روسیه باز هم دست به بازی شد

در معاصر‌ترین مساله فی مابین در مناسبات این کشور با جمهوری اسلامی، یعنی مقوله هسته‌ای نیز مقامات کرملین پیروی از الگوی قدیمی را ترجیح داده‌اند. هرچند روسیه در سال‌های اخیر به واسطه نیروگاه هسته‌ای بوشهر جدی‌ترین شریک هسته‌ای ایران لقب گرفته است اما به موازات اجرای این پروژه در اعمال تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی ایران نیز نقش داشته است.

تازه‌ترین گزارش‌ها از تامین سوخت نیرو‌گاه هسته‌ای بوشهر از طریق روسیه حکایت دارد و این در حالی است که اخباری در زمینه تلاش برای اعمال دور جدیدی از تحریم‌ها علیه تهران، مخابره می‌شود. در این بین روسیه به عنوان عضو دائم شورای امنیت که رای وتوی آن را در اختیار دارد، بار دیگر بازی را آغاز کرده است تا بهترین نتیجه را از آن خود کند. مقامات کرملین در واکنش به انتشار نسخه‌ای از گزارش سازمان ملل از سوی خبرگزاری اسوشیتد پرس که در آن ادعای دور زدن تحریم‌ها توسط ایران مطرح شده بود، اعلام کردند که این گزارش با بی دقتی تهیه شده است.

ویتالی چورکین نماینده دائم روسیه در سازمان ملل ضمن انتقاد از این گزارش اظهار داشت: در این گزارش پیشنهاد‌هایی مطرح شده که روسیه با آن موافق نیست. حتی خبرگزرای رویترز در گزارشی اعلام کرد با توجه به مطرح شدن نام سوریه به عنوان شریک تهران در دور زدن تحریم‌ها و معاملات تسلیحاتی، روسیه در تلاش برای جلوگیری از انتشار رسمی گزارش سازمان ملل است. گفته می‌شود روابط مسکو با دولت بشار اسد دلیل اصلی این اقدام است تا مسکو از این طریق بتواند از بیشتر شدن انتقاد‌های بین‌المللی علیه اسد جلوگیری کند.

به هر ترتیب، اسوشیتدپرس چهارشنبه گذشته به نقل از نسخه‌ای از گزارش سازمان ملل مدعی شد هرچند روند تحریم‌ها فعالیت‌های هسته‌ای و موشکی ایران را کند کرده است اما جمهوری اسلامی از طریق شرکت‌های نیابتی و برخی روش‌های پنهانی این تحریم‌ها را دور می‌زند.

هشت کارشناس تهیه کننده این گزارش مدعی شده‌اند که با توجه به شواهد باید اقدامات جدی‌تری را علیه ایران اجرا کرد. این در حالی است که روسیه به طور آشکار در فعالیت‌های هسته‌ای ایران نقش دارد و محدودیت بیشتر به منزل دشوار‌تر شدن دسترسی روسیه به بازار ایران است. با این وجود سیاستگذاران کرملین در گذشته با استفاده از کارت رای وتوی روسیه در سازمان ملل توانسته اند بسیاری از سیاست‌های آمریکا و متحدانش را به نفع خود تغیر دهند. برای مثال در 2 قطعنامه گذشته شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران، روسیه توانست کاخ سفید را مجاب کند تا برای همکاری‌های هسته‌ای روسیه با ایران به نوعی وجه تمایز قائل شود.

طبق قوانین مصوب، شرکت‌ها و بانک‌های خارجی فعال در صنعت هسته‌ای و موشکی ایران، مجازات می‌شوند اما از آنجایی که واشینگتن برای حفظ وجهه بین‌المللی به تصویب قطعنامه به اجماع کامل نیاز داشت، پذیرفت در مقابل استفاده نکردن مسکو از رای وتو، تا حدودی این روابط را نادیده بگیرد. به این ترتیب شماری از شرکت‌ها و موسسه‌های روسی فعال در بخش انرژی ایران از فهرست سیاه آمریکا حذف شدند و روسیه توانست با استفاده از این موقعیت به روند تکمیل نیرو‌گاه هسته‌ای بوشهر شتاب بیشتری ببخشد. به بیان بهتر هر چند روسیه کارت وتوی خود را علیه هیچ یک از 4 قطعنامه مصوب شورای امنیت علیه ایران به کار نبرده اما همچنان روابط خود را با تهران دنبال می‌کند. هرچند رای مثبت روسیه به قطعنامه‌ها ناخرسندی تهران را به دنبال داشت و در قطعنامه چهارم واکنش وزارت امور خارجه و دولت جمهوری اسلامی تند بود اما به هر ترتیب بار دیگر آرامش بر مبنای منافع و ملاحضات بر روابط تهران- مسکو حاکم شد.

اکنون بار دیگر با افزایش گمانه‌زنی‌ها در خصوص آمادگی آمریکا و متحدانش برای گسترش دامنه تحریم‌ها علیه ایران بر مبنای گزارش کارشناسان سازمان ملل، سیاستمداران کرملین در صدد ایفای نقشی بر آمده‌اند که در آن کمترین آسیب متوجه روابط مسکو به واشینگتن یا تهران باشد.

مسکو ناگزیر به حفظ روابط دوستانه خود با کاخ سفید است، به ویژه که شرایط کنونی خاورمیانه و اوضاع اوراسیا، چشم‌انداز کاهش روابط مسکو- واشینگتن را به هیچ وجه پیشنهاد نمی‌کند. از سوی دیگر روسیه منافع کلانی در همکاری هسته‌ای با ایران دارد و به لحاظ موقعیت ژئوپولتیکی، فاصله گرفتن از تهران به هیچ وجه منافع روسیه را تامین نخواهد کرد. به این ترتیب کرملین در نخستین واکنش‌ها به گزارش سازمان ملل اعلام کرد در مخالفت با آن اسناد و مدارکی به همتایان خود در شورای امنیت ارائه داده است.

روندی که پیش از تصویب قطعنامه‌های پیشین نیز سابقه دنبال کردن آن وجود داشته است. روسیه به طور سنتی در نخستین واکنش‌ها به بالاگرفتن موج انتقاد‌ها علیه ایران موضع حامی تهران را دنبال کرده است. به بیان دیگر مسکو در گام‌های نخستین بر اهمیت روابط و همکاری‌های فی مابین اشاره کرده و تاکید می‌کند اهداف هسته‌ای ایران آنگونه که غرب تعبیر می‌کند، تهدید آمیز نیست. استفاده از گزینه‌های دیپلماتیک و کنار گذاشتن ابزار تهدید و فشار نیز دیگر روشی است که بار‌ها در دوران پیش از تصویب قطعنامه‌ها علیه ایران توسط مقامات مسکو در محافل بین‌المللی مطرح شده و زیر ذره‌بین رسانه ها قرار گرفته است.

اما آنچه از نتیجه این روند بر می‌آید، ملحق شدن روسیه به آمریکا و متحدانش در جبهه فشار علیه ایران در مقابل دریافت برخی امتیاز‌ها از کاخ سفید است. در واقع سیاست خارجی سودجویانه مسکو در مثلث روابط با تهران و واشینگتن همواره به سمت و سویی پیش رفته که بیشترین فرصت طلبی و کسب منافع را برای کرملین به همراه داشته باشد. برخی دیپلمات‌ها بر این باورند که همچون گذشته با توجه به مطرح بودن گزینه از سرگیری مذاکرات هسته‌ای با ایران، موضع روسیه روند اجماع برای اعمال تحریم‌های تازه را کندتر خواهد کرد.

ایران به تازگی به نامه کاترین اشتون، رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا برای از سرگیری مذاکرات هسته‌ای چراغ سبز نشان داده است. این مذاکرات که سابقه‌ای طولانی در بی نتیجه ماندن دارد، برای آخرین بار در ماه ژانویه برگزار شد و احتمالا بار دیگر ترکیه میزبان مذاکرات احتمالی آتی خواهد بود. این مذاکرات احتمالی در فضایی برگزار خواهد شد که با فضای حاکم بر مذاکرات پیشین که به بی نتیجه ماندن آنها منجر شد، تفاوت چندانی ندارد.

جمهوری اسلامی همچنان بر ادامه فعالیت‌های غنی‌سازی مصر است و این در حالی است که در گزارش کارشناسی سازمان ملل راه‌هایی برای محدود کردن ایران به تکنولوژی و دانش غنی‌سازی مطرح شده است. این در حالی است که آمریکا، انگلیس، فرانسه ، چین ، روسیه و آلمان که مسئولیت مذاکرات هسته‌ای با ایران را بر عهده دارند در کارتل شورای امنیت این گزارش را دست به دست می‌چرخانند و گفته می‌شود که جزئیات این گزارش مبنای تصمیم گیری‌های آنها در مورد ایران است. به این ترتیب چشم‌انداز مذاکرات احتمالی چندان امیدوار کننده نخواهد بود و در فرصت به دست آمده ناشی از روند مذاکرات روسیه برای چانه‌زنی و منفعت طلبی‌های بیشتر، فرصتی مغتنم در اختیار خواهد داشت.