باید به دیپلماسی فرصتی دوباره داد

اعظم ملایی، پژوهشگر و مدرس دانشگاه

دیپلماسی ایرانی: هجدهمین نشست سران سازمان شانگهای روز یکشنبه (۲۰خرداد) به میزبانی کشور چین برگزار شد. رییس جمهور ایران نیز که در نشست قبلی این سازمان در تاشکند شرکت نکرده بود، امسال دعوت همتای چینی خود را پذیرفت و راهی شهرچینگ دائو چین شد. جمهوری اسلامی ایران یکی از کشورهایی است که در کنارافغانستان، مغولستان و بلاروس درصدد عضویت دائم در سازمان شانگهای است، ولی تا کنون به دلایل مختلف از جمله نگرانی اعضای سازمان از احتمال رویارویی بیشتر با آمریکا و نیز مخالف های جهت دار برخی کشورها همچون تاجیکستان، با درخواست عضویت آن موافقت نشده است.

 در نتیجه هر چند این موافقت نکردن با عضویت ایران و شرکت در اجلاس به عنوان یک عضو ناظر چندان به مذاق رییس جمهور ایران خوش نمی آمد، اما رییس جمهور کشورمان به واسطه وضعیت برجام و خروج آمریکا از این توافق بین المللی صلاح را در این دید که  در نشست امسال سازمان شانگهای شرکت و از فرصت رایزنی با سران کشورهای عضو استفاده کند.

نشست های حاشیه ای رییس جمهور کشورمان با رؤسای جمهور روسیه، چین، افغانستان، پاکستان و بلاروس نشان داد که تصمیم دولت ایران درست و به جا بوده و در شرایط بد عهدی یکی از طرف های غربی برجام، کشورهای شرقی می توانند به تقویت موضع حقوقی و قانون مدار ایران کمک کنند.

حضور مؤثر رییس جمهور کشورمان در اجلاس شانگهای نشان داد دولت تدبیر و امید تصمیم گرفته ضمن ادامه رایزنی با کشورهای اروپایی و مجاب کردن آنها به حفظ و اجرای برجام، تمام تخم مرغ های خود را در سبد اروپا قرار ندهد و با پیگیری همزمان دیپلماسی شرقی، کشورهای قدرتمند این حوزه را نیز وارد گود کند.

ایران سومین صادرکننده بزرگ نفت عضو اوپک پس از عربستان سعودی و عراق و تامین کننده کلیدی منابع انرژی به خصوص برای پالایشگاه های آسیایی است؛ در نتیجه این حوزه زمینه ای جذاب برای گفت و گو و مذاکره با کشورهای آسیایی است.

البته بعد از خروج آمریکا از برجام، وزارت امور خارجه این کشور اعلام کرد تحریم های جدید دولت ترامپ شامل تدابیری است که بخش های نفت و کشتیرانی ایران را نیز هدف قرار خواهد داد، اما پیش از آن مهلتی شش ماهه به کشورها و شرکت های طرف توافق با ایران داد تا  بتوانند به قراردادهایشان خاتمه داده و سرمایه خود را از کشورمان خارج کنند.

حال در شرایطی که چین و هند، دو عضو اصلی سازمان شانگهای به ترتیب بزرگترین وارد کنندگان نفت از ایران هستند، دولت دوازدهم دو سفر جداگانه به هند (توسط وزیر امور خارجه) و چین را در عرض دو هفته تدارک دید تا از موضع این کشورها برای ادامه خرید نفت از ایران آگاه شود و آنها را به تداوم مراوده با کشورمان ترغیب کند.

در این سفر 4 سند همکاری بین چین و ایران امضا شد که طبق یکی از این تفاهمنامه ها قرار شد «ارزهای ملی بین ایران و چین در مبادلات تجاری مورد استفاده قرار می گیرد.» چنین توافقی بدین معنا است که ایران در زمان بازگشت تحریم های آمریکا برای فروش نفت خود به چین و دریافت پول آن مشکلی نخواهد داشت و می تواند به جای دلار از واحد پول چین (یوان) استفاده کند. در ادامه تسهیل مناسبات مالی، همکاری های بورس و اوراق بهادار نیز از دیگر اسناد همکاری بود که بین سازمان های بورس ایران و چین به امضا رسید.

البته در کنار دستاوردهای اقتصادی، موفقیت های سیاسی و روانی نیز از دیگر موفقیت های سفر روحانی به چین بود. در این سفر علاوه بر اعلام مواضع جمهوری اسلامی از سوی رییس جمهوری کشورمان، از برجام نیز به عنوان یک تفاهم نامه بین المللی حمایت شد و تأکید بر حفظ برجام و انتقاداتی که در این نشست به یکجانبه گرایی آمریکا وارد شد، این به معنای آن است که نه فقط کشورهای اروپایی بلکه قدرت های آسیایی نیز در موضوع برجام در کنار ایران و مقابل آمریکا قرار گرفته اند؛ امری که در مناسبات دیپلماتیک یک برد و امتیاز محسوب می شود.

حمایت همه قدرت های بین المللی از یک کشور و توافقی که در آن عضویت داشته، بار روانی سنگینی بر دولت آمریکا و افکار عمومی جهان می گذارد که برآیند آن چیزی جز انزوای بیشتر آمریکا و تأیید حقانیت ایران از سوی جامعه جهانی نخواهد بود. مجموعه این شرایط تحلیلگران را به این نتیجه می رساند که چشم انداز دیپلماسی غربی- شرقی تؤامان دولت تدبیر و امید روشن است.

هر چند مخالفان برجام در شرایط فعلی برای نابودی آن لحظه شماری می کنند، عده ای از آنها ساده لوحانه فکر می کنند با رویکرد خصمانه و تقابلی منافع ایران بهتر تأمین می شود و گروهی دیگر نیز از هم اکنون به طمع منافعی هستند که دور زدن تحریم های بین المللی نصیبشان خواهد کرد، اما تجربه عملکرد دولت نهم و دهم نشان داد که تقابل با دنیا و تنش زایی هیچ بهره ای جز افزایش فشارها و تحریم های بین المللی نخواهد داشت. حال که دستگاه دیپلماسی ایران با تدبیر و مذاکره عرصه شطرنج بین المللی را به گونه ای چیده است که همه قدرت های بزرگ پشت ایران و در مقابل مهره های آمریکا قرار گرفته اند، وقت آن است که با وحدت و همدلی از دولت حمایت کرده و به دیپلماسی فرصتی تازه بدهیم.

انتشار اولیه: شنبه 26 خرداد 1397 / انتشار مجدد: شنبه 9 تیر 1397