نابودی منابع آبی در پنج سال جنگ سوریه

نویسنده: فیونا مک دونالد

دیپلماسی ایرانی: جنگ داخلی سوریه در حدود ۴۰۰ هزار کشته و بیش از ۱۰ میلیون آواره به جا گذاشته است. اما آثار منفی و مخرب این جنگ تنها به مردم و آثار باستانی سوریه محدود نبوده و محیط زیست این کشور را نیز درگیر کرده است.

پژوهشگران دریافته اند که میزان زمین های کشاورزی تحت آبیاری – مساحت کل زمین هایی که توسط کشاورزان آبیاری می شود – و میزان ذخائر آبی این منطقه در مقایسه با آغاز جنگ، در حدود ۵۰ درصد کاهش یافته است. تأثیرات منفی و زیانبار جنگ سوریه بر آب های این منطقه آن چنان عظیم است که اثرات به جای مانده از آن حتی از فضا نیز قابل رویت است.

یک تیم تحقیقاتی از دانشگاه استنفورد کالیفرنیا با استفاده از تصاویر ماهواره ای پردازش شده در سرویس گوگل اِرث (Google Earth Engine) توانسته تا تغییرات به وجود آمده در ذخایر آبی سوریه بین سال های 2012 - یعنی تنها چند ماه پس از آغاز جنگ سوریه - و 2015 را با یکدیگر مقایسه کند. در تصویر زیر پوشش کشاورزی آبی در منطقه (به رنگ سبز) پیش از جنگ و در طول آن مشخص شده است. این تصویر به وضوح نشان می دهد که با آغاز جنگ داخلی در سوریه فعالیت های کشاورزی در این کشور به طرز قابل توجهی کاهش یافته است.

محققان تخمین زده اند که پس از آغاز جنگ داخلی در سوریه، میزان زمین های کشاورزی تحت آبیاری این کشور در حدود ۴۷ درصد و میزان ذخائر آبی نیز حدود ۴۹ درصد کاهش یافته است. «استیون گورلیک»، یکی از پژوهشگران و اعضای این تیم تحقیقاتی در این باره می گوید: «شیوه های مدیریت آب در سوریه تغییر کرده و تغییرات محیطی ناشی از این امر تا به حدی است که حتی از فضا نیز قابل رویت است. بحران سوریه منجر به کاهش زمین های کشاورزی در جنوب این کشور، کاهش میزان تقاضای آب مورد نیاز برای آبیاری و همچنین تغییرات چشمگیری در زمینه مدیریت ذخائر آبی شده است».

این تیم تحقیقاتی به طور خاص به ۱۱ مخزن آبی تحت کنترل سوریه در حوضه رود «یرموک» پرداخته است؛ رودی که آب مورد نیاز سوریه، اردن و اسرائیل را تأمین می کند. در طول جنگ سوریه، درگیری های بسیاری بر سر کنترل این ذخایر آبی به وجود آمد و کنترل برخی از آنها نیز نهایتاً به دست شورشیان سوری افتاد. اما زمانی که شورشیان سوری کنترل برخی از این ذخایر آبی را به دست می گرفتند، اغلب نمی توانستند این منابع را به درستی مدیریت کنند و در نتیجه به صورت کاملاً بی رویه از آب های موجود در این ذخایر استفاده می کردند. این تیم تحقیقاتی برای آن که به نمایی کلی از تأثیرات جنگ سوریه بر منابع آبی این منطقه دست پیدا کنند، از تصاویر ماهواره ای این منطقه استفاده کرده است.

«جیم یون»، یکی دیگر از اعضاء این تیم تحقیقاتی در این خصوص می گوید: «جمع آوری اطلاعات و داده های زمینی در سوریه به نظر غیرممکن می آمد و یکی از چالش های بزرگ ما در این تحقیقات بود». محققان این پژوهش برای آن که بتوانند شرایط محیطی پیش و پس از جنگ را با یکدیگر مقایسه کنند، از تصاویر زمین های مورد استفاده در حوضه رود یرموک در اردن استفاده کردند و با استفاده از همین تصاویر نشان دادند که ذخایر آبی سوریه در طول جنگ داخلی در این کشور در حدود 49 درصد کاهش یافته است. پیش از این نیز تحقیقات بسیاری در مورد تأثیر تغییرات آب و هوایی بر بروز جنگ و درگیری ها انجام شده بود، اما این پژوهش یکی از اولین مطالعاتی است که از اعتبار بالایی برخوردار است و نشان می دهد که جنگ و درگیری می تواند چه آسیب هایی را به محیط زیست وارد کند.

«مارک مولر»، یکی دیگر از اعضای این تیم تحقیقاتی در خصوص ابعاد و ویژگی های این پژوهش می گوید: «این نخستین باری است که ما توانسته ایم با استفاده از تصاویر ماهواره ای، چنین پژوهش گسترده ای را در یک منطقه جنگی انجام دهیم و با استفاده از نتایج به دست آمده از آن، رابطه میان جنگ و درگیری با ذخایر آبی را اثبات کنیم».

یکی از اثرات جانبی جالب توجه در زمینه کاهش مصرف ذخایر آبی در سوریه، این است که در مقایسه با دوران پیش از آغاز جنگ سوریه، میزان آب سرازیر شده از حوضه رود یرموک به کشور اردن به بیش از سه برابر افزایش یافته است. این موضوع آن هم برای کشوری همچون اردن که از فقر آبی شدیدی رنج می برد، به نظر خبر خوبی می آید. اما باید این موضوع را هم در نظر داشت که که بیش از 3.1 میلیون تن از آوارگان سوری در طول این سال ها به اردن پناهنده شده اند که این امر خود فشار مضاعفی را به این منطقه وارد می آورد.

استیون گورلیک در این باره می گوید: «اگرچه این موضوع می تواند خبر خوبی برای اردن باشد، اما در مقایسه با آن چه این کشور به واسطه ورود پناهندگان و آوارگان از دست داده است، چندان پاداش بزرگی به حساب نمی آید. حتی اگر بخواهیم به این موضوع از منظر فراهم آوردن آب مورد نیاز برای پناهندگان سوری نیز بنگریم، باز هم درخواهیم یافت که این جریان اضافی آب که از سوی سوریه به اردن سرازیر شده است، چندان قابل توجه نیست». در سپتامبر گذشته نیز برخی گروه های بشردوستانه نگرانی حود را نسبت به وخیم تر شدن شرایط آبی در سوریه ابراز کردند و هشدار دادند که این امر می تواند به گسترش بیماری ها و همچنین افزایش مهاجرت منجر شود.

منبع: ساینس آلرت / مترجم: زهره شهریاری

انتشار اولیه: دوشنبه 4 بهمن 1395 / انتشار مجدد: دوشنبه 18 بهمن 1395