آیا وزارت خارجه تعطیل خواهد شد؟

وزارت خارجه بیش از هر زمانی، تحت فشار نقدهای منصفانه و البته تخریب های ناجوانمردانه و یا ناآگاهانه است.

به گزارش «تابناک»، وزارت خارجه در بسیاری از سیستم های دولتی، مهمترین وزارتخانه کابینه است. شاهد مثال آن که در بسیاری از کابینه های ائتلافی، این پست به عنوان شرط پذیرش ائتلاف به حزب کوچکتر تشکیل دهنده ائتلاف داده می شود و یا این که در ایالات متحده و در غیاب رئیس جمهور و معاونش و رؤسای مجلس، نخستین وزیری که اداره کشور را بر عهده می گیرد، وزیر خارجه است.

به نظر می رسد، در ایران به مرور از اهمیت و قدرت وزارت خارجه کاسته می شود؛ اما چرا وزارت خارجه روز به روز ضعیف تر می شود و حملات به آن بیشتر؟

نخستین دلیل تضعیف روزافزون جایگاه وزارت خارجه، مشکل عمومی ارتباط ایرانی ها با جهان است. نمی توان از این واقعیت فرار کرد که ما عموما از خارج از کشور و از داشتن ارتباط با آن می ترسیم. در حالی که توسعه بسیاری از کشورها، در جنبه های گوناگون، ناشی از ارتباط برنامه ریزی شده و دقیق با بیرون از کشور بوده، سیستم اداری کشور نمی تواند به خارج از کشور به عنوان یک فرصت برای پیشرفت و توسعه نگاه کند.

مشارکت و ارتباط اقتصاد ما با دنیا و نیز سهم ایران در تجارت جهانی در حال کاهش است. تولید کنندگان ما کمتر توجهی به بازارهای خارجی دارند. بیشتر اقتصادهایی که در دهه های اخیر در مسیر شکوفایی و پیشرفت قرار گرفته اند، اقتصادهایی صادرات محور بوده اند؛ اما ما هنوز در ایده قدیمی محدودیت واردات گیر کرده ایم.

بخش های گوناگون کشور از ارتباط فرهنگی با خارج از کشور می ترسند، در حالی که برای نمونه، اسرائیلی ها و ترکیه و اعراب برای سفر هنرمندان و ورزشکاران مشهور به خاک خود همه کاری می کنند، اما ورود یک هنرمند یا دانشگاهی خارجی به ایران تن بسیاری را می لرزاند؛ همین می شود که بسیاری از همین اجنبی ها گمان می کنند ایران کشور عرب زبانی است که مردم آن با شتر به مسافرت می روند. خجالت آور و البته دردآور است اگر گفته شود؛ برای نمونه، کتاب های به ظاهر دانشگاهی که ضدانقلاب در مورد ایران به زبان انگلیسی می نویسند، از کتاب های مشابه داخلی ها بیشتر است.

هر خارجی به چشم جاسوس و یا عامل بیگانه ای دیده می شود که قصد کار شرورانه ای دارد، آن هم در حالی که کسی در داخل کشور، اصول اولیه حفاظت از اطلاعات را هم رعایت نمی کند. همین می شود که گزارش تست موشکی فلان نهاد انقلابی در سایت های آمریکایی دیده می شود و مشروح مذاکرات نهادها و افراد مهم نظام از دهان گشاد برخی مقامات به بیرون درز می کند.

برای بسیاری از به ظاهر سوپرانقلابی های جوان که به آسانی آلت دست این و آن می شوند، شجاعت یعنی درگیر شدن با این و آن. این سوپر انقلابی ها همان هایی هستند که از جیب دیگران شجاعت به خرج می دهند و به دیدار وزیر خارجه با وزیر خارجه بحرین و یا انگلیس می تازند. اگر این جوان های تازه به دوران رسیده در زمان جنگ، سفارت عراق را می دیدند که تا سال های پایانی جنگ در تهران فعال بود چه می کردند؟ و یا اگر در نیمه دهه ۷۰ عکس ملاقات وزیر بهداشت وقت با صدام حسین و دعوت وی برای سفر به ایران را می دیدند، چه بر سر آن مأمور معذور می آوردند؟

البته حق هم با همین جوانان است. هر چه برخی افراد بگویند می خواهیم مذاکرات در قالب گفت وگو و همکاری باشد، ولی نماینده مجلسی هم گیر می آید که بگوید ما در مذاکرات هسته ای در مقابل تمام جهان ایستاده ایم. پایداری بر اصول و حقوق ملت جای خود، اما چه اصراری دارید که کشور را در مقابل تمام جهان قرار دهید؟ دست کم از کره شمالی یاد بگیریم که در مذاکرات شش جانبه اش، تنها کره جنوبی را جلوی خود می نشاند تا چندان احساس تقابل به طرف روبه رو القا نشود.

ما به طور کلی از دنیای پیرامون خودمان آگاهی چندانی نداریم. کلیاتی در حد نام چند هنرپیشه و ورزشکار و سیاست مدار غربی می دانیم؛ ولی شاید حتی در دانشگاه های ایران به عدد انگشتان یک دست نیز افرادی پیدا نشوند که بدانند که مثلا هلند چگونه با وسعتی در حد یک استان متوسط ما، سومین صادرکننده بزرگ محصولات کشاورزی جهان است یا اینکه چین با چه روشی سه دهه است که رشد اقتصادی سالانه نزدیک 10 درصد داشته است و یا اینکه در هند و اندونزی و کره و آفریقا و... چه می گذرد.

بپذیریم که ما دنیا را نمی فهمیم و نمی شناسیم و تصویرمان از جهان بسیار متوهمانه و البته سطحی است. تأملی کوتاه و دقتی اندک نشان می دهد که همین تصورات گنگ و مبهم ما از جهان نیز ترجمه پر غلط و جانبدارانه حرف های ناقص چند خبرگزاری مهم غربی است.

از سوی دیگر، آموزش زبان خارجه در قالب های رسمی در سطحی نازل است و در حالی که دانش آموزان و دانشجویان گاه تا ده سال در محیط آموزشی، زبان خارجی می آموزند اما با صرف این همه هزینه و وقت، کمتر کسی است که توانسته باشد در قالب های رسمی و معمول زبان یاد گرفته باشد. تازه زبان خارجه هم فقط یعنی انگلیسی!

دسته دوم مشکلات، مسائل ساختاری هستند که نشانه اولش دعوای نهادهای گوناگون برای دخالت در سیاست خارجی است. هر کسی که قدرتی داشته است با ابزارهای قانونی و غیرقانونی، تکه ای از اختیارات و مسئولیت های وزارت خارجه را از آن خود کرده است. بسیار ساده لوحانه است اگر گمان شود، موازی کاری در سیاست خارجی، تنها به چند مقام منصوب و منسوب ریاست جمهوری محدود است. نگاه موشکافانه به شرح وظایف وزارت خارجه و مقایسه آن با اوضاع کنونی، ابعاد تکان دهنده موازی کاری ها و دخالت ها را نشان می دهد.

وزرای بیکار شده سفیر می شوند. خانم دکترهای مجلس، آهنگ رفتن به وزارت خارجه می کنند، وزیر خارجه سابق، تحت فشار رئیس مجلس وقت تن به سفارت افراد ضعیف می داده است. مدیران نامتناسب و غیرقانونی به کار گماشته می شوند و در خبرهای روزهای اخیر آمده است که عده ای از خارج از وزارت خارجه به قصد سفارت در حال گذراندن دوره کارآموزی! هستند؛ دریغا و عجبا!

گویی مجلس و دیوان عدالت اداری در خوابند که در قانون تشکیلاتی، استخدامی، مالی و انضباطی وزارت امور خارجه آمده است: «مدیران کل و رؤسای ادارات وزارت امور خارجه از بین کارمندان رسمی رسته سیاسی که به مقام سفارت رسیده باشند، برگزیده می شوند» و یا این که «سفرا باید از میان مأمورین رسته سیاسی وزارت امور خارجه انتخاب شوند». زورتان فقط به ملک زاده و مرتضوی می رسد آقایان؟

همه این ها را بگذاریم در کنار رئیس جمهور کنونی که شاید در آغاز کارش، ایده های روشن و البته نیروهای مورد نظر خود برای وزارت خارجه را نداشته است. رجال محترمی که ادعای ریاست جمهوری دارید، کدامتان در مورد سیاست خارجی تا جایی که به شما مربوط می شود، ایده های روشن قابل ارائه دارید؟ کدامتان گزینه های مناسب برای وزارت خارجه و دبیری شورای عالی امنیت ملی دارید؟ به فکر باشید که فردا دیر است.

آنچه تاکنون گفته شد، بیشتر مشکلات بیرونی وزارت خارجه بود، ولی نمی شود مشکلات داخلی آن را نیز انکار کرد. وزارت خانه ای که روندی منظم و سیستماتیک برای جذب نیروهای شایسته ندارد، که اگر داشت، لازم نبود خبر از جذب پانصد تا هزار نفر در یک سال بدهد  آن هم در شرایطی که کل نیروهای آن بنا به گفته آقای قشقاوی چهار هزار نفرند. تغییر تا ۲۵ درصدی کارمندان در یک سال شبیه به یک زلزله نمی ماند؟

به علاوه این که هر کسی که قدرت داشته باشد، به فکر کاری برای قوم و قبیله خود هم هست؛ یک روز نوبت اصلاح طلبی است، یک روز اصولگرایی و روز دیگر نوبت یک گروه دیگر و تازه هر گروهی که از سریر قدرت پایین کشیده شود، در بیرون از وزارت خانه داد می زند که همه چیز خراب شد!

بدتر این که هر قبیله ای مایل به روابط با کشورهایی خاص و خراب کردن دیگر روابط هم شده است. یکی غرب ستیز است و یکی شرق ستیز و یکی عرب ستیز؛ بیچاره منافع ملی!