شکست بازدارندگی استراتژیک در محیط ژئوپلیتیکی ایران

نوذر شفیعی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس

دیپلماسی ایرانی: منطقه غرب آسیا بخش عمده ای از محیط منطقه ای ایران را تشکیل می دهد. امروزه تحلیل های ژئوپلیتیکی قابل توجهی در مورد تحولات و چشم انداز این منطقه ارائه می شود که اکثرا متمرکز بر مفاهیم و رویکردهایی چون: «دوران گذار ژئوپلیتیکی»، «تغییر یا فروپاشی ساختار ژئوپلیتیکی» و ... می باشند.

در این راستا، شاخص هایی که برای اثبات و تبیین تغییرات ژئوپلیتیکی منطقه غرب آسیا مورد توجه تحلیلگران قرار می گیرد، فرضیه شکست بازدارندگی استراتژیک در این منطقه را بیش از پیش تقویت نموده است.

بدون تردید، تغییرات و تحولات ژئوپلیتیکی کنونی در منطقه تاثیرات قابل توجهی بر راهبردهای منطقه ای ایران دارند که در ذیل تلاش خواهد شد ضمن شناخت این تغییرات (البته با فرض تقویت احتمال شکست بازدارندگی استراتژیک)، چگونگی تاثیرگذاری آن ها را بر راهبردهای ایران و موقعیت مقاومت مورد بحث قرار دهیم.

الف-شناخت تغییرات

1-منطقه به شدت دچار خلاء امنیتی است؛ بدین معنی که نیروهای سنتی موازنه ساز مانند قدرت های فرامنطقه ای تمایل شدیدی به عدم مسئولیت پذیری در قبال منطقه دارند. در مقابل، نیروهای هویتی جدیدی مانند تروریسم ایجاد شده اند که با ساختارهای سیاسی کنونی منطقه در تعارض هستند.

2-فضای آشوب و هرج و مرج به دلیل حضور مدیریت شده گروه های تروریستی در منطقه ایجاد شده و این مساله تا حدود بسیار زیادی منافع کوتاه مدت و بلند مدت اکثر بازیگران منطقه ای را تهدید می کند. در عین حال، برخی کشورهای منطقه و خارج منطقه از این امکان به عنوان فرصت برای توسعه جنگ های نیابتی استفاده می کنند.

3-در چشم انداز ژئوپلیتیکی منطقه، انتظار فرسایش و فروپاشی حاکمیت ها هنوز وجود دارد. اکنون در بسیاری از کشورهای منطقه شاهد استقرار حاکمیت های ضعیف و شکننده هستیم و به نظر می رسد قرار است این حلقه در برخی کشورهای دیگر تکمیل شود.

4-با توجه به انگیزه های متفاوت و متعارض بازیگران سیاسی در منطقه غرب آسیا، شاهد شکل گیری ائتلاف های سریع و ناپایدار در منطقه هستیم. چنین الگویی موجب تقویت و تشدید عدم تعادل ها و عدم توازن ها شده است.

5-استراتژی ها در منطقه مبتنی بر رویکرهای ثابت و مسلط نیستند. رویکردهای بی ثبات کننده بیش از آنکه اهداف و مطلوبیت های سازنده و مثبت را تعقیب نمایند، به دنبال ایجاد و تشدید تنش ها و تهدیدات هستند.

6- امکان شکل دادن به روندهای سیاسی و فعال کردن دیپلماسی های چندجانبه و دوجانبه برای غلبه بر فضای امنیتی-نظامی کنونی منطقه تا آینده قابل پیش بینی ضعیف است.

بنابراین گزاره های مزبور بدین معنی است که احتمال شکست بازدارندگی استراتژیک و برهم خوردن موازنه های سیاسی در حال تقویت شدن هستند.

ب-آثار و پیامدها

1-تهدیدات امنیت ملی ایران در سطح منطقه دچار تغییر ماهیتی شده اند.

2-ایران امروزه در معرض درگیری های نظامی- امنیتی غیرمستقیم و حتی مستقیم با برخی رقبای ژئوپلیتیکی و منطقه ای خود قرار گرفته است.

3-میزان ضریب ایدئولوژیک در رفتار رقبای منطقه ای ایران بسیار افزایش یافته است.

4-در حال حاضر دیپلماسی نظامی نقش پررنگ تر و برجسته تری در اعمال راهبردهای منطقه ای ایران پیدا کرده است.

5-امروزه شاهد تاثیر تغییرات ژئوپلیتیکی منطقه بر الگوی تعاملی سیاست خارجی ایران هستیم؛ چرا که به نظر می رسد سیاست خارجی ایران نیازمند به کار گیری سطوح متنوع و جدیدی از دیپلماسی برای پیشبرد سیاست های منطقه ای است.

6-ائتلاف مقاومت با محوریت ایران امروزه به عنوان تنها نیروی جدی و بزرگ در جنگ با تروریسم شناخته می شود.

7-ائتلاف مقاومت به دلیل برخورداری از طیف متنوعی از همکاران و متحدین در سطوح فروملی، ملی و منطقه ای نیازمند افزایش قابلیت های بازیگری هوشمندانه است.

8-موقعیت مستحکم و ثبات بخش کنونی ایران و مقاومت در جنگ با تروریسم مورد اعتراف استراتژی های کلان قرار گرفته است.