در روابط ایران و امریکا نیازی به تفکر سه ضلعی نیست
گفت‌وگو با ماکان عیدی‌پور کارشناس مسائل بین‌الملل
رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه با فرصت شمردن انتخاب باراک اوباما برای تغییر در روابط بین ایران و امریکا، تمایل کشورش را برای میانجیگری بین دولت جدید امریکا و ایران اعلام کرد. دولت ترکیه که یکی از همپیمانان امریکا به شمار می رود می خواهد نقش رو به افزایش خود در خاورمیانه را برای پل زدن میان شرق و غرب استفاده کند.
از سوی دیگر ترکیه از لحاظ سیاسی و اقتصادی از منزوی شدن ایران هراس دارد چراکه روابط اقتصادی و دیپلماتیک خوبی بین دو کشور برقرار است و نمی خواهد شاهد تنش های جدید در مرزهای خود باشد.
گفت و گوی دیپلماسی ایرانی با دکتر ماکان عیدی پور در خصوص نقش میانجیگری ترکیه در روابط ایران و امریکا.
به نظر شما چرا ترکیه می خواهد نقش میانجی را میان ایران و امریکا بازی کند؟
اکنون بابی باز شده است تا امکان مذاکره ایران و امریکا فراهم شود، به همین دلیل کشورهای زیادی در منطقه هستند که می خواهند این نقش را داشته باشند اما به دلیل مواضع متناقضی که با کشورهای عربی در مسائل لبنان و فلسطین داریم، تقریبا تنها کشور منطقه که در هیچ مناقشه بین المللی در جبهه روبه روی ما قرار ندارد ترکیه است. مشابه ترکیه کشور پاکستان است. اما پاکستان اولا از ثبات سیاسی برخوردار نیست و ثانیا در مسئله افغانستان چندان با ما هم نظر نیست. ترکیه این شرایط را دارد که قصد نزدیک تر شدن به ایران را هم دارد و می‌خواهد در برنامه های گازی ایران سرمایه گذاری کند. بنابراين منافع مشترک زیادی بین ایران و ترکیه وجود دارد. ضمن اینکه بیش از هر زمان موضع خود را نزدیک به موضع ایران در عراق می داند. چراکه بحث عراق و بحث توافق‌نامه امنیتی دغدغه مشترک ایران و ترکیه است.
لذا ترکیه تمایل خود را برای میانجیگری میان ایران و امریکا نشان می دهد، قبلا هم تمایل خود را تلویحا نشان داده است. اما مسئله این است که آیا ایران این پیشنهاد را می پذیرد یا خیر و آیا ایران می خواهد این کارت میانجیگری را به ترکیه بسپارد یا خیر.
آیا ترکیه پتانسیل برقراری رابطه بین ایران و امریکا را دارد؟
میانجیگری بین ایران و امریکا، نیاز به پتانسیل چندانی ندارد و یک بحث تعارف و فرمالیته است. بدین معنی که بحث صرفا بحث میزبانی یک مذاکرات ابتدایی در حد معاونین وزرای خارجه یا حتی وزیر خارجه خواهد بود که نیازی به پتانسیل خاصی ندارد.
در روابط بین ایران و امریکا، بحثی نیست که میانجی بتواند آن را حل کند. یخ‌های میان ایران و امریکا توسط عراقی ها در مذاکرات قبلی شکسته شده است، لذا این میانجیگری مسئله بسیار مهمی نیست و ایران و امریکا مواضع مشخص به خود را دارند و بعید است که میانجی بتواند در این مواضع تغییری ایجاد کند. آن هم کشوری مثل ترکیه که موقعیت چندانی بین این دو کشور ندارد. موضوع ایران و امریکا، یک موضوع قدیمی و تاریخی است و موضوعی نیست که با ارائه راه حل های جدید قابل حل باشد و یا نیازی به تفکر سه ضلعی داشته باشد. ایران و امریکا هم مشکلاتشان قدیمی است و هم راه حل هایشان.
برخی معتقدند که ترکیه توانسته است نقش بیشتری نسبت به ایران در جامعه بین المللی داشته باشد. این درحالی است که ایران از نظر ژئوپلیتیکی در موقعیت بهتری قرار دارد. نظر شما چیست؟
بعد از حمله امریکا به افغانستان یعنی پس از 11 سپتامبر، نقش ایران در منطقه بسیار پررنگ تر از گذشته هم شده است. عواملی که باعث می شوند که ایران در منطقه جایگاهی داشته باشد و به عنوان یک قدرت منطقه ای مطرح شود، عواملی هستند که منحصر به فرد هستند و مختص به ایران. ترکیه نمی تواند جایگزینی برای ایران باشد. اما اینکه چرا امروز نقش مهم تری در منطقه دارد و به خود اجازه می دهد که میانجیگری کند؟ ما نباید به ترکیه به طور مجرد نگاه بکنیم. ترکیه در این ساختار وجود دارد. ترکیه واقعیتی است در خاورمیانه و کشوری است که اقتصادش در دو دهه گذشته رشد داشته است و به همین دلیل قطعا جایگاهش ارتقا پیدا کرده است. امروز ترکیه در اروپا برای خودش جایگاهی پیدا کرده است و امریکایی ها هم نسبتا اطمینان دارند و در این منطقه که اکنون بسیار ناآرام است، ترجیح می دهند که یک شریک استراتژیک نسبتا با ثباتی داشته باشند. به همین لحاظ ترکیه جایگاه خودش را دارد و نقش خود را بازی می کند.
اما ایران در منطقه جایگاه خودش را دارد و این مسئله بعد از 11 سپتامبر و بعد از جنگ 33 روزه کاملا مشخص شد. این جایگاه بی بدیل است، چراکه گروه های تحت حمایت ایران در کشورهای همسایه هیچ تداخلی با منافع ترکیه ندارد. در قفقاز ایران و ترکیه هر کدام حضور دارند و هر کدام جایگاه خودشان را دارند. در آسیای میانه نیز مسئله به همین شکل است.
آیا پیش بینی می کنید که ایران میانجیگری ترکیه را بپذیرد؟ علت موافقت ایران با این پیشنهاد چه خواهد بود؟
من بعید می دانم که ایران بخواهد در این برهه این کارت را به ترکیه واگذار کند. البته ممکن است که توافق‌هایی صورت بگیرد که این اتفاق بیافتد. اگر ایران میانجیگری ترکیه را بپذیرد، قطعا این میانجیگری بسیار کوتاه خواهد بود و صرفا برای شروع مذاکرات است. یعنی یک مسئله نمادین. فعلا دلیلی وجود ندارد که این کارت را در اختیار ترکیه قرار دهیم.
نظر شما :