پاریس و برلین باید به تعهدات دیپلماتیک خود به ایران پاسخگو باشند

نویسنده: هیبت الله نژندی منش، عضو هیات علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی علامه طباطبایی 

دیپلماسی ایرانی: در ژوئن 2108 دیپلمات ایرانی به اتهام جعلی ارتباط با توطئه بمبگذاری در پاریس دستگیر شد. در ماه اکتبر 2018، مقامات تعقیب اعلام داشتند که آلمان دیپلمات ایرانی را به بلژیک استرداد کرده است. مقامات بلژیکی بیان داشتند که دیپلمات ایرانی به خاطر مظنون بودن به توطئه بمبگذاری در نشست گروه منافقین در پاریس دستگیر شده است. در این نشست قرار بود وکیل رئیس جمهوری آمریکا، رودی جیولیانی، و برخی از وزرای اروپایی و عرب حضور پیدا کنند. 

این دیپلمات عضوی از مامورین دیپلماتیک ایران بود. وی به عنوان مامور دیپلماتیک ایران در حال خدمت بود. یکی از گرایش های مهم حقوق بین المللی حقوق کنسولی و دیپلماتیک است. در حقوق بین المللی مساله مصونیت ها یک بحث سهل و ممتنع و مهم  است. 

مصونیت ها و مزایای خاص اعطا شده به نمایندگان دیپلماتیک و کنسولی خارجی بیانگر قواعدی است که در میان ملت های جهان در خصوص شیوه اجرای روابط بین المللی متمدن توسعه یافته است. فلسفه اصلی این مصونیت ها و مزایا این است که نمایندگان خارجی بتوانند تکالیف خود را به طور موثر انجام دهند. در حقیقت، هدف این مصونیت ها این نیست که افراد منتفع شوند، بلکه هدف این است تا اجرای موثر و بهینه ماموریت رسمی آنها به نمایندگی از دولتشان تضمین شود. 

ماموریت های دیپلماتیک به طور سنتی پیوند اصلی مکاتباتی بین کشور فرستنده و پذیرنده بوده اند. بنابراین، کارمندان ماموریت های دیپلماتیک (سفارتخانه ها) از بالاترین سطح مزایا و مصونیت ها در کشور پذیرنده برخوردارند. بطور مسلم، اعضای کارمندان اداری و فنی نسبت به نمایندگان دیپلماتیک از مزایا و مصونیت های کمتری برخوردارند. در نهایت، اعضای خدماتی ماموریت دیپلماتیک مثل راننده، سرایدار و آشپز نیز از مزایا و مصونیت های کمتری برخوردارند. مهمترین سند بین المللی ناظر بر این موضوع کنوانسیون وین در مورد روابط دیپلماتیک است. تعریف و تعیین پرسنل ماموریت دیپلماتیک اساسا با توجه به اشتغالی که انجام می دهند، تعیین می شود. تعریف این حوزه ها کلی و عام است. این که یک فرد در کدام حوزه یا مقوله قرار دارد تا حدودی به رویه متقابل کشورهای پذیرنده و فرستنده بستگی دارد. اصولا مامورین دیپلماتیک (diplomatic agents) از بالاترین میزان مزایا و مصونیت ها برخوردارند. از جمله این افراد را نمی توان دستگیر یا بازداشت کرد. همچنین این ماموران از مصونیت کامل در مقابل محاکم کشور پذیرنده برخوردارند و بنابراین نمی توان آنها را تحت تعقیب قرار داد هر چند جرم شدید باشد مگر این که کشور فرستنده مصونیت آنها را بردارد. 

اعضای اداری و فنی ماموریت دیپلماتیک کارهای مهمی را برای امور داخلی سفارت عهده دار هستند. بنابراین از مزایا و مصونیت هایی مشابه ماموران دیپلماتیک برخوردارند. 

از آنجایی که فلسفه مزایا و مصونیت ها تضمین اجرای موثر کارکرد مامورین دیپلماتیک از طرف کشور فرستنده است، بنابراین منطقی است که کشور فرستنده دارنده اصلی این مزایا و مصونیت ها باشد و هر وقت بخواهد می تواند از فرد پس بگیرد. از این رو، نه کشور پذیرنده می تواند آنها را از فرد پس بگیرد و نه خود فرد. بر اساس ماده 32 کنوانسیون 1961 مصونیت ماموران دیپلماتیک و اشخاص دارای مصونیت صرفا به وسیله کشور فرستنده پس گرفته می شود. بر اساس ماده 40 اگر مامور دیپلماتیک در کشور ثالثی باشد یا بخواهد از آن کشور عبور کند، کشور ثالث باید مصونیت هایی را که برای تضمین عبور یا بازگشت آن مامورلازم است اعطا کند. 

بنابراین، تا زمانی که فرد به عنوان مامور دیپلماتیک است هم درکشور پذیرنده و هم در کشور ثالث دارای مصونیت است. در جایی که ادعا شود مامور دیپلماتیک مرتکب جرمی شده است روش های متعددی برای رسیدگی به موضوع وجود دارد. از جمله می توان به اخراج آن فرد به عنوان عنصر نامطلوب یا مذاکره بین کشورهای درگیر برای حل اختلاف اشاره کرد. اگر کشوری مامور دیپلماتیک را دستگیر یا بازداشت کند در حالی که دارای مصونیت است، مرتکب نقض کنوانسیون وین در مورد روابط دیپلماتیک شده است. بنابراین، اقدام آلمان و بلژیک نقض صریح تعهد بین المللی شان است. 

در پایان فرصت را مناسب می دانم تا در مورد گروه منافقین نکاتی را بیان کنم. گروه منافقین، یا به اصطلاح سازمان مجاهدین خلق، در حال حاضر در پاریس و آلبانی عمدتا مستقر هستند. این گروه قبلا در فهرست گروه های تروریستی اتحادیه اروپا و ایالات متحد آمریکا قرار داشت. با این حال بعدا از فهرست گروه های تروریستی خارج شد. لازم به ذکر است که این گروه در سال 1997 از سوی دولت آمریکا به عنوان یک سازمان تروریستی در لیست قرار گرفت و سپس در سال 2012 از لیست خارج شد. در این جا این سوال مطرح می شود که وقتی آمریکا و اتحادیه اروپا این گروه را در سازمان های تروریستی قرار دادند، آیا به تعهدات بین المللی خود در خصوص مقابله با تروریسم عمل کردند؟ دست کم از سال 2001 تا 2012 می توانستند با جمهوری اسلامی ایران که مهمترین قربانی اقدامات تروریستی این گروه بود در خصوص استرداد و محاکمه همکاری کنند. یا این که دست کم یک دادگاه بین المللی ویژه برای محاکمه آنها تشکیل دهند. سوال مهمتر دیگر این است که از حیث ماهوی چه تغییری در این گروه صورت گرفته است که از لیست خارج شدند؟ آیا در قبال قتل ها و کشتار هزاران انسان بیگناه پاسخگو بوده اند؟ بدون تردید آمریکا و اتحادیه اروپا در مقابل این خون های بیگناه نیز پاسخگو باید باشند. در حقیقت، گروه منافقین را باید یکی از ابزارهایی دانست که آمریکا و اروپا برای مقاصد سیاسی خود مورد استفاده قرار می دهند. آنها از طریق همین گروه برای مداخله در امور داخلی کشورمان استفاده می کنند.