منطق صلح در منطقه جنگ

نویسنده: صادق ملکی، کارشناس و تحلیلگر ارشد سیاسی

دیپلماسی ایرانی: در خاورمیانه، این قطعه پر تلاطم از جغرافیای جهان، چگونه باید از بن بست جنگ ها و بحران ها خارج شده و مسیر سخت و دشوار صلح را هموار کرد؟ هرکس نه تنها در خاورمیانه، بلکه در جهان، دغدغه دین، انسانیت، صلح، آرامش، توسعه و... را دارد، باید تلاش کند تا پاسخ و راهی برای این سئوال که در خاورمیانه چه باید کرد، بیابد.

خاورمیانه این جغرافیای پیچیده با تاریخی پرفراز و نشیب همچنان در تب و تاب است و گویا قرار نیست روی آرامش را ببیند. موقعیت آن به عنوان پل پیوند دهنده شرق و غرب از عوامل مهم سرنوشت پر تلاطم آن بوده است. بدون شناخت و مد نظر قرار دادن تاریخ، جغرافیا و تنوع قومی و مذهبی پیچیده این منطقه یافتن راه حل برای معضلات آن اگر غیرممکن نباشد، بسیار دشوار است.

خاورمیانه همان اندازه که میعادگاه ادیان و پیامبران بوده به همان اندازه نیز درگیر جنگ های بی پایان بوده است. جنگ هایی که عقبه های آن، همچنان عامل جنگ ها و چالش های امروز است. اهمیت خاورمیانه در نقشی است که در تاریخ سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جهان ایفا کرده و پایان دوران نفت، پایان اهمیت خاورمیانه نیست. تسلط بر آن یا در موقعیت قدرت برتر قرار گرفتن، کماکان عامل چالش های امروز خاورمیانه است. در حالی که بیش از نیم قرن، بحران اعراب و اسرائیل اصلی ترین بحران خاورمیانه بود، امروز این بحران در حاشیه بحران حاصل از رقابت ها و جنگ های نیابتی در منطقه قرار گرفته است. حاشیه امن برای اسرائیل حاصل این جنگ های نیابتی بوده است. جنگ امروز در خاورمیانه یک جنگ داخلی است و هر کس روایت خاص خود از جنگ را دارد. جنگ ها به طور کلی کمتر پیروز دارند و جنگ داخلی هیچ پیروزی ندارد. در جنگ های درون تمدنی و در نگاه دو طرف جنگ، کشته های تشییع شده در تابوت ها همه شهیدند و ... در حالی که سخت است که بتوان عنوان کشته های درون تابوت را نام شهید داد. شاید همین نکته کافی باشد برای آنکه به جای فریاد جنگ، سرود صلح سر داد. برای رسیدن به صلح، باید روایت ها را به هم نزدیک کرد. احترام به حقوق متقابل در تعریف منافع و حوزه های نفوذ، هموارکننده دور شدن از سیاست تقابلی و نزدیک شدن به نگاه تعاملی است. برای تغییر میدان جنگ به صحنه صلح، باید نگاه ها و ذهنیت ها را تغییر داد و به نقطه تعادل رسید. با نگاه های متخاصمی که یکی ظهور داعش را حاصل وهابیت و دیگری حاصل بی توجهی به سنی ها می داند، نمی تواند پل صلح ساخت.

با یافتن پاسخ معقول برای سئوال چه باید کرد، می توان امید برای یافتن راه خروج از بن بست هموار کرد. باید توجه داشت در شرایط امروز خاورمیانه، تکفیر دیگری و پایبندی به نقل و روایت خود، تاکید بر ادامه جنگ و خونریزی خواهد بود. در حالی که در خاورمیانه، روایت های متفاوت و متضاد هر یک بستر خود را برای سربازگیری دارند، باید برای صلح بستر ساخت و سربازگیری کرد. سیاستمداران و رهبران منطقه که دغدغه مردم و آرامش آنان را دارند باید به جای مدیریت بحران، به مدیریت حل بحران بپردازند. رویه و صف بندی فعلی چشم اندازی تیره و تار دارد. باید با دوراندیشی و مشارکت جمعی برای بحران خاورمیانه چون هر تخاصمی پایانی متصور بود. باید راهی یافت و اگر راهی نیست، راهی ساخت. نباید به گزینه جنگ فرصت ظهور داده و به نقطه بدون بازگشت رسید. جنگ و صلح مسیر دو طرفه است. همان گونه که هیچ جنگی به یک باره آغاز نمی شود، صلح نیز به یک باره آغاز نمی شود. باید برای هر یک از دو راه، مسیر را هموار کرد. دوراندیشی و عقلانیت ایجاب می کند رهبران منطقه در مشارکتی جمعی، نیروها را بیش از جنگ، برای صلح بسیج کنند. در روزهایی که زبان تهدید و جنگ زبان مسلط شده است، هر چند سخن گفتن از صلح دشوار باشد باز برای دور شدن از سایه شوم جنگ باید از صلح گفت. زبان سیاست، زبان صلح و مداراست و نباید میدان سیاست را آلوده رجز و حماسه کرد.

نکته آنکه غرب همواره تلاش داشته با توجه به بستر و فاصله موجود میان کشورهای خاورمیانه، اختلافات میان آنان را تعمیق و منافع خود را تأمین کند. در حال حاضر در صحنه بین الملل عوامل مختلفی چون توجه به شرق، اولویت ثبات استراتژیک خاورمیانه، برقراری موازنه میان قدرت های منطقه ای، سرایت تبعات ناامنی خاورمیانه به غرب و... سبب کاهش این نقش سلبی غرب در خاورمیانه شده است که این تحول نیز می تواند به اراده صلح در خاورمیانه کمک کند.

انتشار اولیه: شنبه 11 اردیبهشت 1395 / انتشار مجدد: شنبه 18 اردیبهشت 1395