ایران نگران اثر غیرمستقیم حضور آمریکا در افغانستان است

دیپلماسی ایرانی:افغانستان روزهای پردردسری را پشت سر می گذارد.دولتمردان و سیاستمداران این کشور یک بار دیگر خود را برای شرکت در انتخابات ریاست جمهوری مهیا می کنند و این در حالی است که امریکایی ها نیز به مهیا کردم بستر لازم برای خروج خود از افغانستان فکر می کنند. سال 2014 می رود تا سال سرنوشت برای افغانستانی هایی باشد که از سال 2001 تاکنون درگیر حضور نیروهای خارجی و البته انتخابات های جنجالی بوده اند. در شرایطی که حامد کرزی رئیس جمهوری افغانستان به نوعی مخالفت تلویحی خود را با امضای توافقنامه امنیتی میان کشورش و امریکا اعلام کرده است این توافقنامه در لوئی جرگه به تصویب رسیده و انتظار امضای آقای رئیس جمهور را می کشد. حامد کرزی دو روز در هفته گذشته را مهمان دولت ایران بود.هرچند وی از شرکت در نشست مطبوعاتی مشترک با ایرانی ها سرباز زد اما دو طرف در خصوص امضای پیمان جامع دوستی میان دو کشور به توفیقاتی دست یافتند. گفته می شود که این پیمان در برگیرنده منافع جامع بلند مدت ایران و افغانستان برای تأمین صلح و امنیت منطقه خواهد بود. دیپلماسی ایرانی در گفتگو با دکتر نوذر شفیعی،  عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی و تحلیلگر مسائل افغانستان به بررسی اهداف سفر حامد کرزای به ایران و موشکافی روابط ایران، افغانستان، در سایه خروج امریکا  از این کشور پرداخته است.

برخی از کارشناسان بر این باورند با توجه به اینکه ایران و غرب به سمت خروج از بحران حرکت می کنند، افغانستان نیز باید در روابط خود با ایران بازبینی کند. روابط ایران و افغانستان را در مقایسه با گذشته چگونه ارزیابی می کنید؟ آیا رویکرد این کشور نسبت به ایران تفاوتی کرده است؟

روابط ایران و افغانستان بر اساس دو مولفه شکل می گیرد یکی مولفه های ثابت است همانند جغرافیا، فرهنگ، دین، تاریخ که پیوندهای عمیقی را میان ایران و افغانستان به وجود آورده و این عوامل ثابت تاثیرگذار است. اما عوامل متغیری هم وجود دارد همانند نوع حکومت ها و روابط افغانستان با سایر کشورها. در حال حاضر ایران در متغیرهای ثابت مشکلی ندارد اما  مشکل در مولفه های متغیر است. خوشبختانه عوامل ثابت تاثیر خود را بر عوامل متغیر هم گذاشته و  افرادی که در افغانستان قدرت را به  دست گرفتند همان نگاه مثبت را به ایران داشته اند. بدیهی است که اگر روابط ایران با غرب هم بهبود پیدا کند به طور حتم بر روابط ایران و افغانستان هم تاثیرگذار است، چرا که یکی از عوامل اختلافی میان ایران و افغانستان بحث حضور نیروهای خارجی در افغانستان است، بنابراین به احتمال زیاد افغان ها از توافقنامه ژنو استقبال می کنند ضمن آنکه اگر توجه داشته باشید پس از تصویب موافقتنامه امنیتی امریکا و افغانستان در لوئی جرگه؛ حامد کرزای وارد تهران شد.  هدف از اینگونه سفرها توضیح در باره کم و کیف توافقنامه ای است که امضا شده و بلافاصله هم پیشنهاد داده شد که یک توافقنامه جامع در خصوص روابط ایران و افغانستان منعقد شود که در آن نیز نگرانی های امنیتی ایران پاسخ داده خواهد شد.  

در دیدار اخیر حامد کرزای و حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران گفته است جمهوری اسلامی ایران با حضور هر کشور خارجی در منطقه، خاورمیانه و خلیج فارس مخالف است و از ابتدا هم گفته بود که با پیمان امنیتی کابل-واشتنگتن موافق نیست. آیا افغانستان برای جلب رضایت و آرامش ایران در این زمینه قدمی برداشته است؟

این مساله طبیعی است، در پیمان نیز هیچ  آثاری دال بر وجود تهدید علیه امنیت ملی ایران وجود ندارد و این پیمان عمدتا معطوف به داخل افغانستان است  و طبق حقوق بین الملل هر کشوری حق دارد مناسبات خود را آزادانه با کشورهای دیگر تنظیم کند. اما بحث اخلاقی که در اینجا وجود دارد آن است که این توافقنامه ها نباید به زیان طرف ثالثی باشد. در حال حاضر ایران هم بر این باور است که  اگرچه این پیمان ممکن است مستقیما آثار زیانباری برای ایران نداشته باشد اما ممکن است به طور غیر مستقیم آثار بدی در پی داشته باشد. به عنوان مثال همین پیمان ممکن است سبب شود که طالبان بهانه ای برای حضور و رشد پیدا کنند، زمانی که طالبانیسم در افغانستان یا پاکستان تقویت شود آثار خود را در شکل ناامنی ها بر ایران هم خواهد گذاشت، همانند آنچه که در سراوان یا بلوچستان اتفاق می افتد. بنابراین ایران نگران آثار غیرمستقیم این پیمان بر ایران است.

بنابراین اصلی ترین انتقاد ایران به توافقنامه امنیتی میان افغانستان و امریکا آثار غیرمستقیم آن است، اما گفته می شود که نیت امریکا برای احداث یک پایگاه نظامی در نزدیکی مرز افغانستان با ایران از موارد اختلافی است . آیا احتمال تعدیل موضع امریکا یا افغانستان در این خصوص به دلیل مخالفت های تهران وجود دارد؟

خیر اینگونه نیست، به هر میزان که پایگاه ها در افغانستان مستقر شود به همان میزان می تواند برای خود امریکا هم تهدیدآمیز باشد، چرا که امریکا تنها زمانی برای ایران تهدید به شمار می آید که از منطقه دور شود، اما زمانی که پایگاه احداث می کند نگرانی های ایران شنودهای مرزی و کنترل های مرزی است که امریکایی ها ممکن است در مناطق مرزی ایجاد کنند، بنابراین ممکن است چنین امری دغدغه باشد. امریکایی ها به بهانه تهدید طالبان در افغانستان حضور پیدا می کنند این حضور با توجه به سابقه آنچه که میان ایران و امریکا وجود داشته ؛ موجب برخی بدگمانی ها و نگرانی هاست.

 در شرایط تطویل ناارامی ها در افغانستان و گرفتاری های روزمره امریکا در خاورمیانه ایا احتمال دارد که  واشنگتن برای برقراری ارامش نسبی در افغانستان پس از 2014  هم چشم خود را بر تعامل های بیشتر تهران - کابل بسته و هم به نوعی از ایران در مهار بحران در افغانستان کمک بخواهد؟

بحثی وجود دارد با عنوان مجموعه های امنیتی، به این معنا که کشورهایی که در یک مجموعه منطقه ای قرار دارند عمدتا ممکن است دارای دغدغه های مشترک امنیتی باشند. تروریسم و رادیکالیسم امروزه یکی از دغدغه های امنیتی کل منطقه است. بنابراین می توان نوعی هماهنگی برای محدودسازی رادیکالیسم شکل داد اما ایران اساسا بر این باور است که هرچه ثبات در افغانستان بیشتر باشد در ایران  هم به همان میزان ثاثیرگذار است. بدین معنا که اگر شاهد بی ثباتی در افغانستان باشیم این مساله به ایران سرریز می کند. همانطور که می دانید در گذشته تداوم بحران در افغانستان سبب ورود مهاجران افغانی به ایران شده است که همین مورد مسائل امنیتی برای ایران به وجود آورده است و یا سایر موارد مشابهی که وجود دارد. بنابراین نگاه ایران به افغانستان نگاهی توسعه محور است، یعنی تمایل دارد افغانستان توسعه پیدا کند تا در پرتو توسعه و ثبات در افغانستان مرزهای ایران هم امن باشد.

با توجه به نزدیک شدن به زمان برگزاری انتخابات در افغانستان و این واقعیت که حامد کرزی باید جای خود را به فرد دیگری بدهد آیا  در میان چهره های  موجود در فضای انتخاباتی افغانستان شخص خاصی است که مورد حمایت  ایران باشد؟

به نظر می رسد ایران حساسیتی روی نامزدهای انتخاباتی ندارد بلکه بر رفتار این گزینه ها حساس است. به عنوان مثال حامد کرزای رئیس جمهور افغانستان بود که ایران هم از وی راضی بود، چراکه حامد کرزای سعی کرد تعادل را حفظ کند. شاید گفته شود که نظر ایران بیشتر با عبدالله عبدالله است اما واقعیت آن است که قاعدتا برای ایران نباید افراد فرقی داشته باشند، تنها مهم این است که فردی به قدرت برسد که نگاه دوستانه ای به رابطه با ایران داشته باشد.

در پایان این دیدار بیانیه مشترکی از سوی جمهوری اسلامی ایران و جمهوری افغانستان منتشر شد که در آن وزرای خارجه دو کشور مسئولیت تنظیم پیمان جامع دوستی همکاری ها را عهده دار شدند. به نظر این پیمان در برگیرنده چه مفادی خواهد بود؟

هنوز پیمانی بسته نشده و تنها در سطح پیشنهاد بوده است که وزرای خارجه دو کشور در خصوص این پیمان فکر کنند. معمولا کشورها با توجه به وضعیت گذشته و موجود و چشم اندازی که برای آینده وجود دارد چنین تصمیم هایی را می گیرند که هدف اصلی هم توسعه مناسبات دو کشور است.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/14

تاریخ انتشار : جمعه 22 آذر 1392 / باز انتشار : سه شنبه 26 آذر 1392