ایران به دیپلماسی فعال روی آورد

دیپلماسی ایرانی: پنجاه سال از عمر کنفرانس امنیتی مونیخ می گذرد و طی این نیم قرن، اهداف و ماهیت این کنفرانس دستخوش تحول بوده است. این اولین بار است که ایران در سطح وزیر خارجه در کنفرانس امنیتی مونیخ شرکت می کند. البته به نظر می رسد شرایط منطقه ای و موضوعات در دستور کار نشست، مسئولین ایرانی را ناگزیر از اتخاذ چنین تصمیمی کرده است. دیپلماسی ایرانی این مسئله را در گفت و گو با شمس الدین خوارقانی، سفیر پیشین ایران در آلمان بررسی کرده است:

سابقه برگزاری کنفرانس مونیخ چیست؟

این کنفرانس برای اولین بار در سال 1963 در مونیخ برگزار شد و امسال پنجاهمین سال برگزاری این کنفرانس است. این کنفرانس در آن زمان تنها برای مشورت امنیتی میان کشورهای عضو ناتو برگزار شد. یعنی کشورهای عضو ناتو برای این که بدانند در آینده چگونه با یکدیگر به صورت هماهنگ رفتار کنند، این کنفرانس را علیه کشورهای بلوک شرق سابق یعنی کشورهای عضو پیمان ورشو برگزار می کردند. این روند تا فروپاشی شوروی سابق ادامه داشت. پس از فروپاشی، کنفرانس تغییر شکل داد. چون محور اصلی کنفرانس که هماهنگی کشورهای ناتو علیه شوروی بود، تغییر ماهیت داد.

در اوایل دهه نود، بسیاری از تحلیل گران اعتقاد داشتند که این کنفرانس، دیگر کنفرانس امنیتی ناتو علیه شوروی نخواهد بود و بحث های خارج از ناتو در آن مطرح خواهد شد و جهت گیری آن علیه اسلام خواهد بود. بعدها تاریخ نشان داد که این تحلیل درست نبود. البته بعضی صحبت ها در این رابطه انجام می شد اما این به آن معنا نیست که کشورهای غربی می خواهند در این کنفرانس بحث های علیه اسلام را مطرح کنند. مضاف بر این که این کنفرانس یک تغییر شکل اساسی هم داد؛ یعنی این کنفرانس که در ابتدا یک کنفرانس کاملا امنیتی بود، به یک کنفرانس امنیتی، سیاسی، اقتصادی تبدیل شد.

امروزه مشاهده می کنید که عناصر امنیتی یعنی وزرای دفاع، عناصر سیاسی یعنی وزرای خارجه و عناصر اقتصادی یعنی وزرای اقتصاد در این کنفرانس شرکت می کنند. آقای شوبل، وزیر اقتصاد آلمان یکی از سخنرانان اصلی این کنفرانس بوده است. بنابراین کنفرانس امنیتی مونیخ تغییر ماهیت داده و تبدیل به یک کنفرانس امنیتی، سیاسی و اقتصادی شده است. از طرف دیگر تغییر شکلی نیز در آن ایجاد شده و آن هم این که گروه ها و ارگان های غیر دولتی و سازمان های مردم نهاد را هم مشارکت داده است. با این تحولات، کنفرانس امنیتی مونیخ در حال حاضر تبدیل به یک مرکز لابی کردن حول مسائل سیاسی، امنیتی، اقتصادی و نیز مسائل اجتماعی شده است.

همواره در حاشیه این کنفرانس تظاهراتی در اعتراض به برگزاری آن مشاهده می شود. دلیل این اعتراضات چیست؟

تظاهراتی که در حاشیه کنفرانس انجام می شود، معمولا تظاهرات امنیتی نیست. این تظاهرات می تواند علیه کشورها باشد یا علیه تصمیم گیری هایی که قرار است در آن کنفرانس درباره آن صحبت شود.

علاوه بر محفلی که این کنفرانس برای لابی های امنیتی، سیاسی و اقتصادی ایجاد کرده است، چه تاثیری بر روی مسائل بین المللی جاری دارد؟ آیا این لابی ها توانسته بر وقایع جاری بین المللی تاثیرگذار باشد؟

برای پاسخ به این سوال باید معنی تاثیرگذاری را مورد توجه قرار دهیم. اگر معنای تاثیرگذاری این باشد که اخبار این کنفرانس منتشر می شود و مقاماتی که در این کنفرانس حضور دارند، راجع به موضوعات کنفرانس اظهار نظر می کنند و این اخبار نیز منتشر می شوند، باید گفت که که این کنفرانس یک تاثیرگذاری کلی بین المللی دارد. اما اگر منظور از تاثیرگذاری این باشد که در این کنفرانس در مورد مسائلی تصمیم گیری می شود، در این زمینه دو دسته تفکر وجود دارد: یک دسته اعتقاد دارند که در کنفرانس امنیتی مونیخ، تاثیرگذاری به صورت تصمیم گیری وجود دارد. یعنی کشورها در این کنفرانس با هماهنگی با یکدیگر تصمیم می گیرند و این تصمیم می تواند در آینده جهان، مسائل صلح، مسائل امنیتی، مسائل اقتصادی و ... آتی تاثیرگذار باشد. دسته دیگری اعتقاد دارند که این گونه نیست. آن ها اعتقاد دارند که کنفرانس امنیتی مونیخ تنها یک محل مشورت است و نه محل تصمیم گیری.

اما به طور عام می توان گفت که تاثیرگذاری این کنفرانس بسیار زیاد بوده است. برای مثال در زمان بوش پسر، بحث اروپای قدیم و اروپای جدید که سال ها بعد از آن محور مناقشه سیاست مداران بزرگ و آکادمیسین های علوم سیاسی بود، برای اولین بار در کنفرانس امنیتی مونیخ مطرح شد. معاون رئیس جمهور امریکا در این کنفرانس گفت که ما با یک اروپای قدیم شامل فرانسه و آلمان مواجه هستیم که این ها قدیمی فکر می کنند و با یک اروپای جدید شامل کشورهای بلوک شرق و برخی کشورهای واسط هستند رو به رو هستیم که این کشورها مدرن فکر می کنند. امریکا با دسته دوم کار می کند و نظرات این کشورها برای امریکا مهم است. این بحث به این دلیل مطرح شد که کشورهایی مثل آلمان و فرانسه، شدیدا با ورود امریکا به خاک عراق مخالف بودند. تاثیر بحث های کنفرانس مونیخ در این موضوع در جهان بسیار زیاد بود و موجب تقویت آلمان و فرانسه علیه امریکا در سازمان ملل شد.

در این کنفرانس چه موضوعاتی در دستور کار قرار دارد؟

موضوعات متنوع و متفاوتی در این کنفرانس مورد بررسی قرار می گیرد. امسال بحث ها حول موضوعات مهمی چون ورود فرانسه به مالی، اتحادیه اروپا و بحران اقتصادی، ایران و سوریه و نیز روابط فراآتلانتیکی است.

آقای صالحی هم برای حضور در این کنفرانس به آلمان سفر کرده است. این کنفرانس چه جایگاهی برای کشورهای آسیایی مانند ایران در نظر دارد؟

نمی توان کشورها را در این کنفرانس بر اساس معیارهایی چون معیارهای جغرافیایی و یا اسلامی و غیر اسلامی تقسیم بندی کرد. در کنفرانس امنیتی مونیخ، کشورها بر اساس اهداف و منافع خود شرکت می کنند. برای مثال امسال کشورهای نوظهور اقتصادی مانند هند و افریقای جنوبی و برزیل بسیار قوی شرکت کرده اند. حوزه فعالیت این کشورها، آن ها را به کنفرانس امنیتی مونیخ کشانده است.

ایران معمولا در سطوح بالا در این کنفرانس شرکت نمی کرد. آن ها به خصوص در زمانی که بحث عراق داغ بود علاقمند بودند که ایران در سطوح بالا در این کنفرانس شرکت کند اما سطح حضور ایران معمولا معاون وزیر و یا معاون رئیس جمهور بود. تا جایی که به خاطر دارم، امسال اولین بار است که ایران در سطح وزیر خارجه در این کنفرانس شرکت می کند. احتمالا دلیل این امر هم مطرح شدن بحث ایران به عنوان یک موضوع محوری بوده است. در دوره های گذشته بحث ایران به عنوان بحث محوری مطرح نبوده است، بلکه به طور جانبی و حاشیه ای به آن توجه می شد. چرا که پیش از این چالش ها با غرب تا این حد نبود. بنابراین شرایط اقتضا می کرد که ایران هم در سطوح بالاتر در این نشست شرکت کند.

آیا حضور ایران در این نشست تاثیری در مواضع در خصوص ایران خواهد داشت؟

این مسئله بستگی به حوزه سیاست خارجی ای دارد که ایران در آن فعالیت می کند. احتمالا ایران می تواند در حوزه سوریه فعال باشد در حالی که در حوزه مالی و اروپا و بحث های دیگر ممکن است نتواند چندان فعال باشد. اگر ایران بتواند یک دیپلماسی فعال از خود به نمایش بگذارد، در این موضوع تاثیرگذاری خواهد داشت. البته متاسفانه وزارت خارجه تاکنون نشان نداده که توانسته باشد دیپلماسی فعالی صورت دهد. علاوه بر این حضور وزیر خارجه در بحث ایران می تواند تاثیرگذار باشد. چرا که وزیر خارجه می تواند پاسخگوی بعضی سوالات حساس و کلیدی باشد. این پاسخ ها برای مدعوین که عموما افراد بسیار قوی و تاثیرگذاری چه از نظر رسانه ای و چه از نظر سیاسی هستند، جالب باشد.

این مسائل می تواند زمینه خوبی برای وزیر خارجه ایران باشد که بتواند به صورت باز مسائل را مطرح کند. البته این به خود آقای صالحی بستگی دارد که می تواند این کار را انجام دهد یا خیر./12

انتشار اولیه : یکشنبه 15 بهمن 1391 / باز انتشار: پنجشنبه 19 بهمن 1391