ایران باید در مورد تحولات سوریه فعال‌تر شود

ماهیت جنبش ضد حاکمیت در سوریه چیست؟ چرا در این کشور اعتراضات بالا گرفته است و بحرانی ایجاد کرده است؟

پیش از آن که به ماهیت جنبش ضد حاکمیت در سوریه پرداخته شود، این موضوع قابل طرح است که ماهیت حکومت فعلی در سوریه چیست و آیا با توجه به شرایط امروز جهان و منطقه این حکومت قابلیت با این ماهیت قابلیت دوام دارد ؟ به نظر می رسد صرفنظر از اعتراضات کنونی و بحرانهایی که در سوریه وجود دارد، ساختار حکومتی درسوریه متناسب با وضعیت فعلی جهان نیست و یا باید اصلاح شود یا باید تغییر کند. چرا که در این کشور حکومتی به اسم جمهوری ولی در ماهیت سلطنیتی برقرار است. یعنی حکومت یک خانواده به صورت موروثی بر مردم برقرار است و نه اقلیت و نه اکثریت در این کشور آزادیهای سیاسی ندارند. ساختارهای این کشور کاملا استبدادی و غیر متناسب با شرایط فعلی جهان است و از این رو این ساختار قابلیت دوام ندارد. از سوی دیگر روش برخورد حکومت سوریه با اعتراضات مردمی در این کشور به سبک سنتی صورت گرفته است؛ یعنی از روشهای مدرن برخورد با اعتراضات مدنی استفاده نشده است. حکومت در برخورد با مخالفان از روشهایی استفاده کرده که در دوران جنگ سرد استفاده می شد. این سبک برخورد با مخالفان را قذافی نیز در لیبی استفاده کرد. این روشها مبتنی بر استفاده از نیروهای امنیتی و در پشت سر نیروهای امنیتی، نیروی نظامی است. این روشها تا زمان مشخصی جواب می دهد. اما زمانی که اختلاف بین مقامات کشور و سران ارتش ایجاد می شود فروپاشی آغاز می شود و خیلی زود حکومت فرومی پاشد.

اما در مورد ماهیت جنبش ضد حاکمیت در سوریه، به نظر می رسد بخشی از اعتراضات در این کشور از سوی اقشاری از مردم صورت می گیرد که به دنبال تغییر وضع موجود هستند. از سوی دیگر بعضی از کشورهای مداخله گر خارجی هم به دنبال استفاده از فرصت اعتراضات مردم برای دستیابی به اهداف خود هستند. نباید نقش کشورهایی مانند آمریکا، اسرائیل و عربستان را در تمایل به شکل دهی سوریه جدید نادیده گرفت.

آیا روند فروپاشی حکومت در سوریه آغاز شده است یا بشار اسد هنوز می تواند اعتراضات را کنترل کند؟

در سوریه تاکنون نشانه ای از اختلاف در سران حکومت و ارتش دیده نشده است. در لیبی این اتفاق رخ داد و بسیاری از مقامات حکومت به مخالفان پیوستند. این که این اتفاق در سوریه رخ نداده نشان می دهد که ساختار سوریه قابلیت کنترل زیادتری بر مقامات خود دارد. به هر حال تا زمانی که چنین شکافی ایجاد نشود بشار اسد می تواند به سیاست سرکوب خود ادامه دهد.  

این مسئله نیز قابل ذکر است که تظاهرات مخالفان حکومت سوریه تاکنون به شهرهای اصلی این کشور مثل دمشق، حلب و ... کشیده نشده است. البته این اعتراضات در شهر لازقیه وجود داشته است ولی به نظر می رسد تا زمانی که حکومت سوریه می تواند شهرهای اصلی را کنترل کند قدرت و حکومت بشار اسد تداوم خواهد داشت.  

آیا احتمال دخالت قدرت‌های خارجی و شورای امنیت وجود دارد؟

تجربه لیبی نشان داد زمانی که سه شرط در یک کشور تحقق پیدا کند، امکان دخالت قدرتهای غربی در آن کشور به وجود می آید. اول این که آثاری از شکاف بین مسئولین حکومتی در داخل آن کشور ایجاد شود. دوم این که انسجام در میان مخالفین شکل بگیرد و مخالفین بتوانند تشکلی ایجاد کنند که در عین  حالی که بین مخالفان محل اجماع است، مورد رضایت غرب باشد. شرط سوم این است که مخالفین بتوانند یک شهر را به طور کامل برای مدتی از کنترل دولت خارج کنند و بدین وسیله بهانه ای ایجاد کند تا غرب با دستاویز حمایت از مردم و غیر نظامیان به مداخله بپردازد. این سه شرط تا کنون در سوری تحقق پیدا نکرده است.

مسائل سوریه از چه نظر برای ما اهمیت دارد؟

 برای ما در مسئله سوریه چند موضوع مهم است. اول خود سوریه و این که حکومت آینده در این کشور چه روابطی با ایران خواهد داشت، دوم لبنان است که بخش عمده ای از ارتباط ما با لبنان از طریق سوریه شکل می گیرد. سوم اسرائیل و نحوه مواجهه حکومت آینده با مسئله اسرائیل برای ما اهمیت دارد.

آنچه که تاکنون از حرکت مردم در سوریه مشاهده شده نشان دهنده این است که در آینده هر گروهی که در سوریه بر سر کار بیاید نمی تواند با اسرائیل روابط عادی برقرار کند. چرا که متن مردمی که تظاهرات می کنند مذهبی هستند و مخالف اسرائیل. به این دلیل بعید است که رفتارشان با اسرائیل تفاوت معنی داری با وضع کنونی داشته باشد.

در مورد لبنان به نظر می رسد با تغییر در وضعیت و شرایط سوریه آرایش سیاسی در لبنان هم تغییر می کند. به عبارت دیگر وضعیت سوریه در لبنان تاثیر گذار است و این اتفاق بر ارتباط ایران با لبنان تاثیر می گذارد.

علاوه بر این در آینده اگر هر حکومتی در سوریه بر سر کار بیاید و میزانی از دموکراسی پایبند باشد روابط سوریه و غرب دچار تحول خواهد شد و مثل زمان حافظ اسد و بشار اسد نخواهد بود و تغییر اساسی در سیاست خارجی این کشور ایجاد خواهد شد.  

با توجه به این مسائل، سیاست ایران چه باید باشد؟

به نظر من هر حکومتی در آینده در سوریه بر سر کار بیاید نیاز به ایران دارد. یعنی سوریه در هر صورتی چه به خاطر نفوذ در لبنان و چه در مورد اسرائیل و مسئله جولان نیاز به ایران خواهد داشت. ازطرف دیگر حتی اگر حکومتی غرب گرا در این کشور بر سر کار بیاید، برای افزایش امتیاز گیری از غرب نیاز به تعریف روابط مناسبی با ایران دارد.

اگر ایران از هم اکنون سیاست مناسبی اتخاذ کند، و فقط به حمایت یکجانبه از دولت بشار اسد نپردازد، بلکه با ارتباط با مخالفین تلاش نماید تا بشار اسد را وادار کند که به خواسته‌های منطقی آنها تن در دهد، وضعیت را برای آینده متناسب می کند. ولی در صورت ادامه حمایت یکجانبه از بشار اسد، مردم این کشور با ایران به عنوان تنها کشور حامی وضع فعلی سوریه مخالفت خواهند داشت. اشکال کار در این است که ایران تا جایی که ما می دانیم در جریان مخالف بشار اسد هیچ گونه نفوذ یا ارتباطی را تعریف نکرده است. این مسئله خطرناکی است.  تمام کشورهای فعال در عرصه خاورمیانه در برنامه ریزی برای آینده سوریه فعال هستند و تنها کشوری که کمتر به سوریه بدون بشار اسد فکر می کند ایران است.   

ایران باید با کنارگذاشتن سیاست انفعالی، در عرصه تحولات سوریه جدی وارد شود. یعنی سیاست ایران باید به نحوی باشد که آینده سوریه با مداخله نظامی بیگانگان تعیین نشود. حتی اگر قرار است بشار اسد کنار رود این اتفاق با مداخله نظامی صورت نگیرد. ایران باید فرض را بر این بگذارد که احتمال سقوط بشار اسد وجود دارد و سیاست‌های خود را با در نظر گرفتن این احتمال تنظیم کند. حالت دیگر این است که بشار با دادن امتیاز به غرب باقی بماند. در این صورت بشار اسدی که در قدرت می ماند، بشار اسد سابق نخواهد بود. به نظر می رسد که برای افکار عمومی مردم سوریه و جهان اسلام روشن شود که ایران فقط به خاطر این که بشار اسد در جبهه مقاومت در برابر اسرایئل قرار دارد و معتقد است که غربی‌ها و عربستان به دنبال به وجود آوردن یک دولت وابسته به خود در سوریه هستند، از ثابت و استقرار در سوریه حمایت می کند. طبیعی است که هیچ گاه ایران با سیاست‌های سرکوب بشار اسد موافق نیست و معتقد است که بهترین شیوه حکومت در کشورهای اسلامی مردمسالاری دینی است که در وضع فعلی سوریه از آن برخوردار نیست.

در نهایت پیش بینی شما از آینده تحولات سوریه چیست؟

به نظر من در هر صورت دولت آینده در سوریه دولت دو سال قبل نخواهد بود. چه بشار اسد بماند و چه ساقط بشود. اگر بشار اسد در قدرت بماند بایدرامتیاز دهد و مهم ترین امتیازی که عوامل فشار داخلی و خارجی از بشار می خواهند فاصله گرفتن از ایران است. یعنی آینده سوریه یا سرنگونی بشار اسد است و یا باقی ماندن یک بشار اسد ضعیف است که باید امتیاز دهد و این امتیاز فاصله گرفتن از ایران است. یا ممکن است بحران کنونی به مداخله نظامی خارجی بینجامد. یعنی چیزی شبیه به آنچه در لیبی رخ داد. اما برای ایران مداخله نظامی در سوریه متفاوت از مداخله نظامی غرب در لیبی است. مداخله در سوریه به معنای گرفتن سر پل بزرگی در مقابل ایران است، در حالی که مداخله در لیبی برای ایران چندان مهم نبود.