نیاز دولت جدید امریکا به ایران در عراق و سوریه

دیپلماسی ایرانی: انتخاب دونالد ترامپ، نامزد حزب جمهوریخواه به ریاست جمهوری امریکا بر خلاف دیگر کشورهای جهان عراقی ها را چندان شوکه نکرده است. عراقی هایی که تجربه حمله به کشورشان و سقوط حکومت صدام حسین در زمان ریاست جمهوری جورج بوش پسر را دارند، انتخاب ترامپ را با انتخاب جورج بوش در سال 2000 مقایسه می کنند و این انتخاب را چندان هم بحث برانگیز نمی دانند. بسیاری از عراقی ها می گویند بسیاری از کسانی که در زمان جورج بوش در قدرت بودند و از قضا بسیاری از نئوجمهوریخواهانی بودند که از سوی رئیس جمهوری وقت امریکا به سمت های مهم منصوب شده بودند اکنون در بدترین حالت ممکن است دوباره به قدرت بازگردند و سمت های مهمی به دست گیرند. بسیاری از عراقی ها می گویند تندتر از جان بولتون و کاندولیزا رایس فرد دیگری نیست، تجربه همه آنها را از سر گذرانده اند و می توانند تصور کنند که ترامپ به همان اندازه تندرو باشد با این تفاوت که به صراحت گفته است که تمایل به جنگ ندارد و می خواهد هزینه هایی که در خاورمیانه صرف می شود را صرف ایالات متحده و زیرساخت های آن کند که فی نفسه اظهارات امیدبخش و ایجابی ای است که می تواند حداقل همه را امیدوار کند که رئیس جمهوری جدید دنبال جنگ نیست.

اما اظهارات مقامات جدید امریکایی درباره ایران که در حین معرفی یا قبل از معرفی به سمت های عالی، از جمله شورای عالی امنیت ملی و وزرات دفاع و سی آی ای اظهارات تندی را بیان کرده اند، نگرانی هایی از جنس دیگر به وجود آورده است. مثلا آن طور که نشریه فارن پالسی نوشته است ترامپ فردی را برای وزارت دفاع امریکا در نظر گرفته که گفته می شود اوباما نتوانسته مواضع افراطی وی در برابر ایران را تحمل کند و خانه نشینش کرده است؛ جیمز متیس از جمله افرادی است که نسبت به نفوذ ایران در عراق و سوریه انتقادهای جدی دارد و معتقد به برخورد با ایران در این دو کشور است. یا مایک پامپئو، نامزد ترامپ برای سی آی ای، کسی است که یک بار گفت "ایران خطرناک تر از داعش است"! یا مایکل فلین که به مواضع ضد اسلامی شهرت دارد، از جمله کسانی است که برای سمت مشاور امنیت ملی امریکا معرفی شده است. هر سه این افراد از مخالفان سرسخت برجام هستند و عقاید خصمانه در برخورد با ایران دارند و معتقدند باید برای مقابله با ایران اقدامات جدی صورت بگیرد! البته هنوز هیچ کس نمی داند منظور آنها از اقدامات جدی چیست، چه ابعادی دارد و شامل چه مواردی می شود؟

با این حال عراقی ها می گویند باید از یک بابت خوش بین بود، جمهوریخواهان چون همواره واقع گراتر از دموکرات ها بوده اند از این رو تعامل با آنها آسان تر است. همچنین می گویند که جمهوریخواهان (بوش پدر و پسر) توجه بسیار بیشتری به عراق نسبت به دموکرات ها (کلینتون و اوباما) داشته اند. برای همین می توان امیدوار بود توجه آنها سبب شود به فکر حل مشکلات عراق، به خصوص مشکلاتی که خود مسببشان بوده اند و در حقیقت میراث به جا مانده از زمان حضورشان است، بیشتر باشند.

درباره تهدیدها و مواضع مقامات تازه معرفی شده به سمت های کلیدی در کاخ سفید از سوی ترامپ، نیز برخی بر این اعتقادند که این گونه اظهار نظرها بیشتر از آن رو است که امریکایی ها می خواهند ایران را از عراق و سوریه دور کنند. به اعتقاد بعضی از کارشناسان عراقی نزدیکی ترامپ به مواضع پوتین و رفاقتی که میان این دو وجود دارد می تواند به حل بحران سوریه کمک کند و حتی چه بسا سبب شود سوریه به روسیه واگذار شود اما این بدان معنا نیست که به خواسته های ایران نیز توجه می شود یا سهم ایران در سوریه در نظر گرفته می شود. بلکه بر عکس ممکن است توافقی صورت بگیرد که به موجب آن امریکایی ها به روس ها فشار بیاورند که کل سوریه را از آن خود کنید اما ایرانی در سوریه باقی نماند. در این صورت هر گونه مصالحه ای حتی بر سر بشار اسد ولو ظاهری میان روس ها و امریکایی ها ممکن خواهد بود. البته تحقق چنین چیزی چندان آسان نیست برای این که حضور ایران در سوریه به اندازه ای پررنگ و پیچیده و عمیق است که نمی توان معادله ای را برای سوریه تعریف کرد که ایران طرفی از آن نباشد. اگر چنین چیزی امکان پذیر بود همان ابتدای تحولات سوریه رخ می داد. دکتر عبدالله آل عیسی، استاد روابط بین الملل دانشگاه کوفه در این باره می گوید: «امریکایی ها نمی توانند حضور ایران را در سوریه و عراق نادیده بگیرند. دیگر حضور ایران در سوریه و عراق فراتر از آن چیزی است که بتوان این کشور را نادیده گرفت.»

بسیاری بر این اعتقادند اظهارات اخیر ترامپ که گفته بود ورود نظامی امریکا به سوریه به معنای رویارویی نظامی با ایران و روسیه است و این به صلاح نیست برخواسته از درک چنین واقعیتی است.

درباره عراق، دکتر محمد الموسوی، استاد دانشگاه مونترال کانادا می گوید: «امریکایی ها فکر می کنند که با فشار می توانند ایران را ودار کنند که از عراق و سوریه عقب نشینی کند. اظهارات تند ضد ایرانی مقامات معرفی شده برای پست های مهمی چون شورای عالی امنیت ملی ایالات متحده امریکا و سی آی ای در این چارچوب قابل تفسیر است.»

وی در ادامه می افزاید: «نئوجمهوریخواهان بر این اعتقادند که اوباما به ایران بها داد و به آن اجازه داد که نفوذ خود را در عراق بدون قید و شرط بسط دهد و حالا که خودشان به قدرت بازگشته اند باید این بساط را برای ایران جمع کنند.»

الموسوی همچنین می گوید: «امریکایی ها گمان می کنند می توانند معامله جدیدی را با ایران رقم بزنند بدون این که مجبور به دادن امتیازهای کلان به ایران شوند. برای آنها مساله برجام تمام شده است. بنابراین بعید است فعلا به سراغ آن بروند. پرونده های منطقه ای پرونده های جدیدی هستند که می توانند بر سر آنها با ایران معامله کنند. این که این معامله تا چه اندازه می تواند پیش رود را نمی توان از حالا پیش بینی کرد. ما هنوز نه به طور دقیق می دانیم تیم سیاست خارجی ترامپ بر چه اساس شکل خواهد گرفت و چه تفکراتی خواهد داشت. تنها می توانیم حدس بزنیم. حدس و گمان ها هم تا زمانی که دولت ترامپ رسما آغاز به کار نکند نمی توان گفت چند درصد امکان تحقق دارند.»

دکتر محمد رضا طاها، از مقامات بازنشسته دولت عراق و از نیروهای نزدیک به نیروهای کُرد این کشور نیز می گوید: «محال است بتوان تصور عراقی را کرد که در آن ایران هیچ نقشی نداشته باشد. نقش ایران در عراق عمیق و ریشه دار است و به گونه ای نیست که بتوانیم بگوییم پایانی برای آن قابل تصور است. امریکایی ها نمی توانند به این راحتی ایران را از عرصه سیاسی عراق دور کنند.»

وی تاکید می کند، امریکایی ها اکنون به ایران بیش از هر زمانی نیاز دارند. اگر به طور واقعی به دنبال مبارزه با تروریسم هستند می توانند به طور جدی از توانایی های ایران در مبارزه با تروریسم استفاده کنند.

این مقام سابق در پاسخ به این سوال که تا چه اندازه امکان دارد امریکایی ها به فکر استفاده از توانایی های ایران در عراق و حتی سوریه باشند، می گوید: «ما هنوز نمی دانیم تیم جدید وزارت امور خارجه امریکا چگونه خواهد بود و دولت ترامپ می خواهد چه سیاستی را در سطح بین المللی به خصوص خاورمیانه دنبال کند. اما آن چه واضح و روشن است این است که ایران توانایی های بالایی دارد که هر طرفی از آن استفاده نکند به ضرر خودش تمام خواهد شد.»

وی در ادامه می افزاید: «مثلا امریکایی ها فعلا هیچ موضعی نسبت به نیروهای بسیج مردمی (حشد الشعبی) اتخاذ نکرده اند. این می تواند نکته ای ایجابی باشد. اما استفاده از امکانات نیروهای بسیج مردمی برای مبارزه با تروریسم مستلزم جلب نظر ایران و همکاری با آن است.»      

بر خلاف بسیاری از کارشناسان عراقی ها کمتر نگران عدم همکاری امریکا با ایران در آینده و در دوره زمامداری ترامپ هستند. آنها می گویند امریکایی ها اگر به فکر مصالح خود در منطقه به ویژه عراق و سوریه هستند چاره ای جز همکاری با ایران ندارند.