مسکو آنکارا را مطیع خود می‌کند

نویسنده: الکساندر سوتنیچنکو، تحلیلگر سیاسی و استاد دانشکده روابط بین الملل سن پترزبورگ روسیه

دیپلماسی ایرانی: درست زمانی که «سرگئی لاوروف»، وزیر امور خارجه روسیه، در عمارت این وزارتخانه در مرکز مسکو میزبان ضیافتی با حضور روزنامه نگاران بود، اخبار غم انگیزی از ترکیه به گوش رسید. برای تمام آنهایی که در این ضیافت جمع شده بودند خبر بسیار شوکه کننده بود: «آندری کارلف، سفیر روسیه در آنکارا در جریان افتتاح نمایشگاه عکس "روسیه از دریچه لنز عکاسان ترکیه" ترور شد.»

بنا به گفته شاهدان عینی، مردی جوان با کت و شلواری سیاه رنگ که لباس معمول بادیگاردها است، سفیر روسیه را به ضرب گلوله به قتل رساند و لحضاتی بعد شعار معروف گروه های جهادی افراطی را به زبان عربی فریاد زد: «ما با پیامبرمان حضرت محمد(ص) عهده بسته ایم که تا روز قیامت دست از جهاد برنداریم.» قاتل هم زمان با این که ماشه را می کشید فریاد زد: «حلب را فراموش نکنید، سوریه را فراموش نکنید. تا وقتی شهرهای ما امن نباشند، شما طعم امنیت را نخواهید چشید. تنها مرگ می تواند مرا از این جا ببرد. هر کس در این رنج و سختی دخالت دارد، بهایش را خواهد پرداخت.»

اگرچه جزئیات دقیق این حادثه در تحقیقات انجام شده در این زمینه ارائه خواهد شد اما فیلم این ترور به طور کامل ضبط شده است. هنوز مشخص نیست که چرا پلیس ترکیه به جای دستگیری قاتل، اندک زمانی پس از قتل سفیر وی را هدف گلوله قرار داد. پس از این اقدام کارلف به سرعت به بیمارستان در همان نزدیکی فرستاده شد اما پزشکان نتوانستند زندگی او را نجات دهند.

رسانه های ترکیه در فاصله کوتاهی پس از این حادثه، جزئیات این تراژدی تلخ را گزارش دادند. قاتل با ارائه کارت شناسایی واقعی مربوط به نیروهای پلیس ترکیه وارد ساختمان نمایشگاه شده بود. هویت او به سرعت مشخص شد. یک افسر پلیس 22 ساله که از آکادمی پلیس ترکیه فارغ التحصیل شده بود و وظیفه مقابله با ناآرامی های خیابانی را داشت. برخی منابع ادعا می کنند که پس از کودتای نافرجام 15 ژوئیه ترکیه، وی از پلیس اخراج شده بود و دیگر یک افسر پلیس نبود. با این حال، این ادعاها تاکنون از سوی هیچ یک از منابع رسمی رسانه ای تایید نشده است.

در مواقع جنگ، دیپلمات های رده بالا به خصوص سفرا هیچ گاه از مصونیت برخوردار نبوده اند و همواره در معرض خطر و تهدید قرار داشته اند. اما چه کسی ممکن است پشت قتل شوم این دیپلمات روس باشد؟ چه کسی از این فاجعه بهره می برد؟ و مهم تر از همه آن که چه بر سر روابط میان روسیه و ترکیه خواهد آمد؟ به گفته مقامات ترکیه، هدف اصلی این ترور سفیر روسیه نبوده بلکه هدف از این ترور تخریب روابط روسیه و ترکیه بوده است؛ روابطی که در چند ماه گذشته به طور قابل توجهی تقویت و ترمیم شده است. کارشناسان طرفدار دولت ترکیه، بلافاصله انگشت اتهام خود را به سوی فتح الله گولن، رهبر تبعیدی مخالف دولت آنکارا که در حال حاضر در ایالت پنسیلوانیای آمریکا ساکن است، گرفتند.

پس از کودتای نافرجام ترکیه در 15 ژوئیه، مقامات آنکارا طرفداران ایدئولوژی گولن در داخل کشور را دستگیر کردند و برای توجیه سرکوب سیاسی خود، اتهامات مختلفی را به آنها نسبت دادند. بعید نیست که مقامات ترکیه عملیات پاکسازی جدیدی را در نیروهای پلیس این کشور به راه اندازند و تحت لوای مبارزه با تروریسم بسیاری از طرفداران حزب گولن را مورد تعقیب و پیگرد قرار دهند. امروزه، سیاست ترکیه به عنوان سنگری برای گولنیست ها محسوب می شود و به همین دلیل است که آنها پس از کودتای ترکیه با سرکوب شدیدی از سوی دولت مواجه شدند. ممکن است صاحب نظران طرفدار دولت، گولنیست ها را مسئول نهایی ترور اخیر معرفی کنند و این سناریو را پس از مدتی به سناریوی اصلی حادثه اخیر تبدیل کنند.

با این حال، طرفداران تئوری توطئه دلایل موثقی مبنی بر دخالت احتمالی گولن در این ترور ندارند. حامیان گولن در "جنبش خدمت" (هیزمت) هرگز به طور فعال در جنگ سوریه دخالتی نداشته اند. علاوه بر این، اظهارات قاتل خود نشان می دهد که وی با افراط گرایان اسلامی ارتباطاتی داشته است. به هر حال، قاتل پیش از این که به سفیر روسیه از پشت حمله کند، فریاد زد که این ترور انتقام بمباران حلب است. وی به طور خاص به جملات و شعارهای گروه های جهادی افراط گرا اشاره کرد و رفتار او نیز نشان می دهد که به یکی از گروه های تروریستی سلفی تعلق داشته است.

در هر حال، سلفی ها در مقایسه با گولنیست ها دلایل بیشتری برای ترور سفیر روسیه دارند. چرا که ارتش سوریه با حمایت های هوایی روسیه، سلفی ها را در حلب شکست داد. اما در همین حال، رسانه های جهانی انگشت خود را به روسیه گرفته اند و این کشور را مسبب اصلی بمباران های حلب می دانند. هدف اصلی این حمله تروریستی نیز تضعیف روابطه حسنه روسیه و ترکیه بوده است؛ روندی که از تابستان گذشته و پس از این که رئیس جمهور ترکیه مراتب تأسف خود را از سقوط هواپیمای جنگنده روسیه در نوامبر 2015 ابراز کرد، آغاز شد. با این حال، حامیان اپوزیسیون سوریه چه در خارج چه در داخل این کشور از توافق ایجاد شده میان مسکو و آنکارا بسیار ناراضی و خشمگین هستند؛ توافقی که اولین گام برای حل وفصل مسالمت آمیز و دیپلماتیک بحران سوریه به شمار می آمد.

در 20 دسامبر، وزرای امور خارجه و دفاع روسیه برای گفتگو و تبادل نظر با همتایان ایرانی و ترک خود و بحث بر سر بحران سوریه و روش های مقابله با آن، دیداری را در مسکو برنامه ریزی کردند. به نظر می رسد عربستان سعودی از چنین سناریو و شکل مذاکراتی چندان راضی نباشد؛ چرا که ریاض ارتقا و تحقق منافع خود را در درگیری های سوریه می بیند و بیشتر موافق توافقاتی از شکل ژنو است زیرا در آنجا نفوذ و اختیار عمل بیشتری دارد. با توجه به تاثیر و نفوذ بسیار زیاد ریاض بر سلفی ها، برخی کارشناسان بر این باورند که ممکن است سرویس های اطلاعاتی عربستان سعودی نیز در این ترور نقش نقش داشته باشند.

در همین حال، ترکیه از اتحاد میان ایالات متحده و کُردها بسیار نگران است زیرا این امر به قاچاق غیرقابل کنترل تسلیحات از شمال سوریه به مخالفان میانه روی سوری و حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) منجر خواهد شد؛ گروهی که از دیدگاه ترکیه، اتحادیه اروپا و آمریکا سازمانی تروریستی قلمداد می شود. جنبش پ.ک.ک در طول چند ماه گذشته، مجموعه ای از حملات تروریستی را علیه افسران پلیس ترکیه انجام داده است. این مسئله و همچنین مخالفت آمریکا با استرداد گولن به ترکیه خود کافی بود تا احساسات ضدآمریکایی را در ترکیه تحریک کند و مقامات آنکارا را وادار سازد تا برای آشتی با مسکو و همکاری در موضوع سوریه به سوی روسیه چرخش پیدا کنند.

ترور سفیر روسیه آزمون دشواری برای روابط روسیه و ترکیه خواهد بود. خوشبختانه هر دو طرف از استقامت روانی کافی برای کنار آمدن با این موضوع برخوردار هستند و تمام تلاش خود را می کنند تا وقفه ای در گفت و گوهای مجدد دو کشور برای تقویت روابط ایجاد نشود. البته ترکیه باید تمام اقدامات لازم را در راستای ادامه تحقیقات هدفمند و جامع در مورد ترور اخیر را انجام دهد و در این مسیر با کارشناسان روسی نیز همکاری کند. با این حال، مقامات ترکیه به احتمال زیاد از این فاجعه به عنوان بهانه ای برای ادامه پاکسازی سیاسی خود در میان افسران پلیس، ارتش، روزنامه نگاران و فعالان اپوزیسیون استفاده خواهند کرد. در هر صورت، آن چه مسلم است این است که سرکوب به اولویت اول دولت ترکیه تبدیل شده است.

قطعاً ترکیه برای کاهش تنش ها و پیامدهای منفی حاصل از ترور سفیر روسیه، پیشنهادهایی برای روسیه خواهد داشت. از منظر اقتصادی، آنکارا احتمالاً پروژه ساخت و احداث خط لوله گازی «ترکیش استریم» را تسریع خوهد بخشید، همچنین قراردادهای جدیدی را در حوزه های انرژی و نظامی با روسیه منعقد خواهد کرد. از منظر سیاسی، ممکن است روسیه ترکیه را ملزم کند تا الحاق کریمه به عنوان بخشی از روسیه را به رسمیت بشناسد و در درگیری بر سر منطقه قره باغ کوهستانی که سرزمینی مورد مناقشه بین جمهوری های شوری سابق یعنی آذربایجان و ارمنستان است و ترکیه نیز سرسختانه از آذربایجان دفاع می کند، امتیازات بیشتری را از سوی این کشور خواستار شود.

با این حال، چنین سناریویی بسیار بعید است. نخست آن که، به رسمیت شناختن الحاق کریمه برزخی است که حتی رویدادهایی همچون ترور سفیر روسیه نیز تغییری در وضعیت موجود ایجاد نخواهد داد. در همین حال،  با توجه به این که ارمنستان در تلاش است از تنش های موجود با آذربایجان تا حد ممکن بکاهد، این احتمال وجود دارد که مقامات کرملین مسئله بن بست قره باغ کوهستانی را به دستور کار ثانویه خود تنزل دهند.

از لحاظ تلاطم های منطقه ای در خاورمیانه، انتظار می رود که مذاکرات میان روسیه و ترکیه در منطقه ای بی طرف همچون شهر آستانه قزاقستان صورت بگیرد. آنها در این مذاکرده و نشست درباره سوریه به بحث و گفتگو خواهند نشست و به احتمال زیاد روسیه خواستار آن خواهد شد تا دولت کنترل سختگیرانه و بیشتری را برای سرکوب رادیکال های داخل کشور داشته باشد. همچنین ممکن است روسیه ترکیه را تحت فشار بیشتری بگذارد تا از عربستان سعودی که پشتیبان و حامی اصلی گروه های مخالف در سوریه است، فاصله بگیرد.

اگرچه یکی از مهم ترین پرسش های موجود این است که آیا مقامات ترکیه همچنان به متهم کردن حامیان گولن ادامه دهند و تلاش می کنند که مدرکی از رد پای واشنگتن در این ترور پیدا کنند یا خیر؟ در این سناریو، ممکن است سطح احساسات ضدآمریکایی در ترکیه افزایش یابد که این امر به نوبه خود می تواند ترکیه را به سمت ترک ناتو پیش ببرد. ممکن است هم مسکو و هم آنکارا به چنین سناریویی علاقه نشان دهند. در چنین حالتی روسیه و ترکیه از سرمایه سیاسی کافی برای سرمایه گذاری در گفتگوی های سیاسی بین همه ذینفعان برخوردار خواهند بود.

منبع: راشا دایرکت/ مترجم: زهره شهریاری

انتشار اولیه: شنبه 11 دی 1395 / انتشار مجدد: شنبه 25 دی 1395