ربانی تنها باب مذاکره را گشود

ظاهرا این بعد از یک سال است که وزرای خارجه با یکدیگر دیدار می‌کنند. دلیل متوقف شدن مذاکرات چه بوده است و اساسا مشکل دو کشور بر سر چه مسئله ای است؟

مذاکرات در سطوح پایین تر از وزرای خارجه ادامه داشت و این طور نبود که کاملا متوقف شده باشد. اما در سطح وزرای خارجه در سال گذشته این اولین دیداری بود که انجام پذیرتپفت. دلیل اصلی آن هم عملیات تروریستی ای بود که گروه‌های کشمیری انجام دادند و هند معتقد است که این گروه‌ها تحت حمایت ارتش پاکستان هستند. بنابراین دلیل اصلی توقف مذاکرات این مسئله بود.

ولی مشکل اصلی که میان هند و پاکستان وجود دارد مسئله کشمیر است؛ یعنی در حقیقت بعد از سال 1947 که دو کشور به وجود آمدند و پاکستان از هندوستان جدا شد و به عنوان کشوری مستقل مطرح شد. طبق توافقی که رهبران استقلال انجام داده بودند، قرار بود تمام مناطق مسلمان نشین در اختیار پاکستان قرار بگیرد و مناطق هندو نشین و باقی مذاهب در اختیار هند. تقریبا در همه مناطق به این توافق عمل شد، به جز منطقه کشمیر. حاکمیت کشمیر با اکثریت جمعیت مسلمان، در دست خانواده ای سیک مذهب بود. بعد از استقلال اتفاقی که افتاد این بود که حاکمیت کشمیر به سمت هند گرایش پیدا کرد. یعنی به رغم این که اکثریت جمعیت مسلمان بود و قرار بود که مناطق مسلمان نشین به پاکستان بپیوندند، قرار دادی که حاکم کشمیر با هند امضا کرد، خود را به عنوان منطقه ای از هند به هند تسلیم کرد.

این مسئله مشکل ایجاد کرد و بلافاصله بعد از این مسئله بود که عشایر پشتونی که در آن منطقه حضور دارند به هند حمله کردند و بعد جنگ کشمیر و هندوستان آغاز شد. اولین جنگ در سال 1948 بعد از این واقعه اتفاق افتاد. از آن زمان دو کشور بخشی از کشمیر را در اختیار دارند. هند دو سوم کشمیر و ایالت کشمیر و پاکستان منطقه آزاد کشمیر که یک سوم خاک این منطقه هست را در اختیار دارد. نیروهای دو کشور در خط آتش بسی که سازمان ملل در سال 1948 تعیین کرد مستقر هستند. بنابراین اختلاف اصلی میان دو کشور، اختلاف بر سر مالکیت کشمیر است.

روابط این هند و پاکستان با یکدیگر تا چه حد تحت تاثیر روابط این دو کشور با امریکا است؟

به نظر نمی‌رسد که رابطه این دو کشور با هم تحت تاثیر امریکا باشد. چون امریکایی‌ها در گذشته کاملا با پاکستان هماهنگ بوده اند. در دوران جنگ سرد پاکستان متحد امریکا و بلوک غرب بود و هندوستان متحد شوروی و بلوک شرق. بنابراین اختلافات میان هند و پاکستان همان گونه که اشاره شد، بیشتر اختلافات سرزمینی است. حل و فصل اختلافات سرزمینی بسیار دشوار است. این تصور که امریکایی‌ها اختلافات میان هند و پاکستان را تشدید کنند، درست نیست. دومین جایی که امریکایی‌ها احتمالا بعد از حل و فصل قضیه فلسطین وارد می‌شوند، مسئله کشمیر خواهد بود.

نفع امریکایی‌ها در تشدید تضاد میان هند و پاکستان نیست. بلکه در بهبود مناسبات این دو کشور است و هر دو کشور را تشویق می‌کنند که از طریق مذاکره مشکلات خود را حل کنند.

البته در شرایط کنونی که هندوستان به امریکا نزدیک شده و پاکستان تا حد زیادی موقعیت خود را نزد امریکا از دست داده است، به خصوص بعد از قبل بن لادن و مسائلی که پیش آمده، اختلاف نظر میان پاکستان و امریکا شدید است، طبیعی است که پاکستانی‌ها خود را در موضع ضعف احساس می‌کنند و شاید همین هم یک عامل باشد برای این که تلاش کنند مذاکرات را احیا کنند. هرچند ممکن است دولت پاکستان خواهان مذاکره باشد اما این که ارتشی‌ها هم چنین مسئله را بپذیرند جای بحث دارد.

تا چه حد نقش وزیر خارجه جدید پاکستان را در این راستا موثر می‌دانید؟

خانم حنا ربانی از یک حانواده معتبر پنجابی است که سیاستمداران بزرگی از این خانواده برخاسته اند من جمله عموی ایشان که در دوره ای سروزیر ایالت پنجاب بوده اند. بنابراین خانواده ربانی، خانواده معتبری در پاکستان به حساب می‌آید.

از جهت تحصیلات هم، خانم ربانی دارای تحصیلات بالایی است و می‌تواند در مذاکره با هندی‌ها راه حل پیدا کند اما بحث این است که آیا توافقی که وزیر امور خارجه به آن دست یابد، مورد قبول آی اس آی خواهد بود؟ آیا گروه‌های کشمیری که معتقد به جهاد علیه هند و آزاد کردن کشمیر هستند توافق وزیر خارجه را می‌پذیرند؟ بنابراین معلوم نیست حتی اگر توافقی، حتی جزئی هم به دست آید، بدون موافقت ارتش، عملی باشد.

بنابراین نمی‌توان به این دیدار خوش بین بود؟

مشکلات هند و پاکستان مشکلاتی تاریخی است و به این سادگی‌ها با یکی دو مذاکره قابل حل نیست. در زمان حکومت حزب مسلم لیگ و آقای نوازشریف در پاکستان، شاهد چندین دوره ملاقات و مذاکره نخست وزیران هند و پاکستان بودیم اما در عمل مذاکره به جایی نرسید. شاید حنا ربانی توانسته باشد باب مذاکره را بگشاید، ولی این که از این طریق راه حلی پیدا شود، به نظر بعید می‌رسد.