سود عربستان از تنش در روابط با ایران

«ایران در انزوای جهانی به سر می برد»؛ این ادعای سعودی این روزها به هیچ نحوی به قواره جایگاه ایران در عرصه جهان نمی نشیند. سطح روابط جمهوری اسلامی پیش از توافق هسته ای، به واسطه تحریم های غرب و اجماع جهانی که علیه کشورمان شکل گرفته بود، افت کرد، اما روی کارآمدن حسن روحانی با شعار تعامل سازنده با جهان رفته رفته یخ روابط ایران با کشورهای جهان را آب کرد و کاتالیزور این روند، توافق هسته ای 14جولای (23 تیر) بود. نمایندگان اروپایی و آفریقایی و آسیایی درحال رفت وآمد به ایران هستند و هر یک با دعوتنامه ای در سطح ریاست جمهوری وارد تهران می شوند؛ چنین تغییر شگرفی در فضای روابط ایران است که باعث می شود وزیرخارجه عربستان تاب و تحمل از دست دهد و نه یک بار، بلکه چندین و چند بار از «انزوایی» سخن به میان آورد که در مقایسه با سفر روسای جمهوری اروپایی به ایران و سفر حسن روحانی به پایتخت های اروپایی و تعاملی که ایران با جهان دارد، تنها باعث اثبات ناپختگی وزیرخارجه عربستان و خشم آل سعود از شکل گیری شرایطی در منطقه است که درنهایت می تواند به انزوای خود عربستان ختم شود.

بااین حال عربستان از بازیگران منطقه ای است که با همکاری با ایران و دیگر کشورها می تواند در حل وفصل بحران های منطقه ای ایفای نقش کند، اما طی ماه های اخیر با اظهارات خصمانه علیه ایران بیشتر به دشمنی ها دامن زده و در نشست وین2 نیز که با محوریت حل بحران سوریه برگزار شد، جلسه را به محل مناظره دوجانبه ایران و عربستان تبدیل کرد. امروز شنبه (23 آبان) نشست وین3 با حضور نمایندگانی از هر دو کشور و البته قریب به 20 نماینده از کشورهای مختلف، سازمان ملل و اتحادیه اروپا برگزار می شود.

 اهمیت روابط دوجانبه ایران و عربستان «بهار» را بر آن داشت تا با قاسم محب علی، مدیرکل اسبق خاورمیانه وزارت خارجه به بحث بنشیند و ارزیابی این تحلیلگر مسائل خاورمیانه را از تاثیر تنش میان دو کشور بر بحران های منطقه جویا شود.

او معتقد است یکی از عواملی که باعث پیچیدگی مسئله سوریه شده، تنش و رقابت شدید میان ایران و عربستان است، اما اگر همان طور که پرونده هسته ای به طور کامل به دولت و وزارت خارجه سپرده شد، مسائل منطقه ای نیز به طور جامع دراختیار دولت و دیپلماسی قرار گیرد، می توان به دستیابی یک نقطه اشتراک و مدیریت و حل وفصل بحران های منطقه ای امید داشت.

تنش در روابط ایران و عربستان ریشه در چه مسئله ای دارد و چرا این روابط در ماه های اخیر بیش از گذشته پرتنش شده است؟
روابط ایران و عربستان از گذشته دچار تنش بوده و دو کشور رقابت های بسیاری با هم داشته اند. بعد از انقلاب سیاست های ایران و عربستان بر سر مسائل مختلفی دچار تنش شد و این تنش ها به طور متناوب ادامه داشته اما در سال های اخیر چند مسئله باعث شده روابط ایران و عربستان تیره شود؛ یکی از آن مسائل تحولات عراق و سوریه است، تحولاتی که پس از بهار عربی در بحرین و یمن اتفاق افتاد و نگرانی عربستان از تحولاتی که باعث می شود نقش ایران برای کشورها برجسته شود و موقعیت ایران افزایش بیابد و طبیعتا منازعاتی که بر سر مسائل مذهبی شیعه و سنی در منطقه شکل گرفته، همه وهمه به نگرانی ها دامن زده و در آخر نیز حادثه ای که در حج اتفاق افتاد، تبلیغات علیه یکدیگر را گسترش داد.

از نظر شما عوامل خارجی تا چه اندازه در تشدید این تنش ها تاثیرگذار بودند؟ آیا عوامل پشت پرده ای نیز در افزایش تنش میان ایران و عربستان نقش آفرینی کرده اند؟
طبیعتا در منطقه ما رقابت های شدید و منافع متضادی هم وجود دارد، عواملی هستند که سعی می کنند روابط ایران و عربستان بهبود نیابد. عواملی که از این تنش ها سود می برند، اول گروه های افراطی منطقه و اسراییل هستند و البته شاید بعضی از گروه هایی که دوست ما هم هستند علاقه مند نباشند روابط ایران و عربستان خوب شود چراکه اگر روابط این دو کشور بهبود یابد، موقعیت آن ها و حمایت ایران از آن ها طبیعتا کاهش پیدا می کند. شاید بعضی از طرف های بین المللی هم علاقه مند باشند که منطقه دچار تشنج باشد تا حضور آن ها در کشورهای منطقه توجیه پذیر باشد.

همان طور که شاهد بودیم چند روز پیش حکم اعدام سه تن از محکومین ایرانی ازسوی عربستان به اجرا درآمد. آیا از نظر شما تشدید تنش ها در روابط دو کشور باعث شده سعودی ها حکم این محکومین را اجرایی کنند و آیا عربستان قصد داشته با اجرای این احکام نشان دهد قصد چندانی برای بهبود روابط ندارد؟
البته همه مسائل را نباید سیاسی و مربوط به مناسبات دو کشور تلقی کنیم. وزارت خارجه باید پیگیر این گونه پرونده ها باشد تا بررسی شود آیا این اقدام به قصد خاصی انجام شده یا این پرونده مربوط به تحولات اخیر نبوده و پس از طی مراحل قضایی به مرحله اجرا رسیده باشد؛ عربستان تنها درمورد ایران چنین رویکردی ندارد. این کشور درمورد اتباع بنگلادش، پاکستان، هند یا فیلیپین دست به اقدام مشابهی زده است؛ مدتی پیش نیز چند تبعه اندونزی دراین کشور اعدام شدند و این مسئله را نمی توان الزاما مربوط به مسائل سیاسی دو کشور دانست اما دراین میان یک نکته قابل توجه وجود دارد و آن این است که عربستان از تشنج در روابط دو کشور سود می برد، در تبلیغات ما علیه عربستان، سعودی ها سود می برند؛ هرچه شدت تبلیغات ما علیه عربستان بیشتر شود، این مسئله به عربستان کمک می کند که بتواند موقعیت خود را در ارتباط با غرب و کشورهای عربی تحکیم کند و تهدید ایران را بزرگ جلوه دهد و با این بزرگ جلوه دادن یا ایران هراسی بتواند مشکلات و ناکامی های خود را توجیه کند و از آن کشورها در جهت خرید سلاح های پیشرفته یا کاهش انتقاداتی که نسبت به عربستان وجود دارد، بهره ببرد. بنابراین طرف ایرانی باید دقت داشته باشد طبیعتا سعودی ها در موقعیتی هستند که شاید علاقه مند باشند تنش ها میان دو کشور افزایش پیدا کند تا شاید پرونده های دیگر که در منطقه وجود دارد، تحت این پرونده نادیده گرفته شود.

با توجه به اینکه رویکرد عربستان اخیرا بسیار خصمانه بوده، چرا طی یکی دو سال اخیر شاهد بودیم طرف ایرانی هربار نسبت به بهبود روابط با عربستان ابراز تمایل کرده است؟
باید قضایا را منصفانه ببینیم. شدت تبلیغات در ایران علیه عربستان و تهدیداتی که علیه سعودی ها در داخل صورت می گیرد، زیاد است؛ البته نه از سوی دولت، دولت شاید سیاست حکیمانه و معتدلی داشته باشد اما از زبان دیگر مقامات ایرانی تهدیدات بسیار تندی علیه عربستان صورت می گیرد؛ حتی این کشور تهدید به براندازی می شود. به خصوص درمورد مسائل مربوط به یمن و پس از حملات عربستان به این کشور، بیشتر شاهدش بوده ایم؛ بنابراین همین مسائل واکنش سعودی ها را در پی دارد. هر روابطی براساس تعامل دوطرفه شکل می گیرد؛ این طور نیست که فقط طرف سعودی علیه ایران شدید صحبت کند، بلکه اگر نگاه کنید سطح گفت وگوی رسانه های رسمی ایران و مقامات نظامی، امنیتی و مذهبی ایران علیه عربستان بسیار شدیدتر از اظهارات سعودی ها علیه ایران است.

چرا عربستان تمایلی به گفت وگو با ایران نشان نمی دهد؟
عربستان طبیعتا در شرایط فعلی شاید خیلی علاقه مند نباشد با ایران دور یک میز بنشیند، بلکه می خواهد پرونده هایی مانند پرونده یمن و سوریه را تا اندازه ای به نتیجه برساند که در نوبت و شرایط بهتری با ایران گفت وگو کند. ایران باید تلاش کند با استفاده از روابط با دیگر کشورهای منطقه و کشورهای اروپایی و ازجمله مذاکرات و مناسباتی که با آمریکا و دیگر قدرت های بین المللی دارد، عربستان را تحت فشار قرار دهد که سعودی ها نتوانند از برگه هایی که در منطقه دارند، بهره برداری کنند و ایران را تحت فشار قرار دهند.

تنش در روابط ایران و عربستان چه تاثیری بر روند حل بحران های منطقه ای دارد؟
پرونده ها و بحران های منطقه ای به هم پیوسته است و تفکیک یکی از دیگری بسیار مشکل است. تنها مناسبات ایران و عربستان به حل این بحران ها کمک نمی کند بلکه مسائل به هم پیچیده ای در منطقه وجود دارد؛ مسائل امنیتی، مسائل مربوط به انرژی، مسائل مربوط به تروریسم و رقابت هایی که در سطح قدرت های بزرگ مثل آمریکا، روسیه، چین در منطقه وجود دارد، همه این مسائل در کنار هم باعث شده مسائل منطقه در هم تنیده و پیچیده شود و برای حل وفصل آن یک سیاست چندجانبه لازم است؛ باید یک دیپلماسی فعال چندجانبه و مدیریت شده وجود داشته باشد تا ایران بتواند این پرونده ها را مطابق منافع ملی کشور پیش ببرد. نمی شود یک طرفه و یک جانبه پیش رفت؛ اینکه به سراغ عربستان برویم و گفت وگو با عربستان مسائل را حل کند، این طور نیست بلکه مجموعه ها باید با هم دیده شود و از داخل آن معادله ایران و عربستان هم به نحوی حل وفصل شود.

این تنش ها چه تاثیری بر روند حل بحران سوریه دارد؟ در نشست وین2 مقامات آمریکایی این طور اظهار کردند که وزیرخارجه ایران و عربستان در نشست 16 کشور مشاجره داشتند. این امر چه تاثیری بر مذاکرات می گذارد؟
یکی از عواملی که باعث پیچیدگی مسئله سوریه شده، تنش و رقابت شدیدی است که میان ایران و عربستان در سوریه وجود دارد؛ ایران از دولت بشار اسد حمایت می کند و عربستان از گروه هایی که خواستار براندازی دولت هستند. تندترین و شدیدترین سیاست درمورد سوریه را عربستان سعودی دارد که خواستار برکناری کامل حاکمیت فعلی است و از این طرف هم ایران تنها کشوری است که به طور تمام وکمال از حضور اسد در قدرت حمایت می کند؛ این دو سیاست در مذاکرات سوریه در وین برخورد پیدا کرده است. البته همان طور که اشاره کردم پرونده سوریه به پرونده های دیگری مانند عراق، لبنان، بحرین و یمن به هم پیوسته است و اگر ایران و عربستان به دنبال حل مسائل هستند، باید این مسائل را با هم ببینند. احتمالا عربستان فشار را در سوریه حفظ خواهد کرد، چراکه مسئله بحرین و یمن برایش بسیار حیاتی تر است، از این طرف مسئله سوریه برای ایران مهم تر از مسئله یمن باشد؛ باید دید توازن مسائل در آینده چگونه پیش می رود و احتمالا اگر سعودی ها احساس کنند ایران آمادگی دارد که به کاهش بحران در یمن کمک کند، آن ها هم آمادگی خواهند داشت از مواضع سرسختی که دارند، تا اندازه ای کوتاه بیایند و مواضع خود را تعدیل کنند.

راهکاری وجود دارد که دو کشور بتوانند به نقطه اشتراکی برسند؟
اولا بخشی از مشکل به ما بازمی گردد؛ اینکه ایران باید یک سیاست گذاری جامع حول حل این موضوعات داشته باشد و همان طور که در برجام دولت و وزارت خارجه مامور حل پرونده هسته ای شدند، این مسائل منطقه ای هم به طور جامع دراختیاردولت و دیپلماسی قرار بگیرد تا بتواند این مسئله رابطه با عربستان را مدیریت کند. دوم اینکه ببینیم آیا منافعمان در حل وفصل و کاهش بحران های منطقه است یا در افزایش آن. به عقیده من دولت و جمهوری اسلامی به این درک رسیده که منافع ملی و توسعه اقتصادی ایران منوط به ثبات و امنیت در خاورمیانه است. بنابراین این تصمیم باید به تصمیم و عزم ملی تبدیل شود و بعد از آن می توان درمورد کاهش مناقشات در عراق، سوریه، لبنان، یمن و دیگر نقاط با دیگران صحبت کرد، چراکه فکر می کنم دیگران هم از ثبات، امنیت و کاهش بحران ها در منطقه سود ببرند و تروریسم و ناامنی عاملی است که همه از آن در رنج هستند. این منافع مشترکی است که میان همه دولت های منطقه ازجمله ایران، عربستان و کشورهای خلیج فارس وجود دارد و باید روی این منافع مشترک کار کنند، نه روی اختلافات.