مسکو نگران خود است و لاغیر

روابط کنونی روسیه و ناتو را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

بعد از روی کار آمدن اوباما در امریکا به نظر می‌رسید که تغییراتی در فضای روابط بین الملل به وجود آید و از جمله روابط روسیه و امریکا هم تحت تاثیر فاکتور‌های مختلفی که امریکایی‌ها به آن اشاره داشتند، قرار گیرد. اما گذشت زمان ثابت کرد که استراتژی دراز مدت امریکا تغییری نکرده است. استراتژی دراز مدت امریکا محدود کردن هر چه بیشتر فضای عمل روسیه است. به این جهت طرح استقرار سپر دفاع موشکی که از زمان بوش مطرح شده بود، مجددا در زمان اوباما به عنوان چالش جدیدی در روابط دو کشور مطرح شد.

علیرغم انکه در سال 2008 ناتو قراردادی را در بخارست امضا کرد مبنی بر استقرار سامانه دفاع ضد موشکی در اروپا اما روی کار امدن اوباما و تاخیر در اجرای طرح مذکور باعث شد تا دو کشور در اظهارات رسمی بیشتر به نکات مثبت روابط توجه کنند. به همین دلیل  رئیس جمهور روسیه دو سال بعد در اجلاس 2010 ناتو در لیسبون شرکت کرد و حضور او در آن اجلاس سایر تصمیمات ناتو را تحت الشعاع قرار داد. اما به تدریج امریکایی‌ها مجددا با مطرح کردن استقرار سپر دفاع موشکی در شرق اروپا از جمله در لهستان و چک مجددا حساسیت روس‌ها را بر انگیختند.

امریکایی‌ها معتقد بودند این سیستم یک سیستم جدید پدافند موشکی است و ادعا می‌کردند که رادارهای به کار گرفته شده در این سیستم به نام sm-3 فقط بخش کوچکی از روسیه را پوشش می‌دهد و استقرار این رادار‌ها را بیشتر برای در کنترل گرفتن تحرکات موشکی جمهوری اسلامی‌ایران می دانستند. امریکایی‌ها مدعی بودند که سیستم پدافندی دوربرد خود را به سیستم‌های میان برد و کوتاه برد تبدیل کرده اند تا نگرانی‌های روسیه را برطرف کنند. اما گذشت زمان ثابت کرد که این تنها برای خاموش کردن صدای اعتراض روسیه در آن زمان بوده است.

و راهبرد دراز مدت امریکا مبنی بر تحدید حوزه عملیات روسیه در اروپا تغییری نکرده است.

ناتو می‌تواند چه تضمینی به روسیه بدهد تا روسیه با استقرار سپر دفاع موشکی موافقت کند؟

روس‌ها تضمین‌های لازم را از امریکایی‌ها می‌خواهند تا مطمئن شوند استقرار این سیستم دفاع موشکی به زیان آن‌ها نخواهد بود. تضمین‌هایی که روسیه می‌خواهد در دو بخش سلبی و ایجابی است. روس‌ها اولا می‌خواهند مطمئن شوند که برد این موشک‌ها چقدر است و بعد هم آیا استقرار این موشک‌ها می‌تواند حریم امنیتی روسیه را به خطر اندازد یا خیر.

خواست روس‌ها در زمینه اول را می‌توان این گونه بیان کرد. روس‌ها می گویندکه اگر این سپر دفاعی مشترک لازم است در جایی از اروپا نصب شود، باید تحت عنوان قرارداد امنیت مشترک اروپا عملی شود و معتقد هستند که روس‌ها می‌توانند در قرارداد امنیت مشترک اروپا با ناتو و امریکایی‌ها هماهنگ باشند و همکاری داشته باشند. بنابراین روسیه همکاری و نقش مساوی با سایر اعضا در تامین امنیت اروپا را می‌خواهد. در غیر این صورت آن‌ها معتقدند که اطمینان‌هایی که ناتو از آن سخن می‌گوید بیشتر اعتمادهای شفاهی است که مورد توجه روسیه قرار نمی‌گیرد.

در مرحله بعدی، روسیه تضمین‌های حقوقی از امریکا می‌خواهد تا سامانه موشکی ناتو در اروپا علیه روسیه هدف گیری نشود.

در زمینه اقدامات سلبی روس‌ها تهدید کرده اند که عواقب استقرار سامانه موشکی در اروپا می‌تواند موافقت نامه‌های دو جانبه روسیه با امریکا را تحت الشعاع قرار دهد و حتی تهدید کرده اند که احتمال خروج کامل روسیه از قرارداد استارت دو منتفی نیست . طرح استقرار موشکهای دور برد اسکندر در استان کالینین گراد در نزدیکی مرز لهستان نیز پاسخی غافلگیرانه و البته نگران کننده برای غرب و همسایگان روسیه از جمله لهستان و رومانی است.

تحریم جلسه ماه می‌ناتو توسط روسیه چه معنایی دارد و آیا می‌تواند در این زمینه تاثیر گذار باشد؟

روس‌ها هر اقدامی‌را انجام می‌دهند تا مطمئن شوند که این سامانه موشکی علیه منافع آن‌ها در اروپا به کار گرفته نخواهد شد و امنیت ملی روس‌ها را به خطر نیندازد. یکی از این اقدامات می‌تواند به تعلیق در آوردن همکاری‌های روسیه و ناتو باشد. روسیه با ناتو همکاری‌های مشترکی را آغاز کرد به امید این که بتواند به آهستگی این همکاری را تعمیق دهد و حداقل در زمینه تامین امنیت اروپا همکاری مشترکی با ناتو داشته باشد.

اما بحث تحریم اجلاس ماه می‌ناتو، بحثی است که الان از طرف روس‌ها مطرح شده و اگر تا آن زمان ناتو در سیاست خود مبنی بر استقرار موشک‌های رادار گریز در لهستان و رومانی تجدید نظر نکند، احتمال دارد که روس‌ها این تهدید خود را عملی کنند. اما این به همین جا ختم نخواهد شدچرا که روس‌ها قدم‌های دیگری را هم برداشته و برخواهند داشت. روسها تلاش کرده اند در میدان رقابت با ناتو و جلو گیری از تلاش ان سازمان برای نزدیکی به حیات خلوت خود از یک سو به اعتماد سازی روی اورند و همزمان با بهره گیری از قابلیت‌های راهبردی خود و با اعلام ایجاد سامانه دفاع مشترک هوایی با متحدین خود از جمله بلاروس- ارمنستان و قزاقستان مسیری مستقل از ناتو طی کنند.بدیهی است اصرار ناتو بر استقرار سامانه موشکی خود در نزدیکی مرزهای روسیه و تلاش روسیه برای جلوگیری از پیشرفت نفوذ غرب به حوزه امنیتی خود می تواند دو طرف را به سوی یک رقابت جدید تسلیحاتی سوق دهد.از سوی دیگر

تهدید روسیه به عدم حضور در اجلاس ماه می‌ناتو احتمالا واکنش‌هایی را در درون اعضای ناتو نیز در بر خواهد داشت. از هم اکنون نشان‌هایی دیده  می‌شود که گواهی می‌دهد همه  کشور‌های اروپایی موافق استقرار این سیستم دفاعی در داخل اروپا نیستند و شاید نظرات مختلف دیگری هم در آینده بروز کند. در این زمینه صحبت‌های معاون وزیر دفاع آلمان قابل توجه است که اسقرار سپر دفاع موشکی ناتو در اروپا را موجب آشفتگی ناتو دانسته و معتقد بوده که استقرار این موشک‌ها در اروپا عامل بر هم زننده آرامش در کل اعضای پیمان آتلانتیک شمالی خواهد شد.

با توجه به تحولات اخیر آیا باید در چشم انداز استراتژیک جهان منتظر نوعی جنگ سرد جدید با قطب بندی‌های متفاوت باشیم؟

این سوال به جایی است که از هم اکنون توجه بسیاری از تحلیل گران مسائل روابط بین الملل را که با دید استراتژیک به مسائل جهان نگاه می‌کنند جلب کرده است. به نظر می‌رسد که جهان در آینده ای نزدیک وارد فاز و مرحله جدیدی خواهد شد که نام گذاری آن چندان مهم نیست. اما نشانه‌های ورود به آن فاز کاملا مشخص است. اتفاقاتی که در سطح جهانی در حال وقوع است همگی نشان دهنده آن است که جهان به سوی قطب بندی جدیدی در حرکت است.

اعتقاد من بر این است که سلسله حوادث ظاهرا نامربوط که از لندن تا رم، از رم تا قاهره، از قاهره تا تونس و حتی تا خیابان‌های نیویورک را در بر گرفته است، همه ریشه‌ها و علل مشترک دارند. با رشد سریع گردش آزاد اطلاعات و سهولت دسترسی به آن جهان وارد فاز جدیدی می‌شود که در آن سهامداران میدان قدرت مجبور هستند که سهامداران جدیدی را در این میدان بپذیرند و آن هم نادیده گرفته شدگان هستند. این نشان می‌دهد که دولت‌های جدید با نقش‌های ملی و فراملی جدیدی روی کار خواهند آمد و در آن روابط میان دولت‌ها و ابرقدرت‌ها دستخوش تغییراتی خواهد شد.

به نظر می‌رسد استقرار سپر دفاع موشکی تنها باعث تسریع در قطب بندی جدید خواهد شد اما مشخص نمی‌کند که قطب بندی جدید چه خواهد بود و وضعیت طرفین به چه صورت خواهد بود. با ورود فاکتورهای جدیددر تحولات بین الملل و نیز بازیگران جدید در این عرصه چشم انداز راهبری آینده را نباید با پارامتر‌های کهن و به جا مانده از زمان جنگ سرد رصد کرد.