افغانستان و حضور نیرو های آمریکایی

با 11 سپتامبر 2001 روندی کلید خورد که به دنبال آن القاعده و طالبان دشمنان مسلم ایران در افغانستان سرکوب شدند و 2 سال بعد نیز صدام حسین از مسند قدرت در عراق پایین کشیده شد. دوران پس از حملات تروریستی 11 سپتامبر برای نخستین بار بستری مناسب برای همکاری ایران و آمریکا علیه یک دشمن مشترک پدید آورد.

تهران و واشینگتن که رخوتی چندین ساله را در روابط خود یدک می‌کشیدند با توجه به منافع مشترک در نابودی طالبان و القاعده، همکاری گسترده‌ای را در افغانستان آغاز کردند. شماری از تحلیلگران بر این باورند که پیروزی ایالات متحده در افغانستان برای سرکوب طالبان بدون کمک‌ ایران امکان‌پذیر نبود و این در حالی است که مقامات تهران در شکل‌گیری دولت افغانستان نیز سهم بسزایی داشتند.

اما با گذشت یک دهه از حمله آمریکا و متحدانش به افغانستان و برقراری ثبات نسبی در این کشور، باقی ماندن نیرو‌های آمریکایی در منطقه به دغدغه‌ای برای جمهوری اسلامی تبدیل شده است. گزارش‌ها حاکی از آن است که ادامه حضور نیرو‌های آمریکایی در منطقه در تعارض با تمایلات ایران برای برقراری هژمونی منطقه ای قرار دارد.  

اکنون نیرو‌های آمریکایی نه تنها در همسایگی شرقی ایران، بلکه در عراق نیز حضور دارند و مساله خروج حتمی این نیروها از عراق طبق جدول زمان‌بندی شده تا دسامبر 2011 در ابهام قرار دارد. باید گفت روابط تهران با بغداد بسیار گرم تر از روابط تهران با کابل است و به همین دلیل مقامات عراقی فاکتور ایران در مورد تصمیم‌گیری برای ادامه حضور نیرو‌های آمریکایی را در نظر می‌گیرند. اما در مورد افغانستان اوضاع تا حدودی متفاوت‌تر است، چرا که مقامات کابل بیش از آنکه ناخرسندی ایران در صورت باقی ماندن نیرو‌ها در کشورشان را در نظر بگیرند به تهدید‌هایی که در صورت خروج نیرو‌ها، افغانستان را تهدید می‌کند، توجه دارند.

به بیان دیگر طبق قوانین و جدول زمانی مصوب، افغانستان از سال 2014 به بعد مسئول حفظ امنیت محدوده ارضی خود به طور مستقل و جدا از هر گونه کمک خارجی است. این در حالی است که با وجود کشته شدن بن لادن رهبر القاعده، هنوز هیچ یک از مقامات دولت کرزی به طور قطعی به آمادگی نیرو‌های داخلی برای مقابله با تهدید‌ها اطمینان ندارند.

از سوی دیگر نگرش ضد آمریکایی در افغانستان نیز موضع‌گیری‌های علنی دولت کرزی را با محافظه کاری‌هایی همراه می‌کند. پس از کشته شدن تعدادی از غیر نظامیان به ویژه کودکان در عملیات نظامی اخیر ایالات متحده، جبهه ضد آمریکایی در افغانستان بیشتر تقویت شده است. علاوه بر این در مجلس افغانستان نیز اختلاف نظر‌هایی در مورد ادامه حضور یا حضور دائم نیرو‌های آمریکایی در افغانستان وجود دارد.

در این بین رهبران مذهبی بیش از دیگران علیه ادامه این حضور موضع‌گیری می‌کنند و این در حالی است که کرزی برای موافقت با باقی ماندن نیرو‌های آمریکایی در عراق به حمایت ملی نیاز دارد که به تعبیر برخی کارشناسان و تحلیلگران احتمال جلب این پشتیبانی بسیار اندک است. به گزارش مجله اکونومیست، کاخ سفید تا حدود زیادی باقی ماندن در افغانستان را ترجیح می‌دهد اما این حضور به معنای در اختیار داشتن تعدادی پایگاه‌ها برای زیر نظر داشتن ایران، روسیه و دیگر قدرت‌های منطقه‌ای است.

در واقع با توجه به انتخابات ریاست جمهوری آتی در آمریکا، دولت اوباما در تلاش برای همراه ساختن افکار عمومی به نفع خود است و این در شرایطی است که افکار عمومی در ایالات متحده با ادامه حضور نیرو‌های در عراق و افغانستان و پرداخت هزینه‌های ناشی از آن موافق نیست. به هر ترتیب دولت کرزی تصمیم‌گیری در مورد آینده نیرو‌های آمریکایی در افغانستان را به جرگه لویا واگذار کرده است.

این گروه از اعضای مختلفی تشکیل شده که در افغانستان نقش‌آفرینی می‌کنند و حمایت آن از رویکرد کرزی روند باقی ماندن نیرو‌های آمریکایی در افغانستان را ساده‌تر می کند. با این وجود جمهوری اسلامی در این زمینه رویکرد متفاوتی دارد و به طور مشخص بر لزوم خروج نیرو‌های آمریکایی از منطقه و تعیین سرنوشت کشور‌ها به دست مردم تاکید می‌کند.

در واقع اکنون این سئوال مطرح است که آیا جمهوری اسلامی به طور ناخواسته کمک‌هایی را به نیرو‌های آمریکایی در عراق ارائه داده است که در آینده می‌تواند علیه تهران مورد استفاده قرار گیرد؟ برخی در ایران بر این باورند که نیرو‌های آمریکایی در افغانستان در تحریک جدایی طلبان بلوچ نقش دارند و این در حالی است که جمهوری اسلامی در زمان جنگ با طالبان کمک‌های مضاعفی به ایالات متحده ارائه داده است. بنا بر ادعای مجله اکونومیست، سیاست ایران در افغانستان بر مبنای دشوار کردن شرایط برای نیرو‌های آمریکایی است به نحوی که امنیت مرز‌های مشترک مورد تهدید قرار نگیرد. در نخستین روز‌های سال جاری میلادی، انتقال بنزین از ایران به افغانستان دچار مشکل شد و افزایش بهای سوخت اعتراض گسترده افغان‌ها را به دنبال داشت.

به این ترتیب نیرو‌های آمریکایی بار دیگر با چالش برقراری امنیت در افغانستان مواجه شدند. برخی بر این باورند که برگزاری کنفرانس افغانستان با پیشنهاد ایران و در شرایطی که عدم حضور آمریکایی‌ها در آن مشهود است، تنها از عمق اختلافات تهران و واشینگتن بر سر باقی ماندن نیرو‌های آمریکایی در افغانستان حکایت دارد.  تهران ادامه حضور نیرو‌های آمریکایی را نمی‌خواهد، کابل در این زمینه تردید دارد و شاید باقی ماندن آنها را ترجیح می‌دهد و در مقابل دولت اوباما نیز با وجود تحولات خاورمیانه، انتخابات ریاست جمهوری را پیش رو دارد که فضایی محافظه کارانه برای تمامی تصمیم‌گیری‌ها ایجاد می‌کند.