نقدی بر رفتار گروهی ایرانیان در قبال تروریست های جیش‌العدل

محمد رضا شعبانعلی در سایت خود نوشت: علیرضا نخجوانی در فیس بوک خودش مطلبی را در خصوص اعتراض هایی که به گروگان گیری سربازان ایرانی و تلاش گسترده و عمیق(!) فعالان مجازی در آزادسازی آنها، نوشته بود که احساس خوبی به من داد و برایم تداعی کننده ی نوشته ای شد که اینجا می خوانید. می دانم به دلیل این نوشته بسیار فحش خواهم شنید اما به شنیدنش می ارزد. به دلیل پیچیده بودن بحث و تلاش من برای خلاصه نوشتن ماجرا، آن را زیر چند عنوان مستقل می نویسم:

عنوان صفر – من هم نگرانم

لازم است قبل از نوشتن هر مطلبی، توضیح دهم که من هم مثل بسیاری از مردم کشورمان، نگران عملیات تروریستی که در خاک ما می شود هستم. از جمله سربازان ایرانیمان. و من هم مثل سایر مردم به اینکه چگونه می شود به آزادی اینها کمک کرد یا به «کشته شدن اینها» کمک نکرد، فکر می کنم. در عین حال، از تلاش هایی که سیستم های اطلاعاتی و امنیتی ما در این شرایط انجام می دهند خبر دارم و همیشه برای من مهم است که آیا کارهای ما، موجب تسهیل این تلاش ها یا موجب ضایع شدن آنها می شود؟

عنوان اول – گروگانگیری در سفارت آمریکا (لانه ی جاسوسی) در ایران

چند سال پیش، برنامه ی مستندی را دیدم که با کسانی که در ایران در سالهای نخست انقلاب اسلامی گرو گرفته شده بودند و ۴۴۴ روز درگیر ماجرا بودند مصاحبه می کرد. سوالات متعددی از آنها پرسیده می شد که یکی از مهم ترین سوالات این بود که: «چه گروهی را بیشتر از همه در این ماجرا مقصر می دانید؟». اکثر آمریکایی ها یک حرف جالب زدند: «سخنگوی پنتاگون!». آنها میگفتند: زمانی که در ایران ما را گرو گرفتند، هنوز گروگان گیرها نمی دانستند چه کسانی را گرو گرفته اند. حتی نمی دانستند ما اشخاص مهمی هستیم یا در حد آشپز و راننده سفارت. به خاطر همین در نخستین ساعتهای گروگانگیری، سکوت عجیبی حاکم بود. تا اینکه سخنگوی پنتاگون اعلام کرد: «ما اجازه نمی دهیم انقلابیون ایرانی، دیپلمات های ارشد ما را به همین سادگی گروگان بگیرند». از همان زمان مردم ایران فهمیدند که ما را درست گرفته اند! و پروسه ادامه پیدا کرد. دولت آمریکا اگر این چند کلمه حمایت کلامی را از ما نمی کرد زندگی ما متفاوت بود.

عنوان دوم – گروگانگیری با چه هدفی انجام می شود؟

سالهاست در دوره مذاکره حرفه ای، برای دانشجویانم از مفهوم گرو و گروکشی صحبت می کنم. سه انگیزه ی کلی در گروگانگیری ها و گروکشی ها وجود دارد که سهم آنها در هر عملیات گروگانگیری متفاوت است: (۱) باج گیری مالی (۲) ریشه ها و عقده های روانی (۳) تلاش برای دیده شدن و شنیده شدن.

انگیزه ی اول را در نحوه ی امتیازخواهی گروگانگیر ها می توان فهمید. انگیزه ی دوم را در میزان فجیع بودن و نحوه ی طراحی و اجرای عملیات و انگیزه ی سوم را در نحوه ی اطلاع رسانی و مکانیزم صحبت کردن و برقراری ارتباط.

عنوان سوم – کالبدشکافی سه مثال از گروگانگیری

اجازه بدهید سه مورد گروگان گیری و گروکشی را با هم مقایسه کنیم:

مورد اول مردی که بارها از زنی خواستگاری کرده و جواب رد شنیده و اکنون او را ربوده است و در زیرزمین خانه ای پنهان کرده است! هیچ اطلاعی هم از مرد یا زن در دسترس نیست. قسمت عمده ی انگیزه را می توان در عامل دوم (عقده های روانی) جستجو کرد. شاید بتوان سهم بسیار کمی هم به عامل سوم (دیده شدن و شنیده شدن) داد.

مورد دوم را کسی در نظر بگیرید که فرزند یک تاجر ثروتمند را به گرو می گیرد و پس از تماس با والدین، درخواست چند ده میلیارد تومان وام می کند. طبیعی است که سهم عامل اول (باجگیری مالی) در این رفتار خیلی خیلی زیادتر از عامل دوم و سوم است.

مورد سوم وقتی یک گروهک تروریستی مخالف یک حکومت یا دولت، اقدام عجیبی را انجام می دهد. مثلاً گروه بن لادن با هواپیمایی که به گرو گرفته اند، به برج های دوقلو حمله می کنند یا گروه جیش العدل، عزیزان ما را به گرو می گیرند. می توان حدس زد که نقش عامل سوم بسیار پررنگ است. گروه جیش العدل و گروه بن لادن می خواهند نام خودشان را به گوش ما برسانند. به گوش تک تک مردم. به گوش دولت ها. به همین دلیل است که گاهی یک انفجار رخ می دهد و سه تا گروه تروریستی مسئولیت آن را به عهده می گیرند. این ناشی از مسئولیت پذیری نیست! بلکه همین انگیزه ی تلاش برای دیده شدن و شنیده شدن است.

عنوان چهارم – بیایید تروریست شویم…

قبلاً همه فکر می کردند برای تروریست شدن باید جان خودتان را دستتان بگیرید و اسلحه بخرید و بمب به در و دیوار پرت کنید. نه دوستان من! فضای مجازی این امکان را فراهم کرده که با کمترین هزینه و به سرعت، به همکاری برای تیم های تروریستی تبدیل شویم. کافی است یک گروه تروریستی را پیدا کنید و هر روز در مورد آنها حرف بزنید. شما انگیزه ی سوم آنها را ارضا کرده اید. این همین کاری است که ایرانیان در فیس بوک و توییتر و … انجام می دهند. در سایت های مختلف رای می دهند که اینها را آزاد کنید و …

عنوان پنجم – چرا اینقدر غیرمنطقی رفتار می کنیم؟

Dan Ariely نویسنده ی کتاب Predictably Irrational از جمله کسانی است که خیلی روی رفتارها و مدل های تصمیم گیری غیر منطقی ما انسانها کار کرده است. یکی از مهمترین این ریشه ها، رایگان بودن و ساده بودن برخی تصمیم هاست. فرض کنید از من و شما خواسته می شد که هر کدام ۵۰۰۰ هزار تومان برای حمایت از کمپین آزادی سربازان ایرانی به حساب … واریز کنیم. همه چیز فرق می کرد. در مورد هویت حقوقی کمپین پیگیر می شدیم. تلاش می کردیم افراد اصلی دست اندرکار را جستجو کنیم. می پرسیدیم که اساساً برنامه ی اجرایی آنها برای حمایت از سربازان چیست؟ و در نهایت هم احتمالاً کمک نمی کردیم!

اما اینجا ماجرا فقط یک لایک است. یا یک ریتوییت کردن. یک کلیک که رایگان است و سریع٫ و خیلی از ما فکر می کنیم که یک کلیک کردن به هر حال بهتر از کلیک نکردن است! قبلاً هم در واژه های مقدس و نتایج نامقدس گفته بودم که بعضی کلمات برای ما بار معنایی مثبت و منفی پیدا کرده. یکی از این واژه ها، «اطلاع رسانی» است. یک مطلبی می نویسند و آخرش می نویسند: «لطفاً اطلاع رسانی کنید». ملت هم هیجان زده اطلاع رسانی می کنند. چون فکر می کنند به هر حال، اطلاع رسانی کردن بهتر از اطلاع رسانی نکردن است! عزیز من. شما برای یک گروه تروریستی کمپین برندینگ و برندسازی راه انداخته ای. چرا دقت نمی کنی؟

عنوان ششم – احتمالاً خواهند گفت…

احتمالاً خواهند گفت: ما می خواهیم روی مسئولان فشار بیاوریم که بیشتر پیگیری کنند! دوست گل من. در این موارد خاص امنیتی، وقتی مسئله را عمومی می کنی، کار را برای مسئولان هم سخت تر می کنی. همه حساس تر می شوند و کار پیچیده تر می شود. فکر کن اگر می خواهی چک پولی را که دست یک نفر به گرو سپرده ای پس بگیری، باید بی صدا تا مرحله ی جستجو و  دستگیری بروی یا اینکه در تمام رسانه ها اعلام کنی که من پیگیر فلانی هستم؟! کدام کار را دشوارتر می کند؟ می گویند شیپور تسخیر قلعه را وقتی بنوازید که بر پشت بام آن ایستاده اید. برخی احمق ها قبل از ورود به قلعه، شیپور می زنند و ساکنین قلعه هم از آن بالا سنگ روی آنها می ریزند.

کاش برای لایک کردن در فیس بوک، ۱۰ تومان (۱۰۰ ریال) پول از ما میگرفتند. کاش برای ریتوییت کردن و توییت کردن یک ریال از اعتبار بانکی ما کم می شد. چقدر عاقل می شدیم. نه در سه نسل. در سه ثانیه…