بازی دوگانه بروکسل در قبال تهران و واشنگتن

دیپلماسی ایرانی: دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده سال گذشته کشورش را از توافق هسته ای سال 2015 ایران موسوم به برجام خارج کرد. از آن زمان اتحادیه اروپا و سه قدرت اروپایی امضا کننده توافق یعنی فرانسه، بریتانیا و آلمان برای زنده نگه داشتن توافق و به طور همزمان، مواجهه با فشارهای ایالات متحده برای مجازات ایران در ارتباط با رفتارهای منطقه ای آن به تقلا افتاده اند. با این حال، بر خلاف واشنگتن نگرانی اصلی بروکسل گسترش تسلیحات هسته ایست و همین مساله سبب می شود که تا حد زیادی در برابر استفاده از تحریم ها برای مجازات ایران به غیر از برنامه هسته ای خودداری کند.

اروپا که میان ایالات متحده و ایران مانده، در ماه های اخیر استراتژی جمعی مبتنی بر حفظ توازن شکننده اتخاذ کرده است: برای راضی کردن ایالات متحده فشارها بر ایران را افزایش می دهد و در عین حال سعی می کند ایران را به متعهد ماندن به برجام ترغیب کند. اما بروکسل در تلاش ها برای راضی کردن هر دو طرف، با خطر از دست دادن آنها مواجه است. تردید بروکسل به تعهد تمام و کمال به یکی از طرفین احتمالا از سوی تهران و واشنگتن به یک اندازه ناخوشایند قلمداد می شود.

مقاومت اروپا در برابر تحریم ها

قدرت های اروپایی در قیاس با ایالات متحده اساسا اولویت های متفاوتی در رسیدگی به تهدیدهای امنیتی ایران دارند. برنامه هسته ای این کشور در چند دهه گذشته مساله اصلی اروپایی ها بوده، اگرچه ایران انگیزه ای برای استفاده از سلاح هسته ای علیه اروپا نداشته است. نگرانی اصلی اروپا این است که برنامه تسلیحات هسته ای در ایران به گسترش سلاح های هسته ای در خاورمیانه بیانجامد. محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی سال گذشته با ابراز تمایل به توسعه توانایی هسته ای برای رقابت با ایران، به این نگرانی جامه عمل پوشاند.

اروپا پیشتر از تاکتیک های موثر اعمال فشار خود از جمله تحریم واردات نفتی و تحریم های جامع مالی برای بازداری ایران از ادامه برنامه هسته ای استفاده کرده بود. با این وجود، از زمان ریاست جمهوری دونالد ترامپ در سال 2016، واشنگتن به اروپا فشار می آورد که از این تاکتیک ها برای پاسخ به برنامه موشکی بالستیک ایران و فعالیت های منطقه ای این کشور استفاده کند. از نظر کاخ سفید این مسائل هم به اندازه برنامه هسته ای مشکل ساز هستند؛ اما از دیدگاه اروپا تحریم ایران در رابطه با فعالیت های غیرهسته ای ارزش پذیرفتن خطر خروج ایران از برجام و از سرگیری برنامه هسته ای را ندارد.

بر خلاف ایالات متحده، اروپایی ها ایران را مسئول درگیری های منطقه ای همچون درگیری ها در سوریه و عراق نمی دانند. و در حالی که بروکسل به دنبال سطحی از هماهنگی در خاورمیانه است، اما شیوه دستیابی به آن را غلبه یک قدرت بر منطقه نمی داند. واشنگتن هم بیشتر به توازن قدرت می اندیشد و به ویژه اینکه چگونه هر تغییری بر متحد اصلی آن در منطقه یعنی عربستان سعودی تاثیر می گذارد.

به علاوه اروپا برای باز نگه داشتن کانال های ارتباطی با ایران انگیزه های اقتصادی دارد. ایران یکی از متنوع ترین اقتصادها را در خاورمیانه دارد و نیروی کار آن عمدتا تحصیل کرده هستند. اروپا در صورت اعمال تحریم های شدید اقتصادی مطلوب ایالات متحده در عمل دست خود را از بازار بزرگ ایران و فرصت های تجاری و سرمایه گذاری این کشور کوتاه می کند. مهم تر اینکه ایران بعد از روسیه دومین ذخایر بزرگ گاز طبیعی جهان را داراست و آهنربایی برای جذب سرمایه گذاری ها در بخش انرژی محسوب می شود. ایران تنها کشوری است که می تواند وابستگی کنونی اروپا به گاز روسیه را جبران کند.

بررسی شرایط و سنجیدن آستانه تحمل واشنگتن و تهران

اروپا به رغم مقاومت در برابر اعمال تحریم های اقتصادی علیه ایران، اخیرا شروع به تغییر رویکرد خود در برابر خواسته های ایالات متحده کرده است. آلمان، بریتانیا و فرانسه و همچنین اتحادیه اروپا در 6 ماه گذشته فشارها را علیه ایران افزایش داده اند و در عین حال سعی دارند این کشور را در برجام نگه دارند.

3 کشور اروپایی امضاکننده برجام در ماه ژانویه یک ساز و کار پرداختی موسوم به «ابزاری برای حمایت از مبادلات تجاری/اینستکس» را راه اندازی کردند که برای کمک به تسهیل معاملات مالی در تجارت اقلام انسان دوستانه طراحی شده است. با این حال، این کشورها در راه اندازی اینستکس 2 شرط اساسی را ظاهرا برای خوشنودی ایالات متحده، تعیین کردند:

اولی درخواست از ایران برای آغاز گفت و گوهای رسمی درباره برنامه موشک های بالستیک است. تهران اگرچه اعلام کرده قصد ندارد موشک هایی با برد بیش از 2000 کیلومتر بسازد، اما از مذاکره بر سر این مساله سر باز زده است.

دومی درخواست از ایران برای تعهد به قوانین گروه ویژه اقدام مالی (اف ای تی اف) است. تهران برنامه اقدام «اف ای تی اف» را در سال 2016 و در تلاش برای ترغیب جامعه بین الملل به حذف نام آن از فهرست سیاه پول ‌شویی و تامین مالی تروریسم به اجرا درآورد. اما با خروج ایالات متحده از برجام و اعمال مجدد تحریم های شدیدالحن اقتصادی، بسیاری از ایرانی ها نگران کاهش توانایی این کشور در حمایت از متحدان منطقه ای در نتیجه تعهد به برنامه اقدام «اف ای تی اف» هستند. به هر حال، انتظار می رود که 3 کشور اروپایی تنها دسترسی آن دسته از بانک های ایرانی را به اینستکس فراهم آورند که مطابق استانداردهای «اف ای تی اف» عمل می‌کنند.

اما هر اندازه که اروپا بیشتر در قبال ایران شدت عمل نشان دهد، ایالات متحده چیزهای بیشتری را خواستار خواهد شد. و هرچه واشنگتن اقدامات شدیدتری را علیه تهران خواستار شود، احتمال رد شرایط اینستکس از سوی تهران بیشتر خواهد شد.

در شرایط کنونی به نظر می رسد که اروپا سعی دارد دست کم تا زمانی که یک رئیس جمهوری منطقی تر در ایالات متحده روی کار بیاید، برجام شکننده را زنده نگه دارد. اما اروپا با اجرای این استراتژی با خطر خشمگین کردن بیشتر قدرتمندترین متحد خود یعنی ایالات متحده و در عین حال تحقق بزرگ ترین نگرانی اش یعنی خروج ایران از برجام مواجه است.

منبع: استرتفور / مترجم: طلا تسلیمی