تغییر ادبیات،حفظ سیاست

دیپلماسی ایرانی: بازی سیاسی در سوریه جدی تر از توان کوفی عنان کهنسال و البته کهنه کار است. دبیرکل سابق سازمان ملل که این روزها عنوان پرطمطراق و البته پرمسئولیت نماینده جامعه جهانی در سوریه را بر دوش دارد، از بهبود اوضاع در سوریه ناامید است. طرح اولیه کوفی عنان برای برقراری آشتی ملی و سپس رسیدگی به سهم خواهی های سیاسی مخالفان در شرایطی که هیچ گونه گفتگویی میان دو طرف تاکنون رسما شکل نگرفته بی معنا و شاید به پایان رسیده به نظر می رسد. طرحی که در نطفه خفه شد اکنون به ادعای روزنامه واشنگتن پست جای خود را به طرح ثانویه داده است که بر اساس آن گروه های تماسی تشکیل می شود که ایران و روسیه بخش پررنگی از آن به حساب می آیند. همزمان برخی رسانه های خبری از جمله میدل ایست آنلاین ، از عقب نشینی روسیه در خصوص حفظ بشار اسد سخن می گویند. دیپلماسی ایرانی آخرین تحولات سوریه را در گفت و گو با سید مرتضی نعمت زاده، رایزن فرهنگی پیشین ایران در سوریه بررسی کرد: 

با توجه به تحولات اخیر در سوریه، به نظر شما طرح کوفی عنان تا چه اندازه هنوز قابلیت اجرایی شدن دارد؟

از دو زاویه باید به طرح کوفی عنان نگاه کرد. اول از نظر اجرایی، این طرح تا چه اندازه می تواند یا توانسته است با موفقیت اجرا شود؟ و دوم مجموعه وضعیت و شرایط بین المللی که طرح کوفی عنان را غیر قابل برگشت و بدون جایگزین کرده است.

از زاویه اجرایی کردن، بر اساس آن چه که به طور جسته و گریخته از سوی ناظران بین المللی و مجموعه متولیان طرح بر می آید، به نظر می رسد در حد خوبی اجرا شده است. خصوصا دولت سوریه همکاری خوبی در اجرای این طرح داشته است. مشکلی که وجود دارد، مشکل مخالفین مسلحی است که علنا با حمایت خارجی به دنبال نقض چنین طرحی هستند. در واقع طرح کوفی عنان حتی دست دولت سوریه را در اقدام علیه نیروهای مسلح مخالف بسته است. چرا که سوریه یک ارتش منظم دارد و قابلیت کنترل بیشتری دارد. لذا ناظران بین المللی به طور طبیعی نظارت کاملی بر عملکرد ارتش سوریه دارند و ارتش سوریه نمی تواند در مقابل گروه های مسلح هر اقدامی را انجام دهد. در حالی که گروه های مسلح، گروه های کوچکی هستند که سلاح های سبک و نیمه سنگینی در اختیار دارند.  آن ها پراکنده هستند و در لباس مدنی دست به اقدامات تروریستی می زنند و کمتر قابل کنترل و نظارت هستند. بنابر گزارش های ناظران، بیشترین نقض آتش بس از سوی مخالفان صورت گرفته است. به همین علت کوفی عنان تمایل دارد که با مقامات عربستان که یکی از مهم ترین حامیان گروه های مسلح است، ملاقات داشته باشد تا بتواند این بخش را کنترل کند. در حال حاضر به علت اطلاعات ضدو نقیض از اوضاع داخلی سوریه، افق اجرایی طرح و موفقیت آن برای ما کاملا شفاف نیست اما با توجه به اصراری که طرف های مختلف بر اجرای مرحله بعدی طرح یعنی گفت و گو با مخالفان دارند به نظر می رسد روند این طرح به گونه مثبتی پیش رفته باشد.

اما در بعد خارجی باید توجه داشت که چین و روسیه اصرار دارند که طرح کوفی عنان اجرا شود. خصوصا این که برای این طرح جایگزینی وجود ندارد و تاکنون طرح دیگری موافق با اصول و مقررات بین المللی مطرح نشده است و این دو کشور نیز با دخالت خارجی و تاثیر گذاری بر تحولات داخلی سوریه از بیرون مخالف هستند و معتقدند مشکل سوریه باید در داخل این کشور و از طریق گفتگوی ملی حل شود، بنابراین در حال حاضر از نظر بین المللی نیز چاره ای جز تلاش برای اجرایی کردن طرح کوفی عنان مطرح نیست.

به نظر می رسد برخی از گروه های داخلی و کشورهای منطقه از گسترش بحران در سوریه استقبال می کنند. تا چه اندازه بحران سوریه از کنترل خارج شده و به سمت جنگ داخلی پیش می رود؟

ببینید سوریه وارد مرحله جدیدی از بحران داخلی شده است. مهم ترین شاخصه این مرحله انفجارهای بزرگ و کشتارهای فجیع است. قطعا این مسئله شرایط داخلی در سوریه را تا حد زیادی تحت الشعاع قرار می دهد و تسلط و حاکمیت نظام را هم تضعیف می کند. بنابراین دولت سوریه در مقابل چالش بزرگی قرار دارد که عبور از این چالش کار بسیار سختی است. خصوصا نوع و طبیعت عملیات هایی که انجام می گیرد، تروریستی و از نوع عملیات القاعده است. ضمنا این عملیات ها از یک خصلت مذهب گرایانه هم برخوردار است که انعکاس منفی بیرونی زیادی در جوامع دیگر بر جای می گذارد و احساسات و تعصبات و اختلافات مذهبی را در سطح گسترده ای تحریک می کند. این مسئله وضعیت در سوریه را پیچیده تر و نوع چالش و درگیری را هم نسبت به قبل، متفاوت کرده است. اما آیا می توان گفت که کنترل از دست دولت سوریه خارج شده یا نه؟ به نظر می رسد هنوز برای چنین قضاوتی زود است. هنوز این مسئله کاملا روشن نیست که آیا دولت سوریه قدرت رویارویی با این پدیده را دارد یا نه؟ امریکا و اروپا در افغانستان و عراق در مقابل این پدیده عاجز مانده بودند. البته عوامل خارجی در این قضیه نقش بسیار مهمی را ایفا می کنند. تلاش های بسیار زیادی وجود دارد که اثرگذاری این عامل خارجی را محدود کنند. حتی تلاش کوفی عنان برای دیدار با مسئولان عربستان به همین خاطر است.

نکته ای که در این زمینه قابل توجه است اثرگذاری رسانه های وابسته به عوامل و بازیگران خارجی این بحران است. این رسانه ها تبلیغات منفی بسیاری را علیه دولت سوریه انجام می دهند. در این راستا می توان به انفجاری که در دیرالزور اتفاق افتاد و حدود صد قربانی داشت که تنها ده نفر از این تعداد نظامی و مابقی غیر نظامی بودند، اشاره کرد. این انفجار چون مشخص بود که از سوی تروریست ها و جریان القاعده اتفاق افتاده، با هیچ برخورد انساندوستانه و حقوق بشری از سوی قدرت های جهانی و کشورهای اروپایی به عنوان مدعیان حقوق بشر مواجه نشد. اما در مورد فاجعه الحوله تا قبل از آن که مشخص شود که چه عواملی در آن تاثیرگذار بوده اند، دیدیم که نوک حمله تبلیغات علیه نظام سوریه متمرکز شد و دولت سوریه را از همه طرف محکوم کردند. در حالی که تحقیقات بعدی نشان داد که نوع کشتار، کشتاری نیست که از طریق شلیک توپ و یا حملات از فاصله های دور اتفاق افتاده باشد. پس از این که مشخص شد که این حادثه به احتمال زیاد توسط تروریست ها رخ داده است مشاهده کردیم که به لحاظ رسانه ای تمرکز روی این مسئله به سرعت افت کرد و موضوع از عرصه رسانه ای نیز خارج شد. این نشان می دهد که جنگ مجازی و مبتنی بر تبلیغات، از جنگ نظامی و امنیتی بسیار قوی تر و موثر تر عمل می کند.

روزنامه واشنگتن پست خبری مبنی بر ارائه طرح جدیدی از سوی عنان منتشر کرده که در آن گروه تماسی متشکل از اطراف تاثیرگذار در مسئله سوریه تشکیل می شود. به نظر شما این خبر تا چه حد واقعی است و تا چه حد ایجاد یک گروه تماس این چنینی در مدیریت بحران موثر باشد؟

تا زمانی که جزئیات چنین طرحی مشخص نشود، امکان اظهار نظر در مورد آن وجود ندارد. اما تلاش گام به گام برای بین المللی کردن بحران سوریه و واردکردن آن  به زیر فصل هفتم منشور ملل متحد که به نوعی اختیارات این کشور را به شورای امنیت واگذار خواهد کرد، یکی از اهداف قدرت های جهانی است. من معتقدم که امریکا تا زمانی که مطمئن نباشد که مدیریت دولت سوریه بعد از اسد به دست این کشور قرار می گیرد به طور جدی برای ساقط کردن رژیم سوریه اقدام نخواهد کرد. بنابراین اگر هم از مخالفان حمایت می کند بیشتر در جهت ایجاد یک جنگ فرسایشی برای تضعیف نظام سوریه است.

لذا امریکا تلاش می کند مدیریت آینده سوریه را در دستان خود داشته باشد. از آن جا که در حال حاضر به دلیل شرایط داخلی امریکا و گرفتاری های اقتصادی و انتخاباتی زمامداران کاخ سفید و نیز شرایط بین المللی که امکان مداخله نظامی مستقیم امریکا را در حال حاضر منتفی کرده است، ممکن است امریکا از طریق سازمان ملل و شورای امنیت به دنبال چنین کاری باشد. لذا ما نمی توانیم در مورد اهداف چنین طرحی قضاوت کنیم مگر این که جزئیات این طرح منتشر شود.

به نظر می رسد مواضع روسیه در مورد سوریه تعدیل شده، معاون وزیر خارجه روسیه در این مورد گفته است که این مردم سوریه هستند که باید در مورد کناره گیری یا باقی ماندن اسد در سوریه تصمیم گیری کنند. آیا می توان این مواضع را نشانه هایی از تمایل روسیه به کناره گیری اسد و احتمالا اجرای طرحی شبیه طرح یمن دانست؟

به نظر من روسیه هم چنان مواضع گذشته خود را در مورد سوریه دارد. با این تفاوت که گاهی در مقابل فشارهایی که تحت عنوان مسائل انسانی به این کشور وارد می شود، یک سری اظهار نظر های دو پهلویی را ابراز می کند. از جمله این که "باید مردم سوریه در مورد آینده کشور خود تصمیم گیری کنند" یا "روسیه تعهدی به باقی ماندن بشار اسد در قدرت ندارد". من معتقدم که این جملات دو پهلو است چرا که به خودی خود نشان دهنده مخالفت روسیه با مداخله خارجی است. روسیه اصرار دارد تا مواضع خود درباره سوریه را مواضع مبتنی بر ابعاد انسانی و مقررات بین المللی قرار دهد و به همین دلیل همواره به این مسئله استناد می کند که اصل حاکمیت دولت ها باید در نظر گرفته شود و هر گونه تغییر از طریق مداخله خارجی در کشورها مردود است. لذا من معتقدم که این ها ادبیات سیاسی است که در شرایط مختلف از طرف روسیه ابراز می شود، اما تغییری در مواضع روسیه به وجود نیامده است.

تهیه کننده: تحریریه دیپلماسی ایرانی/12