بشار اسد با حفظ قدرت به فکر یکپارچگی کشور است

دیپلماسی ایرانی: با شکست خوردن داعش در همه مناطق اصلی تحت سلطه این گروه، جنگ سوریه نهایتا پس از چند سال، رو به اتمام به نظر می رسد. تصمیم دونالد ترامپ، رئیس جموری آمریکا به خارج کردن نیروهای آمریکایی از سوریه هم اگرچه غیرمنتظره بوده و جنجال های زیادی به پا کرده، اما می تواند با آرام شدن صحنه درگیری ها در بخش های شمالی و شرقی این کشور جنگ زده همراه باشد. دیپلماسی ایرانی با تمرکز بر سوریه بعد از جنگ، گفت و گویی را با خضر خادور، محقق غیردائم در موسسه کارنگی مرکز خاورمیانه در بیروت داشته است؛ او در عمده تحقیقات خود بر روابط غیرنظامی-نظامی و هویت محلی در شام با محوریت سوریه تمرکز دارد.

گستره کنترلی که انتظار دارید دولت بشار اسد پس از متوقف شدن همه درگیری ها به دست آورد، چقدر است؟

دولت اسد به احتمال زیاد از طریق ترکیبی از روش های نظامی و امنیتی همچنان بخش اعظم اراضی در سوریه و مناطق استراتژیک همچون گذرگاه های مرزی و بزرگراه های اصلی را تحت کنترل خواهد داشت. با این حال، میزان زیادی از این کنترل به سرزمین هایی مربوط خواهد شد که به کلی یا تا اندازه زیادی خالی از سکنه است. دولت اسد به جای مذاکره با ساکنان این مناطق، تصمیم گرفته که آنها را جا به جا کند و زمین ها را تحت کنترل درآورد و مذاکره درباره حقوق آنها را به قدرت های بین المللی واگذارد.

ماهیت این کنترل چگونه خواهد بود؟

در نهایت، دولت اسد در هدف نهایی متصل کردن همه این اراضی تحت کنترل خود با دمشق را دنبال می کند تا بار دیگر پایتخت را به تنها مرکزی تبدیل کند که قدرت های منطقه ای و بین المللی می توانند با دولت و در سطح ملی و بر سر مسائلی همچون بازسازی کشور و بازگشت پناهجویان ارتباط برقرار کنند. به طور خلاصه، ماهیت کنترل دولت اسد از طریق تلاش های او برای تسلط بر منابع کلیدی با مرکزیت دمشق تعریف و شناسایی می شود.

آیا برای ایجاد ثبات در سوریه به ساختارهای جدید دولتی نیاز است؟

دولت بشار اسد برای خود یک معضل ایجاد کرده است: برای دوام آوردن در سال های طولانی جنگ، دولت اسد توده ای از شبکه های غیررسمی و ساختارهایی خارج از نهادهای دولتی سوری تشکیل داده است. این ساختارهای غیررسمی در همه جا و در همه سطوح گسترش یافته اند و این در حالی است که ساختار رسمی دولت ضعیف شده است. در حال حاضر اگر دولت اسد امیدوار است که از نظر سیاسی و به عنوان دولت مشروع از سوی همگان کاملا پذیرفته و به رسمیت شناخته شود، باید راهی برای رسمی کردن این شبکه های غیررسمی پیدا کند.

راهی برای ایجاد یک ساختار جدید دولتی یا رسمیت بخشیدن به ساختارهای غیررسمی وجود دارد؟

ساختارهای دولتی آتی لزوما شامل افرادی خواهد بود که به صورت اقتصادی یا نظامی در جنگ درگیر بوده اند. از جمله این افراد احتمالا چهره های برجسته از گروه های مختلف شبه نظامی هستند که اکنون در انتخابات محلی نیز ایفای نقش می کنند و همچنین آن دسته از صاحبان کسب و کارها که به تامین مالی گروه های مسلح کمک کرده اند و برخی از آنها همین حالا هم در پارلمان سوریه عضو هستند. این روند تا زمانی که گروه های مسلح محلی و نهادهای غیردولتی به تدریج در چارچوب دولت و کشور حل شوند، ادامه خواهد داشت. به دلیل جنگ، سوریه فعلا قادر به ایجاد یک ساختار جدید متمرکز دولتی با هدف و توانایی ایجاد ثبات در کشور نیست؛ اما در مقابل، از ساختارهای موجود برای ایجاد ثبات بین نیروهای باقی مانده یعنی دولت اسد، نیروهای دموکراتیک سوریه و گروه های مخالف مسلح، و نه سوریه به صورت یک کل، استفاده خواهند شد.

با توجه به نقش فزاینده بازیگران منطقه ای و بین المللی، پیش‌بینی می‌کنید چه عواملی سبب شود از ادامه یا وقوع درگیری های جدید مسلحانه در سوریه جلوگیری شود؟

ترکیه و ایالات متحده عمدتا در مناطق مرزی شمالی و شرقی حضور دارند و ایرانی ها و روس ها در جنوب سوریه و بیشتر مراکز شهری کلیدی هستند. برای جلوگیری از هر گونه درگیری مداوم، کانال های سیاسی باید میان همه قدرت های فعال در سوریه به ویژه در مناطق مرزی شمال و شرق را حفظ کنند.

با توجه به ادامه قدرت فزاینده بشار اسد، برای تضمین امنیت و حقوق مالکیتی پناهجویان و بی خانمان هایی که قصد بازگشت به سوریه دارند، چه راهکارهایی وجود دارد؟

دولت اسد سعی دارد زیر سایه حمایت روس ها مشروعیت سیاسی خود را مجددا به دست آورد و دمشق را به مرکز رسیدگی به مسائل پناهندگان، بعضا از طریق ارتباط با کشورهای همسایه، تبدیل کند. مسائل مربوط به آوارگان و پناهجویان باید در دستورکار فرآیند سیاسی در ژنو قرار بگیرد و بخشی از هر قطعنامه احتمالی بین المللی در ارتباط با سوریه باشد. توجه بین المللی به این صورت یکی از بهترین روش ها برای تضمین حقوق مالکیت آنهاست.

مترجم: طلا تسلیمی