عربستان سعودی منبع اصلی تروریسم جهانی

نویسنده: کارن آرمسترانگ *

دیپلماسی ایرانی: داعش در حال تخریب دولت های ملت هایی است که حدوداً یک قرن پیش توسط اروپایی ها شکل گرفته اند. به زعم برخی، وحشیگری زشت و ناپسند آنها ناشی از دین به طور کلی و به صورت ویژه ناشی از اسلام است. همچنین این نکته مطرح می شود که ایدئولوژی نئو محافظه کار که جنگ عراق را راه انداخت و فکر می کرد که دولت ملت نتیجه اجتناب ناپذیر مدرنیته است و حالا که دیکتاتوری صدام رفته است، عراق نباید در تبدیل به دموکراسی به سبک غربی شکست بخورد، گمراه کننده بوده است.

در عوض داعش که مولود جنگ عراق است و قصد بازگرداندن استبداد پیشا مدرن خلافت را دارد، به نظر می رسد که به بربریت بازگشته است. در 16 نوامبر، این شبه نظامیان ویدئویی را منتشر کردند که در آن سر پنجمین گروگان غربی به نام پیتر کاسیج و چند تن از سربازان سوری را می برند. برخی بازستانی وحشیانه این گروه را دلیلی بر ناتوانی مزمن اسلام برای در آغوش گرفتن ارزش های مدرن می دانند.

با این حال، اگرچه این جنبش قطعاً یک جنبش اسلامی است، اما چندان ریشه در گذشته های دور ندارد، چون ریشه ی آن وهابیت است، وهابیت قرائتی از اسلام در عربستان سعودی در قرن 18 است. در جولای 2013، پارلمان اروپا وهابیت را ریشه اصلی تروریسم جهانی معرفی کرد. البته مفتی اعظم عربستان سعودی با شدیدترین جملات داعش را محکوم کرده است «ایده های افراط گرایی، رادیکالیسم و تروریسم به هیچ وجه متعلق به اسلام نیست.»

با این حال، دیگر اعضای طبقه حاکم نگاه مهربانانه ای به این جنبش دارند و به خاطر مخالفت سرسختانه آن با تشیع و پایبندی به ایمان سلفی و انجام اصول اسلامی، آن را مورد تقدیر قرار می دهند. این تناقض یادآور عدم امکان تعمیم دقیق مسائلی از این دست به هر دینی است. وهابیت در تاریخ کوتاهش توانسته است حداقل در دو شکل متمایز و متفاوت خشونت را ترویج دهد.

در قرن 18 و در زمانی که امپراتوری اسلامی در حال از دست دادن نفوذش در مناطق مختلف بود، جنبش احیا در قسمت های مختلفی از جهان اسلام در حال ظهور بود. مصلحان قرن 18 متقاعد شده بودند که اگر مسلمانان می خواهند قدرت و اعتبار گذشته شان را مجدداً به دست بیاورند باید به اصول اعتقادی خودشان برگردند و اطمینان حاصل کنند که خدا – به جای مادی گرایی و جاه طلبی دنیوی – حاکم بر نظام سیاسی است. هیچ گونه شبه نظامی گری در این نوع از بنیاد گرایی وجود نداشت و در عوض تلاش های مردمی به جای جهاد وجود داشت.

یکی از بانفوذ ترین احیا گران، محمد ابن عبدالوهاب (1703-1791) یک محقق اهل نجد عربستان سعودی بود. تعالیم وی هنوز الهام بخش بسیاری از احیاگران مسلمان و افراط گرایان امروز است. عبدالوهاب توانست متحدی به نام محمد ابن سعود، حاکم نجد را با نظرات خودش همراه کند. به این ترتیب دو شکل از وهابیت در حال ظهور بودند: ابن سعود با استفاده از اسلام وهابی و شمشیر به دنبال ارتقای موقعیت سیاسی خودش بود و ابن عبدالوهاب که اصرار داشت آموزش، مطالعه و بحث تنها راه مشروع گسترش ایمان واقعی هستند.

پس از مرگ وی، وهابیت بیش از حد خشن شد و به ابزار ترور دولت تبدیل شد. در سال 1801 ارتش عبدالعزیز، پسر و جانشین ابن سعود، کربلا، شهر مقدس شیعیان را که حرم امام حسین (ع) در آن قرار دارد را غارت کرد و هزاران نفر از شیعیان از جمله زنان و کودکان را قتل عام کرد. در سال 1803 شهر مقدس مکه با ترس و وحشتی که بر آن حاکم شده بود، تسلیم رهبران سعودی شد.

در حالی که اسلام گرایان در کشورهایی همچون مصر با ظلم و ستم داخلی می جنگیدند، اسلام گرایان سعودی بر غم و رنج مسلمانان کل جهان تمرکز کرده بودند. تلویزیون تصاویری از رنج مسلمانان فلسطین و لبنان را در خانه های مرفه سعودی ها پخش می کرد. همچنین دولت، مردان جوان را تشویق به پیوستن جهادی های افغان که علیه اتحاد جماهیر شوروی مبارزه می کردند، می کرد. این اقدامات منجر به ظهور جهادی ها در سوریه و عراق امروزی شده است.

کشتار دسته جمعی پدیده دوران مدرن است. در دوران انقلاب فرانسه که منجر به روی کار آمدن اولین دولت سکولار در اروپا شد، ژاکوبن ها در انظار عمومی حدود 1700 مرد، زن و کودک را گردن زدند. در زمان جنگ جهانی اول ترک های جوان بیش از 1 میلیون ارمنی شامل زنان و کودکان را قتل عام کردند. بلشویک های شوروی، خمرهای سرخ و گارد سرخ همه از تروریسم سیستماتیک برای پاکسازی بشریت از فساد استفاده می کردند. به طور مشابه داعش هم از خشونت برای رسیدن به اهداف کوچک خود که بدون استفاده از کشتار نمی تواند به آنها برسد، استفاده می کند. به این ترتیب این بیان دیگری از روی تاریک مدرنیته است.

با وجود این که داعش پیشروی هایی داشته است، اما سیاست های آن نمی تواند ثابت بماند و از سوی مسلمانان سنی و شیعه مخالفت های زیادی با آن می شود. جالب توجه است که عربستان سعودی با منابع ضد تروریستی قابل توجهش در حال حاضر مشغول جلوگیری از حملات آنها به قلمرو پادشاهی است و شاید عربستان تنها قدرت منطقه ای باشد که توانایی فرونشاندن آتش این گروه را داشته باشد.

* کارن آرمسترانگ، نویسنده کتاب «زمینه های خون: دین و تاریخچه خشونت»

منبع: New Stateman/ تحریریه دیپلماسی ایرانی/20