. برای مقابله با تحریم ها ما باید روابط خارجی مان را بازسازی کنیم. در طول سی و اندی سال گذشته هیچگاه سیاست خارجی ما با این مقدار چالش روبرو نبوده است و باید قبول کنیم که مشکلات موجود تنها در اثر دشمنی ها نبوده و شعارها و برخی عملکردهای ما نیز در این زمینه موثر بوده است. ما با حفظ اصولمان قادریم از تشنج ها کاسته و روابط خارجی بسیار فعال ترو بهتری داشته باشیم. ضروری است روابطمان با همسایگان ارتقاء یابد. ما با بسیاری از کشورهای اروپایی می توانیم روابط جدیدی را ترسیم کنیم. به طور خلاصه  یک دولت برآمده از متن مردم قادر خواهد بود با اتخاذ یک سیاست خارجی اصولی، معتدل و به دور از شعارهای بی فایده از دشمنان ایران در سطح بین المللی کاسته و بر دوستانمان بیفزاید که این کار نتیجتا بر تخفیف تحریم ها تاثیر مثبت خواهد گذاشت.

به نظر می رسد که مذاکرات هسته ای در غالب 1+5 عملاً پیشرفتی نداشته است. راهکار پیشنهادی شما برای پیشبرد این مذاکرات چیست؟

همانطور که عرض کردم در مذاکره با خارجی ها از جمله کشورهای 1+5 موضوع برخورداری دیپلمات های مذاکره کننده ما از حمایت همه جانبه داخلی بسیار با اهمیت است. موضوع دیگر بهره برداری از تمامی ظرفیت های موجود در کشورمان در سطح تخصصی و کارشناسی در مذاکرات هسته ای است. مذاکرات هسته ای از حساسیت بالایی برخوردار است و دیپلمات های برجسته ایران از عهده این کار به خوبی برخواهند آمد. تیم مذاکراتی ما در مذاکرات قطعنامه 598 که از زبده ترین کارشناسان وزارت امور خارجه تشکیل شده بود موفق شد مذاکرات بسیار پیچیده با عراق و سازمان ملل را با سربلندی به پایان برساند. مذاکرات هسته ای از مذاکرات 598 پیچیده تر نیست و ما با بهره گیری از همه نیروهای متخصص خود می توانیم موضوع هسته ای را با موفقیت به سر منزل مقصود برسانیم. غربی ها باید بدانند که ما از حق هسته ای خود کوتاه نخواهیم آمد. ما اهل گفتگو هستیم و آمادگی داریم با جدیت و بدون اتلاف وقت وارد مذاکرات محتوایی شویم. اطمینان دارم اگر طرف مقابل نیز صداقت داشته باشد از طریق گفتگو می توانیم نگرانی های دو طرف را رفع کنیم.  از دیپلماسی عمومی و بسیج افکار عمومی در این راه کمتر استفاده شده لذا باید از ظرفیت دیپلماسی عمومی حداکثر بهره برداری را به عمل آورد. همچنانکه تقویت تولید داخلی و تقویت روابط با همسایگان تاثیر جدی بر مذاکرات با طرف های غربی خواهد داشت.

 نگاه شما به روابط ایران و آمریکا چیست؟ آیا از دید شما زمان گفتگوی دو جانبه ایران و آمریکا فرا رسیده است؟ اگر چنین است، راهبرد ما برای آغاز و سرانجام این گفتگوها چه باید باشد؟

به استثنای رژیم صهیونیستی که مورد شناسایی ما قرار ندارد، ما به طور اصولی هیچ مشکلی با گفتگو و ارتباط با دیگران نداریم. ما اهل گفتگو و تعامل هستیم و اعتقاد دارم که از این طریق بسیاری از مشکلات موجود بین المللی قابل حل است. البته گفتگو و تعامل یک جاده دو طرفه است و در صورت صداقت و تمایل طرف مقابل می توان به نتیجه بخش بودن آن اطمینان داشت وگرنه تعامل این چنینی نه تنها بی ثمر خواهد بود بلکه می تواند منجر به افزایش بی اعتمادی نیز گردد. گرایشات مختلفی در آمریکا در خصوص ایران وجود دارد. لابی صهیونیستی از قدرتمندترین لابی های موجود در سیاست خاورمیانه ای آمریکا است که شدیدا علیه ج.ا.ا تبلیغ می کند. لذا آمریکا در زمینه اتخاذ یک سیاست واحد در ارتباط با ایران دچار مشکل است. این بی تصمیمی باعث شده است که ما در قبال آن کشور بسیار محتاط باشیم. علاوه بر این رفتار خصمانه آمریکا علیه ایران در طول 60 سال گذشته به ما می آموزد که قبل از هرگونه اقدام نسبت به نیت طرف مقابل اطمینان حاصل کنیم.    

مقام معظم رهبری آخرین مواضع کشورمان را درباره تعامل با آمریکا اعلام کرده اند. ما آمادگی داریم در چارچوب نظرات ایشان در صورتی که طرف مقابل با صداقت و بدون دستورکار پنهانی  و از موضع برابر برخورد کند وارد گفتگو شویم. البته همانگونه که عرض شد رویکرد و اقدامات آمریکا تاکنون امیدوار کننده نبوده است و لذا ما عجله ای برای این کار نداریم و صبر می کنیم تا در زمان مقتضی که از برخورد مناسب طرف مقابل اطمینان حاصل کردیم اقدام کنیم.بیش از هرچیز عملکرد درست معیار قضاوت ما است و نه سخنان دیپلماتیک.

 روابط ایران و برخی از همسایگان در حال حاضر با دشواری هایی روبرو است. از دید شما چه اقداماتی باید صورت گیرد که این روابط بهبود یابد؟

ما و همسایگانمان از مشترکات دینی، تاریخی، فرهنگی و اقتصادی بسیار زیادی برخورداریم. این مشترکات زمینه تعمیق روابط دوجانبه با این کشورها در زمینه های مختلف را فراهم می سازد. به طور مثال در زمینه اقتصادی ظرفیت های بسیاری برای همکاری اقتصادی منطقه ای وجود دارد که از طریق آن همه کشورهای منطقه منتفع می شوند. مثال دیگر در زمینه همکاری منطقه ای در جهت ارتقای صلح و امنیت در منطقه است. تجربه سه جنگ خانمان سوز در منطقه خلیج فارس طی 30 سال گذشته به ما می آموزد که باید از همه امکانات موجود در منطقه در جهت جلوگیری از تکرار چنین فجایعی کوشش کنیم. متاسفانه در چند سال اخیر تنش هایی در روابط ما با برخی از همسایگانمان به وجود آمده که من اطمینان دارم با اتخاذ یک سیاست هوشیارانه و منطقی قابل اصلاح است.

وضعیت فعلی سیاست خارجی را چگونه ارزیابی می کنید؟ نقاط قوت و ضعف دولت فعلی درحوزه سیاست خارجی چیست؟

سیاست خارجی مقوله ای است که نیاز به هیاهو و جنجال ندارد بلکه در این دنیای متلاطم باید با عقل و درایت منافع ملی خودمان را پیگیری کنیم. متاسفانه در طول چند سال گذشته سیاست خارجی ما دچار افراط و تفریط شده است. تکیه بر اصول انقلاب اسلامی در تعامل با دیگران و عدم دستپاچگی در برابر قدرت ها همیشه مورد تاکید بنده بوده است. در عین حال معتقدم که این سیاست اصولی و انقلابی باید همراه با عقل و درایت باشد تا بهانه ای به دست دشمن ندهد. گسترش روابط با کشورهای آمریکای لاتین امر ثوابی است که باید ادامه پیدا کند ولی این امر نباید جایگزین گسترش روابط با دیگران به ویژه در محیط پیرامونی امان باشد. ریاست ما بر جنبش عدم تعهد که کار ارزشمندی است زمینه خوبی است برای بهره گیری از توانمندی کشورهای عدم تعهد در سطح بین المللی که می باید توجه بیشتری به آن شود. البته من در صدد کوچک قلمداد کردن دستآوردهای سیاست خارجی کشورمان طی چند سال گذشته نیستم ولی اعتقاد دارم که حتی در شرایط موجود بین المللی و با تمام مشکلات فعلی قادریم روابط خارجی بسیار مطلوب تری را دنبال کنیم.      

اولویت های سیاست خارجی دولت شما چیست؟

وضعیت بین المللی موجود از یک طرف حاصل اقدامات وتبلیغات سوء دشمنان و از طرف دیگر نتیجه نامناسب عمل کردن ما در برخی زمینه ها بوده است. ما می توانیم با تصحیح سیاست های شعاری و اتخاذ سیاست های اصولی و کارشناسانه دشمنان را خلع سلاح کنیم. ما در زمینه سیاست خارجی جانب تعادل را در پیش خواهیم گرفت. نه به کسی ظلم می کنیم و نه ظلم دیگران را تحمل می کنیم. اعتقاد داریم می توانیم با یک سیاست خارجی تعاملی و معتدل رابطه محترمانه ای با اکثر کشورها داشته باشیم. از این طریق دشمنان ما با ادامه سیاست ها ی خصمانه خود در جهان منزوی خواهند شد.

- رویکرد دولت من در زمینه سیاست خارجی مبتنی بر چند اصل است:

الف- اصول مندرج در قانون اساسی

ب- کاهش تنش در روابط خارجی و بهره گیری از روابط خارجی در جهت حل مشکلات اقتصادی کشور

ج- تعامل با کلیه کشورهای جهان که مورد شناسایی ما قرار دارند

د- مقابله با زیاده خواهی قدرت ها

ه- گسترش رابطه با کشورهای همسایه، جهان اسلام و غیر متعهدها

انتشار اولیه: چهارشنبه 15 خرداد 1392/ باز انتشار: یکشنبه 19 خرداد 1392