آیا سیاست خارجی ما موفق است؟

دکتر محمود سریع القلم استاد علوم سیاسی دانشگاه شهیدبهشتی و پژوهشگر توسعه در یادداشت جدیدی نوشت:
 
برای آنکه یک کشور روابط خارجی داشته باشد، ابتدا باید استراتژی سیاست خارجی طراحی کند. روابط خارجی ما نیز مانند اقتصاد، در حالت رکود است زیرا که سیاست خارجی فعلی با فرمول های ۲۵ سال پیش عمل می کند. ابتدا باید به روز شد تا بتوان روابط خارجی داشت.

روابط ما با اروپا و ژاپن در وضعیت Standby است. به جز شامات و عمان، تقریباً روابط ما با کل جهان عرب، قطع است. آسیای مرکزی و قفقاز باب احتیاط را با ما پیش گرفته اند. پاکستان خیلی با ما کاری ندارد.
معلوم نیست با ترکیه در سیاست گذاری بتوان به ثبات رسید. آسیایی ها هم در این شرایط اضطراری، در پی روابط پایاپای اقتصادی و افزایش کارمزد هستند.
 
پر واضح است ما دارای استراتژی امنیت ملی هستیم. در عمارت حکمرانی، امنیت ملی حکم فونداسیون را دارد ولی آیا نباید به فکر ساخت چند طبقه در این عمارت برای سکونت، آرامش و رشد باشیم؟ اینجاست که به استراتژی توأمان سیاست خارجی و توسعه اقتصادی نیاز داریم. در شرایط فعلی، سیاست خارجی ما همان امنیت ملی ما شده است. آخرین باری که یک گزارش یا سخنرانی که یکجا کلیّت روابط خارجی ما در منطقه و جهان را توضیح دهد چه موقع بود؟
 
 سیاست خارجی فعلی ما در دو موضوع خلاصه می شود:
 
۱-تکذیب روزانه آنچه دیگران ما را بدان محکوم می کنند؛
 
۲-اتخاذ یک حالت تدافعی نسبت به نیات و اهداف کشور.
 
 این راهبرد ما را به تعامل سازنده و سرمایه گذاری مستقیم خارجی هدایت نمی کند. نظام بین الملل فعلی اولاً ماهیت تجاری، اقتصادی و تولیدی دارد و ثانیاً پر از فرصت است.

 دولت ها و بنگاه ها برای سرمایه گذاری در کشورهایی که ثبات در سیاست خارجی، سیاست گذاری ها و نظام اداری نداشته باشند، ریسک نمی کنند. در سال گذشته میلادی، ۱٫۶۲۵ تریلیون دلار درجهان سرمایه گذاری شده است که ۷۳ درصد آن در کشورهای G20 بود.

نکته حائز اهمیت این است که تنها ۴ درصد از این سرمایه گذاری در سطح جهان در صنایع استخراجی مانند نفت، گاز و فلزات بوده است. عمدۀ سرمایه گذاری در IT، ارتباطات، خدمات و ساختار عمرانی بوده است. کشوری مانند سنگاپور که از شهر تهران کوچک تر است به تنهایی ۶۵ میلیارد دلار، سرمایه خارجی جذب کرده است. ظاهراً آمار دقیقی از میزان سرمایه گذاری خارجی در ایران در سال ۲۰۱۶ موجود نیست اما آمار ۲۰۱۵ عددی در حدود ۸۷۴ میلیون دلار را نشان می دهد.
 
با توجه به حساسیت های تاریخی و سیاسی، بهترین شرکای تجاری، اقتصادی و سرمایه ای برای ما، کشورهای غرب اروپا و ژاپن هستند زیرا که توان سیاسی و نظامی آن ها بسیار محدود است. اما برای اینکه این امر تحقق پیدا کند، به نظر می رسد کشور نیاز به فاصله گرفتن از کانون مدارهای حساسیت آمریکا را دارد. در داخل کانون مدارهای حساسیت آمریکا بودن، کشور را در سطح حفظ امنیت ملی نگه می دارد؛ وضعیتی که بسیاری از کشورهای منطقه را خوشحال می کند زیرا فرصت پرداختن به اقتصاد ملی، تعامل سازنده و افزایش ثروت ملی را از ما می گیرد. بدون سرمایه و امکانات، فرهنگ و تمدن نیز رو به افول می روند. آحاد جامعه هم مجبور می شوند در حد بقا زندگی کنند.
 
یکی از نارسایی های جدی در راهرو های قدرت، کم بودن فوق العادۀ "متخصصین اقتصاد بین الملل" است؛ کسانی که پیچیدگی های مالی، تولیدی، بانکی، سرمایه گذاری و حتی تا اندازه ای سیاسی و حقوقی مسائل اقتصاد بین المللی را دقیق بدانند. فقدان این گونه افراد در سیاست گذاری باعث می شود دیالوگ ها در حد سیاست و امنیت متوقف شود و ما نتوانیم امنیت، اقتصاد و سیاست را همزمان و به صورت یک مجموعه حکمرانی (Synoptic) ببینیم.
 
آنقدر این نظام بین الملل متنوع و متکثر شده است که نیازی نداریم خود را به لحاظ سیاسی و امنیتی به قدرتهای بزرگ قفل کنیم. اتفاقاً با توجه به حساسیت ها، نظام بین الملل فعلی بهترین ساختار را برای رشد و توسعه اقتصادی کشور عرضه می کند. چهارپنجم دستگاه دیپلماسی کشور را باید متخصصین مالی، بانکی، سرمایه گذاری و اقتصادِ بین الملل دربر گیرد. سیاست خارجی مانند غلطک آسفالت کاری است تا بعد از اینکه سطح زمین هموار شد، آسفالت (اقتصاد) ریخته شود. سیاست خارجی مبتنی بر لحن تدافعی و گفتار درمانی ره به جایی نمی برد.
 
 
 عمارت حکمرانی
 
طبقه دوم: اقتصاد بین الملل
 
طبقه اول: اقتصاد ملی (و سیاست خارجی که صرفا تسهیل می کند)
 
فونداسیون: امنیت ملی
 
 حکمرانی نوین مقرر می کند که رشد اقتصادی یک کشور به اقتصاد بین الملل که در آن صدها کشور و هزاران شرکت حضور دارند قفل شود تا منافع دیگران به سرمایه گذاری گره بخورد. این قفل شدن باعث می شود تا دولت ها در نوع تعامل سیاسی و امنیتی با یکدیگر، ملاحظات چشم گیری داشته باشند. سیاسیونِ جامعه ما، اقتصاد بین الملل را در قالب کشورها می بینند در حالی که یک بنگاه آلمانی مستقر در هامبورگ ممکن است از ۵۰ کشور و ملیت صاحب سهام داشته باشد.

نگاه ما به پیچیدگی های جهانی بسیار قدیمی است. جایی باید بزرگ بنویسیم: مهم ترین هدف مخالفین ایران، نگه داشتن کشور در فقر و انزواست. روش این کار نیز جلوگیری از فعالیت های اقتصادی و سرمایه گذاری است. در جایی دیگر نیز بزرگ بنویسیم: حکمرانی باید امنیت و اقتصاد را با هم ببیند و نه در دو ریل مستقل از هم. برای اینکه این راهبرد تحقق پیدا کند باید ذهن های خود را Format کنیم.

منبع: سایت اینترنتی دکتر محمود سریع القلم