دگردیسی در روابط ایران و اعراب

دیپلماسی ایرانی: هرچند در روز‌های اخیر مقامات ایرانی نسبت به بیانیه اعتراضی شورای همکاری خلیج فارس GCC به سازمان ملل که در آن ادعای دخالت جمهوری اسلامی در امور داخلی مطرح شده، واکنش انتقادی نشان داده‌اند اما به نظر می‌رسد شکاف ایران با همسایگان عرب خود در آنسوی خلیج فارس در حال عمیق‌تر شدن است.

نوعی دگردیسی که با توجه به طیفی از موضوعات از پرونده هسته‌ای ایران گرفته تا مالکیت جزایر سه‌‌گانه و هم اکنون ادعای دخالت تهران در امور داخلی این کشور‌ها، اخیرا با سرعت بیشتری ادامه دارد. نمایندگان شش کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس شامل بحرین، کویت، عمان، قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی در بیانیه ای اعتراضی خطاب به بان کی‌مون دبیر کل سازمان ملل و همچنین رئیس دوره‌ای شورای امنیت از آنچه که دخالت ایران در امور داخلی کشور‌هایشان تعبیر‌ شده، انتقاد کرده‌اند.

این در حالی است که زمستان گذشته اپیدمی خیزش‌های مردمی در میان کشور‌های عرب منطقه را به همراه داشت و به این ترتیب آینده روابط ایران و اعراب بیش از پیش در پس پرده‌ای از ابهام فرو رفت.

پیچیدگی این روابط در خصوص تعاملات ایران و عربستان سعودی از جمله مواردی است که علاوه بر حساسیت‌های معمول، بستر ساز رقابت منطقه‌ای تهران و ریاض برای هر چه بیشتر سهم داشتن در کنترل امور منطقه‌ای شده است.

شاید بتوان عمده‌ترین دلیل تشکیل این کارتل عربی در سال 1981 را مواجه با تهدید پیامد‌های جنگ ایران و عراق پس از انقلاب اسلامی 1979 توصیف کرد. با وجود آنکه این‌ کشور‌ها در آن زمان در جبهه عراق قرار گرفتند اما دیری نپایید که تلاش‌های انجام شده، دو طرف را تا آستانه تفاهم‌نامه امنیتی سوق داد. البته در چند سال اخیر بار دیگر روند نزولی روابط جمهوری اسلامی و شورای همکاری خلیج فارس آغاز شد.

 همزمان با جدی‌تر شدن بحث فعالیت‌های هسته‌ای ایران در صحنه بین‌المللی، اعراب محافظه‌کار سکوت را بر موضع‌گیری‌های روشن و شفاف ترجیح دادند. هرچند ایالات متحده و متحدانش در آنسوی دریای آتلانتیک شیخ نشین‌‌ها را به حمایت از مواضع تند کاخ سفید علیه فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی ترغیب کردند اما می‌توان گفت که تاکنون هیچ یک از این کشور‌ها به طور علنی از این خط مشی پیروی نکرده‌اند. ب

ا این وجود غرب هیچگاه از تلاش‌های دیپلماتیک برای راضی کردن اعراب از جمله پیشنهاد ایجاد سپر دفاعی موشکی دست نکشید و به این ترتیب زمزمه‌هایی از برخی موضع‌گیری‌های غیر‌علنی اعراب در جهت مخالفت با ادامه فعالیت‌های هسته‌ای ایران به گوش رسید.

 از سویی دیگر برخی از همسایگان عرب ایران در حوزه خلیج فارس نیز در محافل خصوصی از اقدام متقابل برای ایجاد پایگاه‌های هسته‌ای خبر دادند. با وجود آنکه اعراب جانب احتیاط در پرونده هسته‌ای ایران را رعایت کرده‌اند اما پیامد‌های تقابل غرب با فعالیت‌های هسته‌ای ایران آنها را نیز متاثر ساخته است. تصویب 4 قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل در جهت تحریم جمهوری اسلامی روابط اقتصادی ایران و اعراب حوزه خلیج فارس را تحت تاثیر قرار داده است.

 به این ترتیب دست کم برای آینده‌ای نزدیک گزینه امضای قرارداد تجارت آزاد بین ایران و شواری همکاری خلیج فارس از روی میز کنار خواهد رفت. به موازات محافظه‌کاری اعراب در قبال پرونده هسته‌ای ایران، آنها به هیچ وجه در خصوص ادعای مالکیت جزایر سه‌گانه رویکرد محتاطانه‌ای را دنبال نکردند.

شورای همکاری خلیج فارس که در حال حاضر مدعی دخالت ایران در امور داخلی این کشور‌هاست تا چندی پیش به طور علنی پرونده مالکیت سه جزیره تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی در آبهای خلیج فارس را دنبال می‌کرد. جزایری که ایران بر مالکیت قطعی آنها تاکید دارد اما تاکنون اقدامی جدی در جهت متوقف ساختن کامل جریان طرح ادعای مالکیت از سوی اعراب، صورت نگرفته است.

همانگونه که انتظار می‌رفت تب و تاب انقلاب‌های مسری در میان اعراب، دستور کار‌های نوینی را در سیاست خارجی آنها گنجانده که تعاریف تازه‌ای را در دیپلماسی آنها با جمهوری اسلامی ارائه می‌دهد. به نحوی که اکنون کمتر از گذشته موضوع هسته‌ای و بحث جزایر سه‌گانه در اولویت قرار دارد و اعراب می‌کوشند همزمان با حرکت به سوی آینده‌ای تازه، از هماهنگی سایر همسایگان و در راس آنها ایران اطمینان حاصل کنند.

تاکید امارات متحده عربی بر لزوم به رسمیت شناخته شدن استقلال کشور‌های عربی و تلاش علنی عربستان برای محدود ساختن هرگونه نفوذ خارجی در امور داخلی از جمله این اقدامات به شمار می‌رود. با این حال به نظر می‌رسد که در روند جاری اعراب بیش از گذشته از کمک و مساعدت‌های دوستان اروپایی و آمریکایی خود بهره‌جویی کنند.

سفر اخیر کاترین اشتون، رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا به کشور‌های عضو شورای همکاری خلیج فارس در حالی که موضوع ایران نیز در دستور کار گفت‌و گو‌ها قرار داشت، نشان داد که اعراب می‌کوشند تمامی گزینه‌ها را برای تعامل با جمهوری اسلامی به نحوی که کفه ترازو را در جهت منافع ملی سنگین کند، روی میز قرار دهند.